1, 2. Hi wihi nchumu lowu nga ni khombo ku tlula hinkwaswo naswona i mani la hi vangeleke khombo leri?

KU ENDLIWA ka switirhisiwa swin’wana swo tanihi thelefoni, rivoni ra gezi, timovha, swigwitsirisi swi olovisa vutomi. Kambe swin’wana swi veka vutomi bya hina ekhombyeni, swo tanihi swibamu, tibomo, fole ni swin’wana. Hambiswiritano, ku ni xin’wana lexi nga ni khombo ku tlula hinkwaswo. Ku nga va ku ri yini? I mavunwa! Ku nga, ku vulavula swilo leswi u swi tivaka leswaku a hi ntiyiso leswaku u kanganyisa van’wana. I mani munhu wo sungula ku hemba? Yesu Kreste u vule leswaku “Diyavulosi” i “tata wa mavunwa.” (Hlaya Yohane 8:44.) U sungule rini ku hemba?

² U sungule entangeni wa Edeni eka magidi ya malembe lama hundzeke. Vatekani vo sungula, Adamu na Evha, a va tiphina hi vutomi eParadeyisini leyi Muvumbi wa vona a a va veke eka yona. Hi loko ku fika Diyavulosi. A swi tiva leswaku Xikwembu xi lerise vatekani volavo leswaku va nga dyi eka “murhi wa ku tiva leswinene ni leswo biha,” ni leswaku va ta fa loko va nga xi yingisi. Nilokoswiritano, hi ku tirhisa nyoka Sathana u byele Evha a ku: “Entiyisweni mi nga ka mi nga fi [lawa i mavunwa yo sungula]. Hikuva Xikwembu xi tiva leswaku siku mi nga ta dya eka wona, mahlo ya n’wina ma ta pfuleka kutani mi ta fana ni Xikwembu, mi ta tiva leswinene ni leswo biha.”—Gen. 2:15-17; 3:1-5.

3. Hikwalaho ka yini ku vuriwa leswaku Sathana u ni tihanyi naswona mavunwa yakwe ma ve ni vuyelo byihi eka vanhu?

 ³ Sathana u ni tihanyi hikuva a swi tiva leswaku loko Evha o dya mbhandzu a a ta fa. Adamu na Evha va tlule nawu wa Yehova kutani va hetelele va file. (Gen. 3:6; 5:5) Ku tlula kwalaho, hikwalaho ka xidyoho, “rifu ri tlulele vanhu hinkwavo.” Kahlekahle, “rifu i hosi . . . , hambi ku ri ni le ka lava va nga dyohangiki hi ku landza ku tlula nawu ka Adamu.” (Rhom. 5:12, 14) Ematshan’weni yo tiphina hi vutomi lebyi nga heriki hi ri vanhu lava hetisekeke ku nga leswi Xikwembu a xi lava swona, hakanyingi sweswi hi hanya “malembe ya 70, loko ku ri hikwalaho ka matimba yo hlawuleka i malembe ya 80.” Nilokoswiritano, ku “tshama ku ri ni ku karhateka ni swilo swo biha.” (Ps. 90:10) Hakunene swa vava, hinkwaswo leswi, swi vangiwe hi mavunwa ya Sathana!

4. (a) Hi ta kambisisa swivutiso swihi exihlokweni lexi? (b) Hi ku ya hi Pisalema 15:​1,2 i vamani lava nga va ka vanghana va Yehovha?

⁴ Loko Yesu a hlamusela mintirho ya Diyavulosi u te: “A nga yimanga a tiyile entiyisweni, hikuva ntiyiso a wu kona eka yena.” Nisweswi, Sathana a nga na ntiyiso hikuva hi yena a “xisaka misava hinkwayo leyi akiweke.” (Nhlav. 12:9) A hi swi lavi ku hambukisiwa hi Diyavulosi. A hi kambisiseni swivutiso swinharhu: Xana Sathana u va kanganyisa njhani vanhu? Hikwalaho ka yini vanhu va tolovele ku hemba? Leswi hi nga swi laviki ku lahlekeriwa hi vuxaka bya hina na Yehovha, ku fana na Adamu na Evha, hi nga swi kombisa njhani leswaku hi ‘vulavula ntiyiso’ mikarhi hinkwayo?—Hlaya Pisalema 15:1, 2.

