MHAKA leyi humeleleke Kari yi tolovelekile. Hi ku ya hi Nhlangano wa rihanyo ra mianakanyo wa le United Kingdom, mutirhi un’we eka va ntlhanu eBritain u vule leswaku ntshikilelo wu n’wi vangele mavabyi man’wana loko a ri entirhweni, kasi mutirhi un’we eka va mune a a rila entirhweni hikwalaho ka ntshikilelo lowu nga lawulekiki. Eka malembe lama ha ku hundzaka ku wa ka ikhonomi ku endle leswaku nhlayo ya vanhu lava nyikiwaka maphilisi yo sivela ntshikilelo wa mianakanyo yi andza swinene.

I yini lexi ku vangeleke ntshikilelo?

• Ku pfumaleka ka nsirhelelo—wa timali kumbe swin’wana

• Ku khomeka ku tlula mpimo

• Timholovo

• Ku humeleriwa hi khombo

Ku tshikileleka swi ku khumbe njhani?

• Swi ku vangele mavabyi

• Swi ku vangele gome

• Swi ku vangele nkelunkelu

• Vuvabyi bya miehleketo

• Swi endle leswaku u hambana ni munhu loyi a wu rhandzana na yena

 Ntshikilelo wu endla leswaku fambiselo ra miri ri nga tirhi hi ndlela leyi faneleke. Tihomoni ti endla leswaku u hefemulela ehenhla, mbilu yi bela ehenhla ni ku vanga nsusumeto wa le henhla wa ngati. Nakambe tisele tin’wana ta ngati ni chukela ra miri swi tsutsumela eka fambiselo ra ngati. Hinkwaswo leswi swi ku endla u lunghekela ku langutana ni leswi ku vangelaka ntshikilelo. Loko swilo leswi ku vangelaka ntshikilelo swi hundzile, miri wa wena wu ta vuyela exiyin’weni xa wona. Kambe loko swi nga hundzi, swi nga ku endla u tshama u tshikilelekile ku fana ni njhini leyi tshamaka yi ri ku dumeni. Ku dyondza ku langutana ni ntshikilelo i swa nkoka swinene leswaku u ta va ni rihanyo lerinene.

Ntshikilelo a wu vangi khombo. Nhlangano wa Ntivo-miehleketo wa le Amerika wu te: “Ntshikilelo wu fana ni xinari eka vhayolini: loko xi biwa katsongo, vuyimbeleri a byi nge nyanyuli; loko xi biwa ngopfu xi nga tsemeka kumbe xi onhaka. Ku tshikileleka ngopfu swa dlaya kambe ku tshikileleka hi mpimo wa le hansi swi nga endla leswaku hi tsakela vutomi. Mhaka ya nkoka i ndlela leyi hi langutanaka na wona ha yona.”

Xin’wana lexi hi faneleke hi xi tsundzuka malunghana ni ntshikilelo hileswaku vanhu a va fani. Lexi tshikilelaka munhu un’wana swi nga endleka xi nga n’wi tshikileli un’wanyana. Hakanyingi u nga tshikileleka swinene loko u khomeke ngopfu hi swilo leswi u tshamelaka ku swi endla lerova u kala ni nkarhi wo wisa kumbe u nga wu kumi nkarhi wo endla swilo leswi lavekaka hi xihatla.

Leswaku va kota ku langutana ni ntshikilelo, vanhu van’wana va kukutlela byala, va dzaha swidzidziharisi kumbe fole. Van’wanyana va sungula ku dya ku tlula mpimo kumbe va tshamela thelevhixini kumbe khompyuta, ku nga mukhuva lowu nga hungutiki ntshikilelo ematshan’wini ya sweswo wo wu nyanyisa. Kutani, hi nga swi kotisa ku yini ku langutana ni ntshikilelo hi ndlela leyi humelelaka?

