ITALY i tiko leri nga ni swilo swo hambana-hambana—timbuwa to leha ni tintshava leti nga ni maribye; edzongeni hi ximumu ka hisa swinene naswona hi xixika ku titimela ngopfu en’walungwini. Nakambe i tiko ra tivholkheno, kambe i tivholkheno ti nga ri tingani—to tanihi Stromboli na Mount Etna—leti bulukaka.

Tiko ra Italy hi rin’wana ra matiko lama nga ni vanhu vo tala swinene eYuropa. Eka rona ku tsemakanye vanhu vo tala, ku katsa ni Maarabu, Mabyzantine, Magriki, Vanorman ni Vafenikiya.

Tiko leri ri fuwile hi timhaka ta matimu ni hi swilo swa nkoka swa ntivo-vuxongi. Marhumbi ya khale ya Magriki ni ya Varhoma kumbe tiphuphu leti kovotliweke ni miako leyi pfuxetiweke swa hi va-1300 ku fikela hi va-1500 swa ha ri kona emadorobeni ni le mitini yo tala ya le Italy. Vampfampfarhuti vo tanihi Bernini, Michelangelo na Raphael va dzunisiwa hikwalaho ka swifaniso leswi pendiweke ni leswi endliweke hi mavulu ni swihlovo.

Swakudya i swa nkoka swinene evuton’wini bya siku ni siku, naswona mikhuva yo tala yi titshege hi swakudya swa kwalaho. Hakanyingi, ku rhanga ku dyiwa makaroni, ku landzela nyama kumbe nhlampfi leyi nga ni matsavu. Mafurha ya mutlhwari ma tirhisiwa swinene, tanihi leswi ma  endliwaka hi xitalo kwalaho. Pizza ni risotto i swakudya leswi tivekaka ngopfu swa vanhu va le Italy.

Vanhu va le Italy va tiveka hi musa, malwandla ni xinghana. Va rhandza ku katsa vanhu van’wana eka mabulo ya vona, kutani swi tolovelekile ku vona vanhu va ri karhi va bula emitsendzeleni kumbe va dya bulo loko va ri karhi va tifambela endleleni.

Vanhu vo tala va le Italy va vula leswaku i Marhoma Khatoliki, kambe i vatsongo lava yaka ekerekeni nkarhi na nkarhi. Ku vuriwa leswaku eka makume ya malembe ya sweswinyana kereke a ya ha tekeriwi enhlokweni, tanihi leswi vanhu va nga endliki leswi kereke yi swi vulaka naswona va honisa milawu leyi vekiweke khale malunghana ni ku susa khwiri ni ku dlaya vukati.

Timbhoni ta Yehovha ta andza eItaly. Ti tiviwa hi ku dyondzisa Bibele tanihi xiphemu xa tona xo chumayela ku katsa ni ku hanya hi nkongomiso wa yona. Etikweni hinkwaro ku ni mavandlha ya Timbhoni ta Yehovha lama tlulaka 3 000 naswona eka yo tala ya mavandlha lawa ku hlanganyela vanhu lava vulavulaka tindzimi tin’wana handle ka Xintariyana. Xilaveko xo dyondzisa vanhu Bibele hi ririmi rimbe xi vonaka hileswi eka malembe ya khume lama ha ku hundzaka, nhlayo ya vahlapfa eItaly yi andzeke kanharhu.