Ku Hlula Ku Tsana Ka Munhu
Ku Hlula Ku Tsana Ka Munhu
“Ku anakanya swa nyama swi vula rifu.”—VARHOMA 8:6.
1. Xana van’wana va wu languta njhani miri wa munhu, naswona i xivutiso xihi lexi hi faneleke hi xi kambisisa?
“NDZI ta ku dzunisa hikuva ndzi endliwe hi ndlela yo hlamarisa, leyi chavisekaka.” (Pisalema 139:14) Mupisalema Davhida u yimbelele hi ndlela yoleyo loko a ri karhi a anakanyisisa hi ntumbuluko wun’wana wa Yehovha—ku nga miri wa munhu. Ku hambana ni ku dzunisa koloko loku twalaka swinene, ku ni vadyondzisi va vukhongeri lava tekaka miri wu ri ntsindza wa xidyoho. Wu vitaniwe “xirhundzu xa vuhunguki, tshaku ra manyala, timpecana ta vuhomboloki, baku ra vubihi, mafamba-borile, sirha ra le handle, sirha ra vahanyi.” I ntiyiso leswaku muapostola Pawulo u te: “Enyameni ya mina, a ku tshami nchumu lexinene.” (Varhoma 7:18) Kambe, xana leswi swi vula leswaku hi phasekile emirini lowu nga ni vudyoho, hi ndlela leyi nga hava ntshembo?
2. (a) “Ku anakanya swa nyama” swi vula yini? (b) Hi kwihi ku lwisana loku nga kona exikarhi ka “nyama” ni “moya” loku nga endzeni ka vanhu lava navelaka ku tsakisa Xikwembu?
2 Minkarhi yin’wana Matsalwa ma vula leswaku miri wa munhu i “nyama.” (1 Tihosi 21:27) Ma tlhela ma tirhisa rito “nyama” ku hlamusela xiyimo xa munhu xa ku nga hetiseki tanihi n’wana la nga ni vudyoho wa Adamu la xandzukeke. (Vaefesa 2:3; Pisalema 51:5; Varhoma 5:12) Ndzhaka leyi hi yi kumeke eka yena yi vangele “ku tsana ka nyama.” (Varhoma 6:19) Pawulo u tsundzuxile: “Ku anakanya swa nyama swi vula rifu.” (Varhoma 8:6) “Ku anakanya swa nyama” swi vula ku lawuriwa ni ku susumetiwa hi ku navela ka nyama leyi nga ni vudyoho. (1 Yohane 2:16) Kutani, loko hi lava ku tsakisa Xikwembu, ku ni nyimpi leyi tshamaka yi ri kona exikarhi ka vumoya bya hina ni xiyimo xa hina xa ku nga hetiseki lexi tshamelaka ku hi tshikilela leswaku hi ya emahlweni hi endla “mintirho ya nyama.” (Vagalatiya 5:17-23; 1 Petro 2:11) Endzhaku ko hlamusela nyimpi leyi yi vavisaka leyi nga endzeni ka yena, Pawulo u te: “Mina munhu wa maxangu! I mani loyi a nga ta ndzi ponisa eka miri lowu weriwaka hi rifu leri?” (Varhoma 7:24) Xana Pawulo a a ri munhu la nga kotiki ku tilwela eka miringo? Nhlamulo ya Bibele i e-e la twalaka!
Ntiyiso Malunghana Ni Ndzingo Ni Xidyoho
3. Xana vanhu vo tala va xi languta njhani xidyoho ni ndzingo, kambe Bibele yi hi tsundzuxa hi ndlela yihi malunghana ni langutelo ro tano?