5. Xana Sathana u va hambukisa njhani vanhu namuntlha?

⁵ Muapostola Pawulo u vule leswaku hi nga “tlhariheriwi hi Sathana, hikuva ha ma tiva makungu yakwe.” (2 Kor. 2:11) Ha swi tiva leswaku misava hinkwayo yi lawuriwa hi Diyavulosi tanihi leswi yi taleke hi vukhongeri bya mavunwa, van’watipolitiki lava nga na vukungundzwana ni van’wamabindzu lava nga ni makwanga. (1 Yoh. 5:19) A swi hi hlamarisi loko vanhu va ‘hemba’ hikuva va hlohloteriwa hi Sathana ni madimona yakwe. (1 Tim. 4:1, 2) Hi xikombiso, van’wamabindzu va vulavula mavunwa eka swinavetiso swa vona kumbe va xavisa swilo leswi nga ni khombo hi xikongomelo xo lava mali.

6, 7. (a) Hikwalaho ka yini varhangeri va vukhongeri va ri ni nandzu lowukulu loko va dyondzisa mavunwa? (b) Hi tihi tidyondzo ta mavunwa leti dyondzisiwaka hi varhangeri va vukhongeri?

⁶ Varhangeri va vukhongeri va ni nandzu lowukulu loko va dyondzisa mavunwa hikuva va veka vutomi bya vanhu ekhombyeni. Loko munhu a amukela tidyondzo ta mavunwa ivi a endla swilo leswi Xikwembu xi swi vengaka a nga ha lahlekeriwa hi vutomi lebyi nga heriki. (Hos. 4:9) Yesu u vule leswaku varhangeri va vukhongeri va le nkarhini wakwe, va ni nandzu lowukulu. U va byele hi ku kongoma a ku: “Khombo eka n’wina, vatsari ni Vafarisi, vakanganyisi, hikuva mi fambafamba elwandle ni le ndhawini yo oma ku endla muproselita un’we, naswona loko a hundzuka mi n’wi endla munhu wa Gehena [ku loviseriwa makumu] ku hundza n’wina hi mpimo lowu andzisiweke kambirhi.” (Mat. 23:15) Yesu u tshinye varhangeri va vukhongeri bya mavunwa hi ku va byela leswaku ‘va huma eka tata wa vona Diyavulosi, loyi a nga mudlayi.’—Yoh. 8:44.

⁷ Ku nga khathariseki leswaku va vuriwa vafundhisi, vaprista, rabi kumbe swin’wana mhaka hi leswaku varhangeri va vukhongeri va tele ngopfu namuntlha. Ku fana ni varhangeri va vukhongeri va lembexidzana ro sungula  namuntlha vafundhisi va ‘sivela vanhu ntiyiso’ lowu nga eRitweni ra Xikwembu naswona va ‘tshike ntiyiso wa Xikwembu va amukela mavunwa.’ (Rhom. 1:18, 25) Va hlohlotela tidyondzo ta mavunwa, va vula leswaku loko va “nghena kereke se va ponisiwile,” moya a wu fi loko munhu a fa, loko munhu a fa u ya hanya kun’wana, naswona va vula leswaku Xikwembu xa ku amukela ku tekana ka vanhu va rimbewu leri fanaka.

8. Hi wahi mavunwa lawa van’watipolitiki va nga ta ma vula ku nga ri khale kambe hi fanele hi endla yini?

⁸ Van’watipolitiki va kanganyise vanhu vo tala hi mavunwa. Ku nga ri khale, vanhu va ta twa ku huweleriwa ka mavunwa lama nge “ku rhula ni nsirhelelo!” Naswona “ndzoviso wa xitshuketa wu ta va wela hi xihatla.” A hi fanelanga hi pfumelela mavunwa wolawo ma hi endla hi nga yi voni ndlela leyi xiyimo xa misava xi nyanyeke ku biha ha yona. Entiyisweni hi “swi tiva kahle swinene leswaku siku ra Yehovha ri ta kukotisa khamba nivusiku.”—1 Tes. 5:1-4.

9, 10. (a) I yini lexi endlaka leswaku vanhu va hemba naswona ku va ni vuyelo bya njhani? (b) I yini leswi hi faneke hi swi tiva hi Yehovha?

⁹ Loko switirhisiwa swi ya swi xaviwa, ku endliwa swo tala. Swi tano ni hi mavunwa. Ku hemba swi tolovelekile namuntlha naswona a hi vanhu lava nga ni vulawuri ntsena lava hembaka. Hilaha Y. Bhattacharjee a vuleke hakona exihlokweni lexi nge “Lexi Endlaka Vanhu Va Hemba,” u vule leswaku “ku hemba swi tekiwa tanihi nchumu lowu vanhu va tswariwaka va ri na wona.” Hakanyingi vanhu va hemba hi xikongomelo xo tisirhelela kumbe ku kuma xikhundlha lexi tlakukeke. Vo tala va hemba leswaku va tumbeta swihoxo swa vona kumbe leswaku va vuyeriwa. Xihloko xexo xi tlhele xi vula leswaku vanhu vo tala a va “chavi ku hembela vanhu lava nga va tiviki, vatirhikulobye, vanghana, hambi ku ri vanhu lava va rhandzaka.”