Vanhu vo tala va swi kotile ku hlula mintshikilelo ya vutomi hi ku va va tirhisa switsundzuxo swa le Bibeleni. Xana na wena yi nga ku pfuna? Anakanyisisa hi xivutiso xexo loko u ri karhi u kambisisa swilo leswi swa mune leswi talaka ku vangela vanhu ntshikilelo.

 1 KU PFUMALEKA KA NSIRHELELO

A nga kona munhu loyi a sirhelelekeke hi ku helela. Bibele yi ri: ‘nkarhi ni xiendlakalo lexi nga languteriwangiki swi hi wela hinkwerhu.’ (Eklesiasta 9:11) U nga swi kota njhani ku langutana ni ku pfumaleka ka nsirhelelo? Ringeta swiringanyeto leswi.

• Vulavula ni xirho xa ndyangu lexi u xi tshembaka kumbe munghana. Mindzavisiso yi kombisa leswaku nseketelo lowu u wu kumaka eka vanhu lava va ku rhandzaka wu ku sirhelela eka ntshikilelo ni mavabyi man’wana lawa ma vangiwaka hi wona. Hakunene, “nakulorhi wa ntiyiso u ni rirhandzu nkarhi hinkwawo, naswona i makwerhu la velekiweke loko ku ri ni maxangu.”—Swivuriso 17:17.

• Rivala hi swilo leswi ku karhataka. Ku ehleketa hi swilo swo tano swi heta matimba. Loko u endla tano ntshikilelo wu ta balekela ekule. Swa twisiseka leswi Bibele yi nge: “Mi nga tshuki mi vilela hi siku leri tlhandlamaka, hikuva siku leri tlhandlamaka ri ta va ni mivilelo ya rona.”—Matewu 6:34.

• Khongela u kombela mpfuno. 1 Petro 5:7 yi ri: “Lahlela ku vilela hinkwako ka wena eka Xikwembu hikuva xa ku khathalela.” Xikwembu xi kombisa leswaku xa hi khathalela hi ku hi nyika ku rhula ka miehleketo ni ku hi tiyisekisa leswaku xi ‘nga ka xi nga va tshiki’ lava lavaka nchavelelo ni nseketelo eka xona.—Vaheveru 13:5; Vafilipiya 4:6, 7.

2 KU KHOMEKA KU TLULA MPIMO

Swiyimo swo tanihi ku nghena xikolo, ndlela yo ya ni yo vuya entirhweni, ntirho hi woxe, ku khathalela vana kumbe vatswari lava dyuhaleke, swi nga vanga ntshikilelo lowukulu. Ku tlula kwalaho, swi nga ha endleka swi nga koteki ku tshika yin’wana ya mintirho leyi. (1 Timotiya 5:8) Loko swi ri tano, i yini leswi u nga swi endlaka leswaku u kota ku langutana ni xiyimo xo tano?

• Ringeta ku tinyika nkarhi wo wisa ni wa ku etlela. Bibele yi ri: “Voko leri teleke ku wisa ra antswa ku ri ni mavoko mambirhi lama teleke ntirho wa matimba ni ku hlongorisa mheho.”—Eklesiasta 4:6.

• Rhangisa swilo swa nkoka naswona u hanya vutomi byo olova. (Vafilipiya 1:10) Ti olovisele vutomi, u nga ha endla tano hi ku hunguta swilo leswi ku dyelaka mali kumbe u hunguta nkarhi lowu u wu hetaka entirhweni.—Luka 21:34, 35.

Kari loyi ku vulavuriweke hi yena eku sunguleni ka xihloko lexi, u kambisise vutomi bya yena. U ri: “Ndzi swi xiyile leswaku a ndzi hanya vutomi bya vutianakanyi.” U xavise bindzu rakwe ivi a lava ntirho lowu a wu ta n’wi nyika nkarhi wo va ekaya. “Ndlela leyi a hi hanya ha yona eku sunguleni yi cincilenyana kambe sweswi mina ni nsati wa mina, a ha ha tshameli ku karhatiwa hi ntshikilelo naswona hi kota ku heta nkarhi wo tala ni ndyangu swin’we ni vanghana va hina. A ndzi nge pfumeleli nchumu ni wun’we wu ndzi tekela ku rhula loku ndzi nga na kona sweswi.”

