Tibuku-songwa Ta Le Lwandle Leri Feke—Ha Yini Ti Fanele Ti Ku Tsakisa?

Emahlweni ko va ku tshuburiwa Tibuku-songwa ta Lwandle leri Feke, Matsalwa ya Xiheveru lama tsariweke hi voko lawa a ma ri ya khale ngopfu a ma sukela eka lembe-xidzana ra vukaye ni ra vukhume C.E. Xana matsalwa lawa ya voko ma nga tshembiwa hakunene tanihi lama hundziselaka Rito ra Xikwembu hi ku tshembeka, tanihi leswi ku tsariwa ka Matsalwa ya Xiheveru ku hetiweke hi gidi ra malembe emahlweni ka kwalaho? Profesa Julio Trebolle Barrera, xirho xa ntlawa wa matiko hinkwawo wa vatsari va Tibuku-songwa ta le Lwandle leri Feke, u ri: “Buku-songwa ya Esaya [leyi humaka eQumran] yi nyikela vumbhoni lebyi nga kanetekiki bya leswaku ku hundziseriwa ka tindzimana ta Bibele hi mavoko ya vatsari va Vayuda eka nkarhi lowu lavaka ku tlula gidi ra malembe a ku tshembekile swinene naswona ti kopiwe hi vurhon’wana lebyikulu.”

BUKU-SONGWA leyi Barrera a vulavulaka ha yona yi tamele buku ya Esaya hinkwayo. Exikarhi ka matsalwa lama tsariweke hi voko ya Bibele ya 200 lama kumiweke eQumran, ku kumiwe swiphemu swa buku yin’wana ni yin’wana ya Matsalwa ya Xiheveru handle ka buku ya Estere. Handle ka Buku-songwa ya Esaya, to tala ta wona i swipetlu, leswi tameleke rungula ritsongo ra buku yoleyo. Tibuku ta Bibele leti tolovelekeke swinene eQumran a ku ri Tipisalema (36 wa tikopi), Deteronoma (29 wa tikopi) na Esaya (21 wa tikopi). Leti i tibuku leti nakambe ti tshahiwaka ko tala eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki.

Hambileswi tibuku-songwa ti kombisaka leswaku mongo wa Bibele a wu kalanga wu cinciwa, va tlhela va vula leswaku a ku ri ni matsalwa yo karhi lama nga faniki ya Bibele ya Xiheveru lawa a ma tirhisiwa hi Vayuda hi nkarhi wa Tempele ya Vumbirhi, yin’wana ni yin’wana yi ri ni marito ya yona. A hi tibuku-songwa hinkwato leti fanaka ni tsalwa ra Vamasorete hi mpeleto kumbe marito. Man’wana ya wona ma lava ku fana ni Septuagint ya Xigriki. Eku sunguleni, swidyondzi a swi ehleketa leswaku ku nga hlangani ka Septuagint ku nga va ku vangiwe hikwalaho ka swihoxo kumbe hikuva muhundzuluxeri a nghenisa mavonelo ya yena. Sweswi tibuku-songwa ti paluxa leswaku ko tala ka ku hambana loku kahle-kahle ku vangiwe hi ku hambana ka tindzimana ta Xiheveru. Sweswo swi nga hi pfuna ku twisisa xivangelo xa ku va Vakreste vo sungula va tshahe Matsalwa ya Xiheveru, va tirhisa mavekelo lama hambanaka ni ya tsalwa ra Vamasorete.—Eksoda 1:5; Mintirho 7:14.

Xisweswo ndzalama leyi leyi tshuburiweke ya buku-songwa ya Bibele ni swipetlu swa kona, swi nyikela xisekelo lexinene xo dyondza ku hundziseriwa ka matsalwa ya Bibele ya Xiheveru. Tibuku-songwa ta le Lwandle leri Feke ti tiyisekise nkoka wa ku fana ka tindzimana ta Septuagint ni Samaritan Pentateuch. Ti ni xihlovo lexi engetelekeke eka vahundzuluxeri va Bibele leswaku va kambisisa ku antswisiwa ka matsalwa ya Vamasorete. Minkarhi yo tala, ti tiyisekisa xiboho xa Komiti Ya Vuhundzuluxeri Bya Bibele Ya Misava Leyintshwa xa ku vuyisela vito ra Yehovha laha a ri susiwe kona ematsalweni ya Vamasorete.

Tibuku-songwa leti hlamuselaka swinawana ni tidyondzo ta mpambukwa wa le Qumran ti swi  veka erivaleni leswaku a ku nga ri na ntlawa ni wun’we wa Vayuda hi nkarhi wa Yesu. Mpambukwa wa le Qumran a wu ri ni mindhavuko leyi hambaneke ni ya Vafarisi ni Vasaduki. Ku hambana loku veke kona, swi nga ha endleka ku ri kona loku vangeleke leswaku mpambukwa wu fambela emananga. Hi xihoxo wu vone onge a wu hetisisa Esaya 40:3 malunghana ni rito emananga leri nge endlani gondzo ra Yehovha ri lulama. Swipetlu swo tala swi kombetela eka Mesiya, loyi vatsari a va teka ku ta ka yena ku ri kwala nyongeni. Lowu i nchumu lowu tsakisaka hikuva Luka u ri “vanhu a va ri eku languteleni” ka ku ta ka Mesiya.—Luka 3:15.

Tibuku-songwa ta Lwandle leri Feke ti hi pfuna hi ndlela yo karhi ku twisisa vutomi bya Vayuda hi nkarhi wa ku chumayela ka Yesu. Ti nyikela rungula leri nga tirhisiwaka ku pimanisa leswi yelanaka ni leswi hambanaka edyondzweni ya Xiheveru xa khale ni matsalwa ya Bibele. Kambe tindzimana to tala ta Tibuku-songwa ta le Lwandle Leri Feke ta ha lava ku kambisisiwa kahle. Hikokwalaho, ku nga ha kumiwa ku twisisa lokuntshwa. Ina, vutshuburi bya vayimburi lava tivekaka va lembe-xidzana ra vu-20 bya ha ya emahlweni byi tsakisa swidyondzi ni swichudeni swa Bibele leswi se hi ngo va enyangweni ya lembe-xidzana ra vu-21.

[Mimfungho ya Vini va Swifaniso eka tluka 7]

Qumran excavations: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; manuscript: Courtesy of Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem