1, 2. Hi wahi mavonelo lama nga kona hi paradeyisi?

A KU ri xiendlakalo lexi tsakisaka. Loko Timbhoni leti humaka ematikweni man’wana ti ri karhi ti huma exitediyamu endzhaku ka nhlengeletano eSeoul, le Korea, Timbhoni ta kwalaho a ti ti rhendzerile. To tala ta tona ti ti yimisele mavoko ti ri karhi ti huwelela ti ku, “Hi ta vonana eParadeyisini!” Xana u ehleketa leswaku a ti vulavula hi paradeyisi ya njhani?

² Vanhu va ni miehleketo yo hambanahambana hi paradeyisi. Van’wana va vula leswaku paradeyisi ko va ntsheketo ntsena. Van’wana va vula leswaku kun’wana ni kun’wana laha u kumaka ntsako ni ku eneriseka hi le paradeyisini. Munhu loyi a twaka ndlala loko a tikuma a tshame etafuleni leri taleke hi swakudya a nga ha vula leswaku u le paradeyisini. Hi lembexidzana ra vu-19, loko muendzi un’wana a vona gova leri taleke hi swiluva swa nhova, u huwelerile a ku, “Wa nga vona paradeyisi yonghasi!” Ninamuntlha, ndhawu yoleyo ya ha vitaniwa Paradeyisi, hambileswi lembe ni lembe ku naka mberha. Xana Paradeyisi yi vula yini eka wena? Xana u yi languterile?

3. I yini leswi Bibele yi swi vulaka hi paradeyisi?

³ Bibele yi vulavula hi paradeyisi leyi tshameke yi va kona ni leyi hi yi languteleke. Paradeyisi ku vulavuriwe ha yona eku sunguleni ka Bibele. Eka Bibele ya Khatoliki leyi vuriwaka Douay Version,  leyi hundzuluxeriweke ku suka eka Xilatini, Genesa 2:8 yi ri: “Hosi Xikwembu u simeke paradeyisi leyi nga ni ntsako ku sukela eku sunguleni: leyi eka yona a vekeke [Adamu] loyi a n’wi vumbeke.” (Marito hi lo voyamisa.) Tindzimana ta Xiheveru ti vulavula hi ‘ntanga wa le Edeni.’ Edeni swi vula “Ntsako,” naswona ntanga wolowo a wu tsakisa hakunene. A ku ri ni swakudya swo tala, a ku xongile naswona vanhu a va hanya hi ku rhula ni swiharhi.—Gen. 1:29-31.

4. Hikwalaho ka yini hi vula leswaku ntanga wa le Edeni a ku ri paradeyisi?

⁴ Rito ra Xigriki leri hundzuluxeriweke ri suka eka rito ra Xiheveru leri nge “ntanga” i pa·raʹdei·sos. Buku leyi nge Cyclopaedia leyi tsariweke hi M’Clintock na Strong yi vula leswi hi pa·raʹdei·sos: “I ndhawu leyi anameke, leyi pfulekeke, leyi rhuleke yi tlhela yi saseka, leyi nga ni mirhi ya nhova, leyi yo tala ya yona yi tswalaka mihandzu, leyi cheletiwaka hi swinambyana naswona etimbuweni ta swona ku nga ni mitlhambi ya timhala ni tinyimpfu—leyi a ku ri ndhawu leyi muvalangi wa Mugriki a a ri na yona emiehleketweni.”—Ringanisa Genesa 2:15, 16.

5, 6. Xana Paradeyisi yi lahleke njhani naswona sweswo swi tlakusa swivutiso swihi?

⁵ Xikwembu xi veke Adamu na Evha eparadeyisini yoleyo, kambe a va tlhaveriwanga hi dyambu. Hikwalaho ka yini? Va tiendle va nga faneleki hileswi va nga xi yingisangiki Xikwembu. Xisweswo, vona swin’we ni vatukulu va vona va lahlekeriwe hi Paradeyisi. (Gen. 3:23, 24) Hambileswi a ku nga ha tshami munhu, ntanga wolowo wu ve kona kukondza ku fika Ndhambi enkarhini wa Nowa.