 3 TIMHOLOVO

Ku holova ni vanhu van’wana, ngopfu-ngopfu entirhweni swi nga ha vanga ntshikilelo. Loko u ri eka xiyimo xo tano, ku ni swiringanyeto swi nga ri swingani leswi nga ku pfunaka.

• Loko munhu a ku hlundzukisa, ringeta ku rhurisa mbilu. U nga anguli hi vukarhi. Swivuriso 15:1 yi ri: “Loko nhlamulo yi olova, yi tlherisa vukarhi, kambe rito leri tlhavaka ri pfuxa ku hlundzuka.”

• Ringeta ku lulamisa timholovo exihundleni naswona u endla tano hi ndlela leyi kombisaka xichavo.—Matewu 5:23-25.

• Ringeta ku twisisa ndlela leyi a titwaka ha yona ni vonela rakwe. Ku twisisa koloko “ku vohlisa ku hlundzuka [ka hina]” hikuva ku hi endla hi twisisa ndlela leyi munhu wa kona a ti twisaka xi swona. (Swivuriso 19:11) Ku nga tlhela ku hi endla hi twisisa ndlela leyi vanhu van’wana va hi langutaka ha yona.

• Ringeta ku rivalela. Ku rivalela a ko va xiendlo lexinene ntsena kambe i murhi lowunene. Hilaha ndzavisiso lowu endliweke hi 2001 wu vuleke hakona, “ku va ni xikhomela” swi endla leswaku mbilu yi bela ehenhla swinene ni nsusumeto wa ngati wu va ehenhla, kasi ku rivalela swi hunguta ntshikilelo.—Vakolosa 3:13.

4 KU HUMELERIWA HI MAKHOMBO

Nieng loyi a tshamaka eCambodia u weriwe hi makhombo hi ku landzelana. Hi 1974 u vavisiwe hi bomo leyi bulukeke erivaleni ra swihaha-mpfhuka. Hi lembe leri landzeleke, u feriwe hi vana vambirhi, manana ni nuna. Hi 2000 u tshweriwe hi muti ni nhundzu yin’wana naswona endzhaku ka malembe manharhu, nuna wakwe wa vumbirhi u file. Sweswo swi endle leswaku a ehleketa ku tidlaya.

Hambiswiritano, Nieng u swi kotile ku tiyiselela maxangu wolawo. Ku fana na Kari, u dyondze Bibele naswona leswi a swi dyondzeke swi n’wi vuyerisile swinene lerova a kala a ti nyika nkarhi wo pfuna vanhu van’wana leswaku na vona va vuyeriwa hilaha na yena a vuyeriweke ha kona. Mhaka ya yena yi hi tsundzuxa rungula ra vakambisisi va le Britain ra hi 2008 leri nge, “lexi nga ta ku pfuna u va ni ntsako loko u tshikilelekile, . . . nyika van’wana . . . hi ndlela yo karhi”—lexi i xitsundzuxo lexi ku nga khale xi ri kona eBibeleni.—Mintirho 20:35.

Nieng u tlhele a kuma ntshembo wa xiviri wa vumundzuku lebyi tsakisaka bya leswaku swiphiqo hinkwaswo leswi karhataka vanhu swi ta va swi nga ha ri kona. Ematshan’wini ya sweswo, “ku rhula ku ta andza” emisaveni hinkwayo.—Pisalema 72:7, 8.

Ntshembo wa xiviri ni vutlhari byo kota ku langutana ni mintshikilelo ya vutomi a swi xavisiwi, hinkwaswo swi kumeka eBibeleni. Vanhu vo tala va vuyeriwile ebukwini leyi yo hlawuleka naswona yi hambaneke ni tibuku hinkwato. Na wena u nga vuyeriwa.