3 Eka vo tala namuntlha, xidyoho i dyondzo leyi nga amukelekiki. Van’wana va teka rito “xidyoho” ri nga ri nchumu va ri teka ri ri rito ra xikhale leri hlamuselaka ku tsana ka vanhu. A va swi xiyi leswaku “hinkwerhu hi fanele hi kombisiwa emahlweni ka xitshamo xa vuavanyisi xa Kreste, leswaku un’wana ni un’wana a ta kuma hakelo yakwe hi swilo leswi endliwaka hi ku tirhisa miri, hi ku ya hi swilo leswi a a hanya hi swona, swi nga ha va swi ri swinene kumbe swi bihile.” (2 Vakorinto 5:10) Van’wana va nga ha vula hi ku olova va ku: “Ndzi nga lwisana ni nchumu wun’wana ni wun’wana, kambe hayi ndzingo!” Vanhu van’wana va tshama endhawini leyi vanhu va kona va rhandzaka ngopfu ku titsakisa, ku nga ha va ku titsakisa hi swakudya, rimbewu, mafenya kumbe nhluvuko. A vo lava xin’wana ni xin’wana ntsena, kambe va xi lava sweswi, hi nomu lowu! (Luka 15:12) A va languti halahaya ka ntsako wa nkarhi lowu taka wa ‘vutomi bya xiviri.’ (1 Timotiya 6:19) Hambiswiritano, Bibele yi hi dyondzisa ku anakanya hi vukheta ni ku va ni langutelo leri anameke, hi papalata nchumu wun’wana ni wun’wana lowu nga ta hi vavisa hi tlhelo ra moya kumbe hi ndlela yin’wana. Xivuriso lexi huhuteriweke xi ri: “Lowo tlhariha la voneke khombo u tumberile; loyi a nga riki na ntokoto la hundzeke kwalaho u xupuriwile.”—Swivuriso 27:12.
4. I xitsundzuxo xihi lexi Pawulo a xi nyikeleke eka 1 Vakorinto 10:12, 13?
4 Loko Pawulo a tsalela Vakreste lava tshamaka eKorinto—ku nga muti lowu a wu tiviwa hi mahanyelo ya wona yo homboloka—u va tsundzuxe hi ku kongoma malunghana ni ndzingo ni matimba ya xidyoho. U te: “Loyi a ehleketaka leswaku u yimile a a tivonele leswaku a nga wi. A mi si weriwa hi ndzingo loko wu nga ri lowu tolovelekeke evanhwini. Kambe Xikwembu xa tshembeka, a xi nge mi tshiki mi ringiwa hi ndlela leyi tlulaka leswi mi nga swi tiyiselaka, kambe loko mi ringiwa xi ta mi nyika ndlela yo huma, leswaku mi kota ku swi tiyisela.” (1 Vakorinto 10:12, 13) Hinkwerhu ka hina—lavatsongo ni lavakulu, vavanuna ni vavasati—hi hlangavetana ni miringo yo tala exikolweni, entirhweni, kumbe kun’wana. Hikwalaho, a hi kambisiseni marito ya Pawulo ivi hi vona leswi ma vulaka swona eka hina.
U Nga Titshembi Ku Tlula Mpimo
5. Ha yini ku titshemba ku tlurisa swi ri ni khombo?
5 Pawulo u ri: “Loyi a ehleketaka leswaku u yimile a a tivonele leswaku a nga wi.” Ku tshemba matimba ya hina ya mahanyelo ku tlula mpimo swi ni khombo. Swi paluxa ku tsandzeka ku twisisa ntumbuluko ni matimba ya xidyoho. Tanihi leswi vanhu vo fana na Muxe, Davhida, Solomoni na muapostola Petro va weleke exidyohweni, xana a swi fanelanga swi kombisa leswaku na hina hi nga wela eka xona? (Tinhlayo 20:2-13; 2 Samuwele 11:1-27; 1 Tihosi 11:1-6; Matewu 26:69-75) Swivuriso 14:16 yi ri: “Lowo tlhariha wa chava kutani a fularhela vubihi, kambe xihunguki xa hlundzuka kutani xi titshemba.” Ku tlula kwalaho, Yesu u te: “Moya wu ni mapfundza, kambe nyama yi tsanile.” (Matewu 26:41) Leswi ku nga riki na munhu loyi a nga riki na ku navela loko homboloka, hi fanele hi teka xitsundzuxo xa Pawulo xi ri xa nkoka ivi hi lwisana ni ndzingo, loko swi nga ri tano hi tihoxa ekhombyeni ra ku wa.—Yeremiya 17:9.
6. Hi nga lunghekela ku ringiwa rini naswona njhani?
6 I vutlhari ku tilulamisela khombo leri nga humelelaka hi nga ri rindzelanga. Hosi Asa u xiye leswaku loko tiko ra ha lele, a ku ri nkarhi lowunene wa ku tiakela swisirhelelo. (2 Tikronika 14:2, 6, 7) A a swi tiva leswaku loko ku fika nkarhi wa ku hlaseriwa, nkarhi wa ku endla swisirhelelo a wu nga ha ta va kona. Hilaha ku fanaka, swiboho leswi fambisanaka ni leswi hi faneleke hi swi endla loko ku va ni miringo, swi nga endliwa kahle loko hi ri ni ku rhula ka mianakanyo, ku ri hava lexi hi karhataka. (Pisalema 63:6) Daniyele ni vanghana va yena lava chavaka Xikwembu va tiendlele xiboho xo tshembeka eka nawu wa Yehovha loko va nga si sindzisiwa ku dya switshongo swa hosi. Hikwalaho, a va kanakananga ku namarhela ripfumelo ra vona ivi va nga swi dyi swakudya leswi nga tengangiki. (Daniyele 1:8) A hi tiyiseni ku tiyimisela ka hina ku tshama hi tengile emahanyelweni, hi nga si ringiwa. Hikwalaho hi ta va ni matimba ya ku lwisana ni xidyoho.
7. Ha yini swi chavelela ku tiva leswaku van’wana va hlule ndzingo?
7 Ma chavelela swinene marito ya Pawulo lama nge: “A mi si weriwa hi ndzingo loko wu nga ri lowu tolovelekeke evanhwini”! (1 Vakorinto 10:13) Muapostola Petro u tsarile: “Lwanani na [Diyavulosi], mi tiya eripfumelweni, hi ku tiva leswaku ku xaniseka loku fanaka ku karhi ka endleka enhlengeletanweni hinkwayo ya vamakwenu emisaveni.” (1 Petro 5:9) Ina, van’wana va langutane ni miringo leyi fanaka ni yoleyo naswona va yi hlurile hi ku pfuniwa hi Xikwembu, kutani na hina hi nga swi kota. Hambiswiritano, leswi hina Vakreste va ntiyiso hi hanyaka emisaveni leyo homboloka, hinkwerhu hi nga langutela ku ringiwa nkarhi wihi na wihi. Kutani, hi nga tiyiseka njhani leswaku hi ta hlula ku tsana ka hina ni ndzingo wa ku dyoha?
Hi Nga Lwisana Ni Ndzingo!
8. Hi yihi ndlela ya nkoka yo papalata ndzingo?
8 Ndlela ya nkoka swinene yo tshika ku “va mahlonga ya xidyoho” i ku papalata ndzingo loko swi koteka. (Varhoma 6:6) Swivuriso 4:14, 15 ya hi khongotela: “U nga ngheni endleleni ya lavo homboloka, naswona u nga fambi u lulama u ya nghena endleleni ya lavo biha. Yi papalate, u nga hundzi etlhelo ka yona; yi kendlukele, u hundza.” Hakanyingi hi swi vona ka ha ri emahlweni leswaku swiyimo swo karhi swi ta yisa exidyohweni. Hikwalaho, nchumu lowu nga erivaleni lowu hi faneleke hi wu endla tanihi Vakreste i ku “hundza,” hi papalata munhu hambi a ri wihi ni nchumu wihi na wihi ni ndhawu yihi na yihi leyi nga pfuxaka ku navela loko biha ivi hi hisiwa hi ku navela loku thyakeke.
9. Xana ku balekela swiyimo leswi ringaka swi kandziyisiwa njhani eMatsalweni?
9 Ku balekela xiyimo lexi ringaka i goza rin’wana ra nkoka ro hlula ndzingo. Pawulo u tsundzuxile: “Balekelani vumbhisa.” (1 Vakorinto 6:18) U tsarile: “Balekelani ku gandzela swifaniso swa hava.” (1 Vakorinto 10:14) Muapostola loyi u tlhele a tsundzuxa Timotiya leswaku a balekela ku navela rifuwo loku tlurisaka mpimo, swin’we ni “ku navela loku fambisanaka ni vuntshwa.”—2 Timotiya 2:22; 1 Timotiya 6:9-11.