⁶ Van’wana va nga ha tivutisa, ‘Xana vanhu va ta tlhela va tiphina hi ku hanya eParadeyisini laha misaveni?’ Xana vumbhoni byi kombisa yini? Loko u ri ni ntshembo wo hanya ni vanhu lava u va rhandzaka eParadeyisini, xana u ni xivangelo lexi tiyeke xa leswaku ntshembo wa wena wu ta hetiseka? Xana u nga hlamusela leswaku hikwalaho ka yini u tiyiseka leswaku Paradeyisi yi ta va kona hakunene?

7, 8. (a) Xikwembu xi n’wi tshembise yini Abrahama? (b) Xana leswi Xikwembu xi swi tshembiseke Abrahama swi nga ha va swi n’wi endle a ehleketa hi yini?

⁷ Tinhlamulo hi nga tikuma ebukwini leyi huhuteriweke hi Mutumbuluxi wa Paradeyisi yo sungula. Xiya leswi Xikwembu xi swi byeleke munghana wa xona Abrahama. Xi vule leswaku a xi ta andzisa vatukulu va Abrahama “ku fana ni swiribyana swa sava leri nga eribuweni ra lwandle.” Kutani Yehovha u tshembise leswi: “Tinxaka hinkwato ta misava ti ta tikatekisa hi mbewu ya wena hikwalaho ka leswi u yingiseke rito ra mina.” (Gen. 22:17, 18) Xikwembu xi tlhele xi vula xitshembiso xexo eka n’wana wa Abrahama ni ntukulu wakwe.—Hlaya Genesa 26:4; 28:14.

⁸ A ku kona eBibeleni laha ku kombisiwaka leswaku Abrahama a a ehleketa leswaku vanhu a va ta kuma hakelo yo hetelela eparadeyisini leyi nga etilweni. Loko Xikwembu xi vulavula hi “tinxaka hinkwato ta misava” leti a ti ta katekisiwa, Abrahama u ehlekete hi mikateko leyi a yi ta va kona laha misaveni. Leswi Xikwembu xi swi tshembiseke a swi kombisa leswaku “tinxaka hinkwato ta misava” a ti ta hanya bya le ka byandlani. Xana swilo leswi humeleleke vanhu va Xikwembu swa yi seketela mhaka yoleyo?

9, 10. Hi swihi switshembiso leswi hi nyikaka xivangelo xo langutela mikateko enkarhini lowu taka?

⁹ Davhida, un’wana wa vatukulu va Abrahama, u vulavule hi nkarhi lowu taka lowu eka wona “lava endlaka swo biha” ni “lava endlaka leswi nga lulamangiki” va nga ta herisiwa. Xana ku ta va ni vuyelo byihi? “Lowo homboloka a nge he vi kona.” (Ps. 37:1, 2, 10) Ematshan’weni ya sweswo, “lavo rhula va ta dya ndzhaka ya misava, hakunene va ta kuma ntsako lowu heleleke eku rhuleni lokukulu.” Davhida u tlhele a huhuteriwa ku vula marito lawa ya vuprofeta: “Lavo lulama va ta dya ndzhaka ya misava, va ta tshama eka yona hi masiku.” (Ps. 37:11, 29; 2 Sam. 23:2) Xana u ehleketa leswaku switshembiso leswi, swi va khumbe njhani vanhu lava a va endla ku rhandza ka Xikwembu? A va ta va ni xivangelo xo langutela leswaku paradeyisi leyi fanaka  ni ntanga wa Edeni yi ta va kona ntsena loko laha misaveni ku tshama vanhu vo lulama.

¹⁰ Hi ku famba ka nkarhi, Vaisrayele vo tala lava a va vula leswaku va tirhela Yehovha va tshike ku n’wi tirhela. Kutani Xikwembu xi pfumelele Vababilona va hlula vanhu va xona, va onha tiko ra vona kutani va teka vo tala va vona va va yisa evuhlongeni. (2 Tikr. 36:15-21; Yer. 4:22-27) Nilokoswiritano, vaprofeta va Xikwembu va profete leswaku endzhaku ka malembe ya 70, vanhu va xona a va ta tlhelela etikweni ra rikwavo. Vuprofeta byebyo byi hetisekile. Kambe na hina bya hi khumba. Loko hi ri karhi hi kambisisa byin’wana bya byona, a hi anakanyeni hi paradeyisi leyi nga ta va kona laha misaveni.

11. Esaya 11:6-9 a yi ta hetiseka njhani naswona ku tlakuka xivutiso xihi?

¹¹ Hlaya Esaya 11:6-9. Hi ku tirhisa Esaya Xikwembu xi vule leswaku endzhaku ka loko vanhu va xona va tlhelele etikweni ra rikwavo a va nga ha ta chava ku hlaseriwa hi swiharhi kumbe hi vanhu lava hanyaka ku fana ni swivandzana. Vanhu lavatsongo ni lavakulu va ta va va sirhelelekile. Xana sweswo a swi ku endli u ehleketa hi swiyimo swo fana ni leswi Xikwembu a xi endle leswaku swi va kona entangeni wa Edeni? (Esa. 51:3) Vuprofeta byebyo bya Esaya byi tlhele byi vula leswaku misava hinkwayo, ku nga ri tiko ra Israyele ntsena, a “yi ta tala hi ku tiva Yehovha kukota mati lama funengetaka lwandle.” Xana sweswo a swi ta endleka rini?

12. (a) Hi yihi mikateko leyi kumiweke hi lava vuyeke hi le vuhlongeni eBabilona? (b) I yini lexi kombisaka leswaku Esaya 35:5-10 ya ha ta hetiseka?

¹² Hlaya Esaya 35:5-10. Esaya u ye emahlweni a kandziyisa leswaku vanhu volavo lava tlheleleke etikweni ra rikwavo, a va nga ta xungetiwa hi swiharhi kumbe hi vanhu. Tiko ra vona a ri ta humesa mihandzu yo tala naswona sweswo a swi ta koteka hikwalaho ka leswi a ku ta va ni mati yo tala ku fana ni le ntangeni wa Edeni. (Gen. 2:10-14; Yer. 31:12) Xana vuprofeta lebyi byi hetiseke eka vanhu lava tlheleleke etikweni ra rikwavo ntsena? Ku hava vumbhoni lebyi kombisaka leswaku lava vuyeke hi le vuhlongeni va hanyisiwe hi singita. Hi xikombiso, lava nga voniki a va tlhelanga va vona. Kutani Xikwembu a xi kombisa leswaku ku hanyisiwa ko tano hi singita a ku ta endleka enkarhini lowu taka.

13, 14. Hi kwihi ku hetiseka ka Esaya 65:21-23, loku vanhu lava vuyeke hi le vuhlongeni va ku voneke kambe hi byihi vuxokoxoko bya vuprofeta byebyo lebyi nga ta hetiseka enkarhini lowu taka? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni.)

¹³ Hlaya Esaya 65:21-23. Loko Vayuda va tlhelela etikweni ra rikwavo a va kumanga tiyindlu naswona va kume masimu ma nga rimiwanga. Kambe sweswo a swi ta cinca loko Xikwembu xi ri karhi xi va katekisa. Hakunene a va ta va ni ntsako loko va aka tindlu kutani va tshama eka tona! A va ta rima masimu va tlhela va tiphina hi ku dya mihandzu leyi nga ni rihanyo.

¹⁴ Xiya vuxokoxoko bya nkoka bya vuprofeta byebyo. Xana wu ta fika nkarhi lowu eka wona masiku ya ku hanya ka hina ma nga “ta fana ni masiku ya murhi”? Mirhi yin’wana yi hanya malembe ya magidi. Leswaku vanhu va kota ku hanya malembe yo tarisa xisweswo, va fanele va va ni rihanyo lerinene. Loko va kota ku hanya tano ehansi ka swiyimo leswi Esaya a swi profeteke, va ta va va hanya eparadeyisini hakunene! Kutani vuprofeta byebyo byi ta hetiseka!