¹⁰ Hi rihi khombo ra ku hemba? Vanhu a va ha tshembani naswona swi dlaya vuxaka. Anakanya ndlela leyi swi vavaka ha yona loko nsati a jolela nuna wakwe wo tshembeka kutani a hemba leswaku a tumbeta xidyoho xakwe. Nakambe anakanya hi wanuna loyi a xanisaka nsati ni vana vakwe exihundleni kambe a endla onge wa khathala hi ndyangu wakwe loko a vona vanhu van’wana. Hambiswiritano, hi fanele hi tsundzuka leswaku vanhu lava hembaka hi ndlela yoleyo a ve nge swi koti ku tumbetela Yehovha hikuva eka yena “swilo hinkwaswo swi lo dla, swi paluxeka erivaleni.”—Hev. 4:13.

11. Hi nga dyondza yini eka xihoxo lexi endliweke hi Ananiya na Safira? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni.)

¹¹ Hi xikombiso, Bibele yi hi byele ndlela leyi ‘Sathana a kanganyiseke’ vatekani van’wana va Vakreste hi lembexidzana ro sungula leswaku va hembela Xikwembu. Ananiya na Safira va luke mano yo kanganyisa vaapostola. Va xavise nsimu ya vona kambe va nga yi yisi hinkwayo mali eka vaapostola. Vatekani lava, a va lava ku tiendlela vito evandlheni, hi ku endla onge va nyikele hi mali hinkwayo. Hambiswiritano, Yehovha a lo va nhwii, naswona u va xupurile.—Mint. 5:1-10.

12. Ku ta endleka yini hi vahembi lava nga hundzukiki naswona hikwalaho ka yini?

¹² Xana Yehovha u titwa njhani loko hi hemba? Sathana ni vahembi hinkwavo lava nga hundzukiki lava n’wi tekelelaka hi ku hemba mavunwa ya rihlaza va ta “lahleriwa etiveni ra ndzilo.” (Nhlav. 20:10; 21:8; Ps. 5:6) Hikwalaho ka yini? Hikuva Yehovha u teka vanhu lava hembaka tanihi lava nyenyetsaka ematihlweni ya yena.—Nhlav. 22:15.

13. Xana Yehovha u ma teka njhani mavunwa naswona ku tiva sweswo swi hi susumetela ku endla yini?

¹³ Ha swi tiva leswaku Yehovha a nga ‘fani ni munhu leswaku a nga hemba.’ Kahlekahle  a ‘swi koteki leswaku Xikwembu xi hemba.’ (Tinhl. 23:19; Hev. 6:18) “Yehovha [u] venga . . . ririmi ra vunwa.” (Swiv. 6:16, 17) Leswaku hi amukeriwa hi Yehovha hi fanele hi hanya hi milawu yakwe ya ntiyiso. Hikwalaho a hi fanelanga hi ‘hembelana.’—Kol. 3:9.

14. (a) Hi yihi ndlela leyi Vakreste va ntiyiso va hambaneke ha yona ni vanhu va vukhongeri bya mavunwa? (b) Hlamusela nawu lowu kumekaka eka Luka 6:⁠45.

¹⁴ Hi yihi ndlela leyi Vakreste va ntiyiso va hambaneke ha yona ni vanhu va vukhongeri bya mavunwa? Hi ‘vulavula ntiyiso.’ (Hlaya Zakariya 8:16, 17.) Pawulo u te: “Hi tibumabumela tanihi vatirheli va Xikwembu, . . . hi ku vulavula loku nga ka ntiyiso.” (2 Kor. 6:4, 7) Yesu u te: “Hikuva nomu wakwe wu vulavula hi ku tala ka mbilu.” (Luka 6:45) Kutani munhu wo tshembaka u ta tikarhatela ku vulavula ntiyiso swi suka embilwini. U ta vulavula ntiyiso ni le ka vanhu lava a nga va tiviki, vatirhikulobye, vanghana ni vanhu lava a va rhandzaka. Xiya swikombiso swa ndlela leyi hi nga kombisaka ha yona leswaku ha tshembeka eka swilo hinkwaswo.

15. (a) Hikwalaho ka yini swi ri ni khombo ku hanya vutomi bya mikoka yimbirhi? (b) I yini lexi nga pfunaka vantshwa ku hlula ntshikilelo wa tintangha? (Vona nhlamuselo ya le hansi.)