10. I swikombiso swihi swimbirhi leswi nga faniki leswi kombisaka nkoka wa ku balekela ndzingo?
10 Anakanya hi mhaka ya Hosi Davhida wa le Israyele. Loko a ri karhi a rhalarhala a ri elwangwini ra yindlu ya yena ya vuhosi, u vone wansati wo saseka a ri karhi a hlamba, kutani mbilu ya yena yi tala hi ku navela loko biha. A a fanele a sukile elwangwini a balekela ndzingo. Ku ri na sweswo, u vutisise hi ta wansati loyi—Bati-xeba—naswona vuyelo bya kona a byi chavisa. (2 Samuwele 11:1–12:23) Hi hala tlhelo, Yosefa u endle yini loko nsati wa mahanyelo yo biha wa n’wini wa yena a n’wi sindzise ku etlela na yena? Mhaka ya kona yi ri: “Loko a vulavule na Yosefa siku ni siku leswaku a etlela na yena, a tshama na yena, a nga n’wi yingisanga.” Hambileswi a a nga swi tivi swileriso swa Nawu wa Muxe, leswi a swi nga si tsariwa, Yosefa u n’wi hlamule a ku: “Ndzi nga byi endlisa ku yini vubihi lebyi lebyikulu ndzi dyohela Xikwembu hakunene?” Siku rin’wana u n’wi khomile, a ku: “Etlela na mina!” Xana Yosefa u tshame kwalaho ivi a ringeta ku kombisana na yena? Doo! U “[balekile] a humela ehandle.” Yosefa a nga pfumelanga ku ringiwa hi vuxaka bya rimbewu. U balekile!—Genesa 39:7-16.
11. I yini lexi hi nga xi endlaka loko hi tshamela ku langutana ni ndzingo?
11 Ku baleka, minkarhi yin’wana ku nga ha tekiwa ku ri vutoya, kambe ku suka exiyin’weni xo tano hakanyingi i ndlela ya vutlhari. Kumbexana hi tshamela ku langutana ni ndzingo entirhweni. Hambiloko hi nga swi koti ku cinca mintirho, ku nga ha va ni tindlela tin’wana to hi susa eswiyin’weni leswi ringaka. Hi fanele hi balekela nchumu wihi na wihi lowu hi swi tivaka leswaku wu hoxile, naswona hi fanele hi tiyimisela ku endla ntsena leswi hi swi tivaka leswaku swi lulamile. (Amosi 5:15) Minkarhi yin’wana, ku balekela ndzingo swi nga ha lava ku papalata swifaniso swa vanhu lava nga byambula eka Internet ni tindhawu to hungasa leti kanakanisaka. Swi nga ha tlhela swi vula ku cukumeta magazini wo karhi kumbe ku kuma vanghana lavantshwa—lava va rhandzaka Xikwembu naswona lava nga kotaka ku hi pfuna. (Swivuriso 13:20) Ku nga khathariseki leswaku i yini lexi hi ringaka leswaku hi dyoha, ku ta va vutlhari loko hi tiyimisela ku xi ala.—Varhoma 12:9.
Ndlela Leyi Xikhongelo Xi Nga Hi Pfunaka Ha Yona
12. Hi kombela yini eka Xikwembu loko hi khongela hi ku: “U nga hi nghenisi endzingweni”?
12 Pawulo u nyikela xitiyisekiso lexi xi khutazaka: “Xikwembu xa tshembeka, a xi nge mi tshiki mi ringiwa hi ndlela leyi tlulaka leswi mi nga swi tiyiselaka, kambe loko mi ringiwa xi ta mi nyika ndlela yo huma, leswaku mi kota ku swi tiyisela.” (1 Vakorinto 10:13) Ndlela yin’wana leyi Yehovha a hi pfunaka ha yona i ku hlamula swikhongelo swa hina loko hi kombela mpfuno wo langutana ni ndzingo. Yesu Kreste u hi dyondzise ku khongela hi ku: “U nga hi nghenisi endzingweni, kambe hi kutsule eka lowo homboloka.” (Matewu 6:13) Loko a hi hlamula eka xikhongelo xo tano lexi humaka embilwini, Yehovha a nge hi tshiki hi wela endzingweni; u ta hi kutsula eka Sathana ni swiendlo swa yena swa vukanganyisi. (Vaefesa 6:11, nhlamuselo ya le hansi ya NW) Hi fanele hi kombela Xikwembu leswaku xi hi pfuna hi xiya miringo naswona hi va ni matimba yo lwisana na yona. Loko hi xi kombela leswaku xi hi pfuna leswaku hi nga phasiwi loko hi ringiwa, xi ta hi pfuna leswaku hi nga hluriwi hi Sathana, “lowo homboloka.”