15. U nga yi katsakanya njhani yin’wana ya mikateko leyi boxiweke ebukwini ya Esaya?

¹⁵ Anakanya ndlela leyi switshembiso leswi hi buleke ha swona swi nga ta hetiseka ha yona eparadeyisini leyi taka: Vanhu emisaveni hinkwayo va ta katekisiwa hi Xikwembu. Ku hava munhu loyi a nga ta vavisiwa hi swiharhi kumbe hi vanhu lava hanyaka ku fana ni swivandzana. Vanhu lava nga voniki, lava nga twiki ni lava lamaleke va ta hanyisiwa. Vanhu va ta tiakela tindlu ni ku tiphina hi swakudya leswi va swi byaleke. Va ta hanya malembe yo tlula ya mirhi. Entiyisweni, Bibele yi hi byela leswaku sweswo swi ta endleka enkarhini lowu taka. Nilokoswiritano, van’wana va nga ha vula leswaku hi hundzeleta swilo, a hi swona leswi vuprofeta byebyo byi vulaka swona. A wu ta  hlamula njhani? Hi xihi xivangelo lexi tiyeke lexi u nga na xona xa leswaku hakunene ku ta va ni paradeyisi laha misaveni? Nghwazi leyi tshameke yi hanya yi hi nyike xivangelo lexi tiyeke.

16, 17. Xana Yesu a ri eka xiyimo xihi loko a vulavula hi Paradeyisi?

¹⁶ Hambileswi Yesu a nga ri na nandzu, u voniwe nandzu kutani a hayekiwa emhandzini leswaku a fa swin’we ni swigevenga swa Vayuda ematlhelo ka yena. Loko Yesu a nga si fa, xin’wana xa swona xi xiye leswaku a a ri hosi hiloko xi n’wi kombela xi ku: “Yesu, u ndzi tsundzuka loko u nghena eMfun’weni wa wena.” (Luka 23:39-42) Vumundzuku bya wena byi titshege hi nhlamulo ya Yesu, leyi kumekaka eka Luka 23:43. Swidyondzi swin’wana swa manguva lawa swi hundzuluxela xiga xexo hi rito hi rito swi ku: “Entiyisweni ndzi ri eka wena, namuntlha u ta va na mina eParadeyisini.” Xiya rito leri nge “namuntlha.” Xana Yesu a a vula yini? Ku ni mavonelo yo hambanahambana.

¹⁷ Eka tindzimi to tala ta manguva lawa tikhoma ti tirhisiwa ku kandziyisa kumbe ku endla leswaku mhaka yi va erivaleni. Ematsalweni ya khale ya Xigriki lama tsariweke hi voko lama ha riki kona ninamuntlha, swihikahato a swi nga tirhisiwi ngopfu. Xisweswo, hi nga ha tivutisa hi ku: Xana Yesu a ku, “Ndzi ri ka wena, namuntlha u ta va na mina eParadeyisini”? Kumbe a ku, “Ndzi ri ka wena namuntlha, u ta va na mina eParadeyisini”? Vahundzuluxeri va nga ha hoxa khoma hi ku ya hi leswi va ehleketaka leswaku Yesu a a vula swona, naswona mavekelo lawa hinkwawo u nga ma kuma eka Tibibele to tala namuntlha.

18, 19. Hi fanele hi swi twisisa njhani leswi Yesu a swi vuleke?

¹⁸ Hambiswiritano, tsundzuka leswaku Yesu u tshame a byela vadyondzisiwa vakwe a ku: “N’wana wa munhu u ta va embilwini ya misava masiku manharhu ni vusiku byinharhu.” U tlhele a ku: “N’wana wa munhu u ta nyiketiwa emavokweni ya vanhu, naswona va ta n’wi dlaya, kutani u ta pfuxiwa hi siku ra vunharhu.” (Mat. 12:40; 16:21; 17:22, 23; Mar. 10:34) Muapostola Petro u vike leswaku sweswo swi endlekile. (Mint. 10:39, 40) Kutani Yesu a nga yanga eParadeyisini hi siku leri yena ni xigevenga xexo va feke ha rona. Yesu a a ri “eHayidesi [kumbe eSirheni]” ku ringana masiku yo karhi, ku fikela loko Xikwembu xi n’wi pfuxa.—Mint. 2:31, 32. *

¹⁹ Kutani hi fanele hi xiya leswaku loko Yesu a tshembisa xigevenga xexo, u rhange hi ku vula marito lama nge: “Ndzi tiyisile namuntlha ndzi ri eka wena.” Mavulavulelo yo tano a ma tolovelekile ni le nkarhini wa Muxe. U te: “Marito lawa ndzi ku lerisaka wona namuntlha ma fanele ma va embilwini ya wena.”—Det. 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. I yini leswi seketelaka ndlela leyi hi yi twisisaka ha yona nhlamulo ya Yesu?