¹⁵ A hi nge u muntshwa loyi a lavaka ku amukeriwa hi tintangha ta wena? Tiyiseka leswaku a wu hanyi vutomi bya mikoka yimbirhi hilaha vantshwa van’wana va endlaka ha kona. Va tiendla onge va ni mahanyelo lamanene loko va ri ni swirho swa ndyangu ni vamakwerhu kambe va endla leswi hambaneke loko va ri ni vanghana va vona kumbe loko va tirhisa social media. Va nga ha rhuketela, va ambala swiambalo leswi nga xiximekiki, va tlanga tinsimu leti thyakeke, va kukutlela byala, va tirhisa swidzidziharisi, va rhandzana exihundleni ni swin’wana. Va tshamela ku hemba naswona va tiendla van’wavunene eka vatswari, vakrestekulorhi, ni le ka Xikwembu. (Ps. 26:4, 5) Yehovha wa swi vona loko hi n’wi ‘xixima hi milomu ntsena, kambe timbilu ta hina ti ri ekule swinene na yena.’ (Mar. 7:6) I swa nkoka ku endla leswi swivuriso yi swi vulaka: “Mbilu ya wena yi nga tshuki yi vondzoka vadyohi, kambe chava Yehovha siku hinkwaro.”—Swiv. 23:17. *

16. Hi nga swi kombisa njhani leswaku ha tshembeka loko hi tata fomo ya xikombelo xa ntirho wo hlawuleka?

¹⁶ Kumbexana u navela ku nghenela vuphayona, kumbe ntirho wo hlawuleka wa nkarhi hinkwawo wo tanihi ku ya tirha eBethele. Loko u  tata fomo ya xikombelo, i swa nkoka leswaku u hlamula swivutiso hinkwaswo hi ku tshembeka malunghana ni rihanyo ra wena, vuhungasi, ni mahanyelo ya wena. (Hev. 13:18) A hi nge u tshame u katseka eka swiendlo leswi nga basangiki leswi vakulu va nga swi tiviki? Va kombele va ku pfuna leswaku u ta kota ku tirhela Yehovha hi ripfalo leri baseke.—Rhom. 9:1; Gal. 6:1.

17. Hi fanele hi endla yini loko hi vulavula hi vamakwerhu eka vanhu lava hi xanisaka?

¹⁷ Hi xikombiso, u ta endla yini loko mfumo wu yirisa ntirho wo chumayela etikweni ra ka n’wina naswona u vitaniwe leswaku u hlamula swivutiso swo karhi malunghana ni vamakwerhu? Xana u fanele u va byela hinkwaswo leswi u swi tivaka? Xana Yesu u endle yini loko a konanisiwa hi ndhunankulu ya Varhoma? Hi ku landzela nsinya wa nawu lowu nge, ku ni “nkarhi wa ku miyela ni nkarhi wa ku vulavula,” mikarhi yin’wana Yesu a nga hlamuli! (Ekl. 3:1, 7; Mat. 27:11-14) Eka swiyimo swo tano, swi lava leswaku hi va ni vuxiyaxiya leswaku hi nga veki vamakwerhu ekhombyeni.—Swiv. 10:19; 11:12.

18. Hi fanele hi endla yini loko hi vulavula hi vamakwerhu eka vakulu?

¹⁸ A hi nge u ni vumbhoni bya leswaku makwerhu endle xidyoho lexikulu evandlheni. Leswi vakulu va nga ni vutihlamuleri byo hlayisa vandlha leswaku ri tshama ri basile, va nga ha lava ku tiva leswi u swi tivaka hi mhaka yoleyo. U ta endla yini, ngopfungopfu loko ku ri munghana kumbe xaka? Bibele yi ri: “Loyi a vulavulaka swo tshembeka u ta vula [ntiyiso] swo lulama.” (Swiv. 12:17; 21:28) U ni vutihlamuleri bya ku byela vakulu mhaka hinkwayo, u nga fihli nchumu. Va ni lunghelo ro tiva vuxokoxoko hinkwabyo, leswaku va ta kota ku tiva ndlela leyi faneleke yo pfuna mudyohi leswaku a tlhela a va ni vuxaka lebyinene na Yehovha.—Yak. 5:14, 15.

19. Hi ta kambisisa yini exihlokweni lexi landzelaka?

¹⁹ Mupisalema Davhida u khongele eka Yehovha a ku: “U tsakele ntiyiso eka swirho swa le ndzeni.” (Ps. 51:6) Davhida a swi tiva leswaku ku vulavula ntiyiso swi fanele swi suka embilwini. Eka swiyimo hinkwaswo, Vakreste va ntiyiso va “vulavula ntiyiso un’wana eka un’wana.” Ndlela yin’wana leyi hi kombisaka ha yona leswaku hi hambana ni van’wana tanihi malandza ya Xikwembu i ku dyondzisa van’wana ntiyiso lowu nga eBibeleni. Exihlokweni lexi landzelaka hi ta bula hi mhaka leyi.