GENGHIS KHAN, nhenha leyi a yi ri ni xivindzi leyi hanyeke hi va 1100, yi sungule Mfumo lowukulu wa le Mongolia. Mongolia ya namuntlha ko va xiphemunyana xa tiko leri kumekaka exikarhi ka Chayina na Rhaxiya naswona i rin’wana ra matiko lawa vaakatiko va kona va nga riki kusuhi na kusuhi.

Tiko ra Mongolia ri ni milambu, swinambyana, tintshava to leha ni tindhawu leti nga tala byanyi. Edzongeni ku kumeka Mananga ya Gobi, lama dumeke hi marhambu ya tidayinasoro. Vuandlalo bya tiko leri byi kwalomu ka 1 580 wa timitara ku suka evuandlalweni bya lwandle, vanhu va le Mongolia va rhandza ku vula tiko ra vona va ku i “Tiko ra Xibakabaka xa Wasi.” Vito leri i rinene hikuva dyambu ri tlhava ku ringana masiku ya 250 hi lembe.

Vanhu va le Mongolia va hanya eka maxelo ya khombo swinene. Hi ximumu ku hisa ngopfu ku fika eka 40 wa tidigri, kasi hi xixika ku titimela ngopfu lerova  ku fika eka 40 wa tidigri. Vaakatiko vo tala a va tshami ndhawu yin’we. Va vindzuka va ya senga timbuti, tihomu, tikamela ni tihanci. Vanhu va le Mongolia va rhandza ku dya swakudya leswi endliweke hi ntswamba ni nyama naswona leyi va yi rhandzaka ngopfu i nyama ya nyimpfu.

Vanhu va tiko leri va rhandza ku amukela vaendzi. Tindlu ta vona leti vitaniwaka ti-gers, a va ti lotleli leswaku lava hundzaka hi ndlela va ta nghena va wisa ni ku dya leswi va siyeriweke swona. Vaendzi va tala ku nyikiwa tiya ya meleke leyi cheriweke ni swimunywana.

Vukhongeri lebyikulu etikweni leri i Vubudha. Kambe ku ni vukhongeri byin’wana bya shamanism, Mamoslem, ni Vukreste kasi van’wana vo tihanyela. Ku ni Timbhoni ta Yehovha to tlula 350 leti sweswi ti dyondzisaka vanhu lava tlulaka 770 Bibele.