²⁰ Muhundzuluxeri wa Bibele wa le Middle East u vule leswi hi nhlamulo ya Yesu: “Rito ‘namuntlha’ hi rona ri kandziyisiweke naswona nhlamulo ya Yesu yi fanele yi hlayekisa xileswi: ‘Ndzi tiyisile namuntlha ndzi ri eka wena, u ta va na mina eParadeyisini.’ Xitshembiso lexi xi endliwe hi siku rero naswona a xi ta hetiseka hi ku famba ka nkarhi. Lawa i mavulavulelo lawa a ma tolovelekile hi nkarhi wolowo lama kombisaka leswaku xitshembiso xi endliwe hi siku ro karhi naswona a xi fanele xi hetisisiwa.” Hi ku ya hi Bibele ya Syriac ya lembexidzana ra vuntlhanu, nhlamulo ya Yesu yi ri: “Amen, ndzi ri eka wena namuntlha u ta va na mina eNtangeni wa Edeni.” Xitshembiso xexo xi fanele xi hi khutaza hinkwerhu.

21. I yini leswi nga endlekangiki eka xigevenga naswona hikwalaho ka yini?

²¹ Xigevenga xexo lexi a xi ri eku feni a xi nga swi tivi leswaku Yesu a a endle ntwanano ni vaapostola vakwe vo tshembeka wa leswaku va ta fuma na yena etilweni. (Luka 22:29) Ku engetela kwalaho, xigevenga xexo a xi nga khuvuriwanga. (Yoh. 3: 3-6, 12) A swi kanakanisi leswaku Yesu u tshembise xigevenga xexo paradeyisi ya laha misaveni. Endzhaku ka malembe yo karhi, muapostola Pawulo u vulavule hi xivono xa wanuna loyi a a “tekeriwe eparadeyisini.” (2 Kor. 12:1-4) Ku hambana ni xigevenga lexi a xi ri eku feni, Pawulo ni vaapostola van’wana vo tshembeka a va hlawuriwe ku ya etilweni leswaku va ya fuma na Yesu. Nilokoswiritano, Pawulo a a vulavula hi ‘paradeyisi’ leyi a yi ta va kona enkarhini lowu taka. * Xana a a vulavula hi paradeyisi ya laha misaveni? Xana wena u ta va kona eka yona?

22, 23. I yini leswi u nga swi langutelaka?

²² Tsundzuka leswaku Davhida u profete leswaku “lavo lulama va ta dya ndzhaka ya misava.” (Ps. 37:29; 2 Pet. 3:13) Davhida a a vulavula hi nkarhi lowu eka wona vanhu laha misaveni a va ta hanya hi ku ya hi milawu yo lulama ya Xikwembu. Vuprofeta lebyi nga eka Esaya 65:22 byi ri: “Masiku ya vanhu va mina ma ta fana ni masiku ya murhi.” Leswi swi vula leswaku vanhu va ta hanya malembe ya magidi. Xana u swi languterile sweswo? Ina, hikuva hi ku ya Nhlavutelo 21:1-4, yin’wana ya mikateko leyi Xikwembu xi yi tshembiseke vanhu lava nga ta xi gandzela emisaveni ya xona leyintshwa yo lulama, hileswaku “rifu a ri nge he vi kona.”

²³ Mhaka yi le rivaleni. Adamu na Evha va lahlekeriwe hi Paradeyisi eEdeni, kambe a yi nga lahlekelanga makumu. Hilaha Xikwembu xi tshembiseke hakona, vanhu va ha ta katekisiwa laha misaveni. Davhida u huhuteriwe ku vula leswaku vanhu lavo rhula ni lava lulameke va ta dya ndzhaka ya misava ni ku hanya eka yona hilaha ku nga heriki. Vuprofeta lebyi nga ebukwini ya Esaya byi fanele byi hi endla hi navela ku hanya ehansi ka swiyimo swo tsakisa leswi nga ta va kona. Swi ta va kona rini? Loko ku hetiseka xitshembiso lexi Yesu a xi tshembiseke xigevenga xa Muyuda. U nga va eParadeyisini yoleyo na wena. Hi nkarhi wolowo, marito lama nge: “Hi ta vonana eParadeyisini!” lama byeriweke vapfhumba va le Korea ma ta hetiseka.