13. Hi fanele hi endla yini loko hi langutane ni ndzingo lowu phikelelaka?
13 Hi fanele hi khongela hi mbilu hinkwayo ngopfu-ngopfu loko hi langutane ni ndzingo lowu phikelelaka. Miringo yin’wana yi pfuxa nyimpi leyikulu endzeni, hi lwisana ni mianakanyo ni langutelo ra hina leswi swi hi tsundzuxaka hi ndlela yo hlamarisa leswaku hi tsanile hakunene. (Pisalema 51:5) Hi xikombiso, xana hi nga endla yini loko hi tshamela ku tsundzuka mikhuva yo karhi ya khale yo biha? Ku vuriwa yini loko hi ringiwa leswaku hi tlhelela eka yona? Ematshan’weni yo ringeta ku tumbeta mintlhaveko yo tano, yisa mhaka yoleyo eka Yehovha hi xikhongelo—u phindha-phindha loko swi laveka. (Pisalema 55:22) Hi ku tirhisa matimba ya Rito ra yena ni moya lowo kwetsima, a nga hi pfuna ku basisa mianakanyo ya hina eka mimboyamelo leyi thyakeke.—Pisalema 19:8, 9.
14. Ha yini xikhongelo xi ri xa nkoka loko hi langutana ni ndzingo?
14 Loko Yesu a xiye leswaku vaapostola va yena va khudzehela entangeni wa Getsemani, u te: “Tshamani mi rindzile naswona mi hambeta mi khongela, leswaku mi nga ngheni endzingweni. Ina, moya wu ni mapfundza, kambe nyama yi tsanile.” (Matewu 26:41) Ndlela yin’wana yo hlula ndzingo i ku xalamukela swivumbeko swo hambana-hambana swa ndzingo ivi hi lemuka swivumbeko swa kona leswi tumbeleke. Nakambe i swa nkoka ku khongela malunghana ni ndzingo wa kona hi xihatla, leswaku hi ta hlomisiwa hi tlhelo ra moya leswaku hi kota ku lwisana na wona. Leswi ndzingo wu hlaselaka ndhawu leyi tsaneke, a hi nge lwisani na wona hi ri hexe. Xikhongelo i xa nkoka hikuva matimba ya Xikwembu ma nga seketela ku lwisana ka hina na Sathana. (Vafilipiya 4:6, 7) Hi nga ha tlhela hi lava ku pfuniwa hi tlhelo ra moya ni ku khongeleriwa hi “vakulukumba va vandlha.”—Yakobo 5:13-18.
Lwisana Ni Ndzingo Hi Ku Hiseka
15. I yini lexi katsekaka eku lwisaneni ni ndzingo?
15 Handle ko papalata ndzingo loko swi koteka, hi fanele hi lwisana na wona hi ku hiseka kukondza wu hundza kumbe xiyimo xi cinca. Loko Yesu a ringiwe hi Sathana, u lwisane na yena kukondza Diyavulosi a n’wi tshika. (Matewu 4:1-11) Mudyondzisiwa Yakobo u tsarile: “Mi kaneta Diyavulosi, kutani u ta mi balekela.” (Yakobo 4:7) Ku lwisana na ndzingo swi sungula loko hi tiyisa mianakanyo ya hina hi Rito ra Xikwembu ivi hi endla xiboho lexi tiyeke xo namarhela mimpimanyeto ya xona. Hi endla kahle loko hi nhlokohata ivi hi anakanyisisa hi matsalwa-nkulu lama vulavulaka hi ku tsana ka hina ko karhi. Ku ta va ku ri vutlhari ku kuma Mukreste la wupfeke—kumbexana nkulu—loyi hi nga n’wi phofulelaka ku karhateka ka hina hi tlhela hi lava mpfuno eka yena loko hi hlaseriwa hi ndzingo.—Swivuriso 22:17.
16. Hi nga tshama hi ri ni mahanyelo lamanene hi ndlela yihi?
16 Matsalwa ma hi khutaza ku ambala munhu lontshwa. (Vaefesa 4:24) Leswi swi vula ku pfumelela Yehovha a hi kongomisa a tlhela a hi hundzula. Loko Pawulo a tsalela mutirhi-kulobye Timotiya, u te: “Lavisisa ku lulama, ku tinyiketela loku nga ni vukwembu, ripfumelo, rirhandzu, ku tiyisela, moya wo rhula. Lwana nyimpi leyinene ya ripfumelo, khomelela swinene evuton’wini lebyi nga heriki lebyi u vitaneriweke byona.” (1 Timotiya 6:11, 12) Hi nga “lavisisa ku lulama” hi ku dyondza Rito ra Xikwembu hi ku hiseka leswaku hi ta kuma vutivi lebyi enteke bya vumunhu bya xona ni hi ku tikhoma hi ndlela leyi pfumelelanaka ni swilaveko swa xona. Ku tshama hi khomekile hi mintirho ya Vukreste, yo tanihi ku chumayela mahungu lamanene ni ku ya eminhlanganweni, na swona i swa nkoka. Ku tshinela eka Xikwembu ni ku ma tirhisa swinene malunghiselelo ya xona ya moya swi ta hi pfuna leswaku hi kula hi tlhelo ra moya ni ku tshama hi ri ni mahanyelo lamanene.—Yakobo 4:8.
17. Hi swi tivisa ku yini leswaku Xikwembu a xi nge hi fularheli hi nkarhi wa ndzingo?
17 Pawulo wa hi tiyisekisa leswaku ndzingo wihi na wihi lowu hi hlangavetanaka na wona a wu nge hluli vuswikoti bya hina lebyi hi nyikiweke hi Xikwembu leswaku hi langutana na wona. Yehovha u ta hi ‘nyika ndlela yo huma leswaku hi kota ku swi tiyisela.’ (1 Vakorinto 10:13) Hakunene, Xikwembu a xi pfumeleli ndzingo leswaku wu hi tshikilela swinene lerova hi pfumala matimba ya moya lama eneleke yo tshama hi tshembekile loko hi hambeta hi titshega hi xona. Xi lava leswaku hi hlula loko hi lwa hi matimba ni ndzingo wa ku endla leswi hoxeke emahlweni ka xona. Ku tlula kwalaho, hi nga tshemba xitshembiso xa xona lexi nge: “Ndzi nga ka ndzi nga ku tshiki naswona ndzi nga ka ndzi nga ku fularheli.”—Vaheveru 13:5.
18. Ha yini hi nga tiyisekaka leswaku hi nga ku hlula ku tsana?
18 Pawulo a a tiyiseka leswaku ku ta va ni vuyelo byo karhi loko a ri karhi a lwisana ni ku tsana. A a nga titeki a ri muhlaseriwa la nga ni gome ni la nga pfuniki nchumu la hlaseriwaka hi ku navela ka yena ka nyama. Ku hambana ni sweswo, u te: “Ndlela leyi ndzi tsutsumaka ha yona a yi kanakanisi; swibakela swa mina ndzi swi kongomisa hi ndlela leyi nga ta endla leswaku ndzi nga bi moya; kambe ndzi ba miri wa mina, ndzi wu kongomisa tanihi hlonga, leswaku loko ndzi chumayele eka van’wana, mina ndzi nga vi loyi a nga amukelekiki hi ndlela yo karhi.” (1 Vakorinto 9:26, 27) Na hina hi nga yi hlula nyama ya hina leyi nga hetisekangiki. Hi ku tirhisa Matsalwa, tibuku leti sekeriweke eBibeleni, minhlangano ya Vukreste ni Vakreste-kulorhi lava wupfeke, Tata wa hina wa le tilweni la nga ni rirhandzu u tshamela ku hi nyika switsundzuxo leswi hi pfunaka ku tshama endleleni leyi lulameke. Hi ku pfuniwa hi yena, hi nga hlula ku tsana!
Tsundzuka Xana?
• Swi vula yini “ku anakanya swa nyama”?
• Hi nga tilunghiselela ku langutana ni ndzingo hi ndlela yihi?
• Hi nga endla yini leswaku hi langutana ni ndzingo?
• Xikhongelo xi pfuna hi ndlela yihi loko hi langutane ni ndzingo?
• Hi swi tivisa ku yini leswaku swa koteka ku hlula ku tsana ka hina?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Swifaniso eka tluka 10]
Bibele a yi dyondzisi swona leswaku hi vahlaseriwa lava nga pfuniki nchumu lava hlaseriwaka hi ku navela ka hina ka nyama
[Xifaniso eka tluka 12]
Ku balekela ndzingo i ndlela yin’wana ya nkoka yo papalata xidyoho