Xana U Titwa U Nga Twisisiwanga Kahle?

ANTONIO u titwe a karhatekile swinene. Swi nga languteriwanga, Leonardo, munghana wakwe lonkulu u n’wi hundzukele mavala. * Hi minkarhi yin’wana Antonio a nga hlamuriwi loko a n’wi xeweta, naswona loko va ri swin’we, a swi tikomba ku ri ni mukhandlu exikarhi ka vona. Hiloko Antonio a sungula ku ehleketa leswaku ku fanele ku ri ni lexi a nga xi endla kumbe a xi vuleke lexi munghana wakwe a nga xi twisisangiki kahle. Kambe ku nga va ku ri yini?

Ku nga twisisani kahle i nchumu lowu tshamaka wu ri kona. Ko tala a ku nyawuli naswona ku ololoxeka hi ku olova. Kun’wana ku nga ha dyisa munhu mbitsi ngopfu-ngopfu loko munhu a hambeta a tekiwa hi ndlela leyi hoxeke ku nga khathariseki matshalatshala lawa a ma endlaka ku lulamisa xiyimo. Hikwalaho ka yini vanhu va tshuka va tlulana milenge? Xana vanhu lava katsekaka va khumbeka njhani? U nga endla yini loko van’wana va nga swi twisisi kahle leswi u swi endlaka? Xana swi ni mhaka leswaku van’wana va titwa njhani ha wena?

Ntiyiso Lowu Nga Balekeriwiki

Tanihi leswi vanhu va nga swi kotiki ku vona leswi hi swi anakanyaka ni leswi hi swi kanelaka embilwini, ku nga ri khale munhu un’wana u ta teka marito kumbe swiendlo swa hina hi ndlela leyi hoxeke. Swi tele swilo leswi nga endlaka leswaku ku va ni ku nga twisisani. Minkarhi yin’wana ha tsandzeka ku phofula mianakanyo ya hina hi ndlela leyi twisisekaka ni hi ku kongoma. Pongo leri nga kona ni swikavanyeto swin’wana swi nga endla leswaku van’wana va nonon’hweriwa hi ku hi yingisisa kahle.

Tindlela ni mikhuva yin’wana swi nga endla leswaku munhu a nga twisisiwi kahle. Hi xikombiso, munhu la nga ni tingana, a nga ha tekiwa hilaha ku hoxeke tanihi munhu la nga riki na xinghana, la tihlawulaka kumbe la tikukumuxaka. Leswi munhu a tshameke a langutana na swona swi nga ha n’wi endla a khumbeka emintlhavekweni ematshan’weni yo angula hi ndlela leyinene eka swiyimo swin’wana. Ku hambana hi mindhavuko ni tindzimi swi endla leswaku vanhu va nga twisisani kahle. Loko ku ri ni swiviko leswi nga pakanisiki ni rihlevo, a swi fanelanga swi hi hlamarisa loko tinhlamuselo ta swilo leswi vuriweke kumbe ku endliwa minkarhi yin’wana ti hambana ni leswi kahle-kahle a ku vuriwa swona. Ina, leswi a swi va chaveleli ku ya kwihi vanhu lava va vonaka onge a va twisisiwanga kahle.

 Hi xikombiso, Anna u vulavule hi ndlela leyinene hi ndhuma ya munghana wakwe loyi a a nga ri kona. Hiloko leswi a swi vuleke swi ya vuriwa hi ndlela leyi hambanaka ni leyi yena a swi vuleke ha yona, kutani Anna a hlamala a tlhela a chava swinene ku vona munghana wakwe a n’wi byela xo mita hi huku emahlweni ka vanhu, a vula leswaku wa n’wi vondzoka hikwalaho ka leswi munghana un’wana wa xinuna a vonakaka a n’wi tshinelela. Marito ya Anna a ma twisisiwanga kahle, naswona matshalatshala hinkwawo ya yena yo ringeta ku tiyisekisa munghana wakwe leswaku a nga n’wi naveleli swo biha a ma tirhanga. Xiyimo lexi xi n’wi vangele gome lerikulu swinene naswona ku hundze nkarhi wo leha swinene Anna a nga si xi lunghisa hi ku helela xiyimo lexi.

Leswi vanhu va ku tekisaka xiswona, hakanyingi swi titshege hi ndlela leyi va anakanyaka swona ha wena. Xisweswo, swa boha leswaku munhu a twa ku vava loko vanhu va n’wi teka hi ndlela leyi hoxeke. U nga ha hlundzuka, u tibyela leswaku a ku na xivangelo xa ku va munhu a ku teka hi ndlela leyi hoxeke. U nga ha teka xiendlo xa vona xi ri ni ku ya hi nghohe, xi ri ni vuxopaxopi kumbe xi hoxile hi ku helela, naswona swi nga ha ku vavisa swinene—ngopfu-ngopfu loko u va xixima swinene vanhu lava ku tekaka hi ndlela leyi hoxeke.

Hambiloko u hlundzukisiwa hi ndlela leyi vanhu va ku tekaka ha yona, kambe i swinene ku xixima mianakanyo ya van’wana. A hi endlelo ra Vukreste ku honisa leswi van’wana va swi anakanyaka naswona a hi fanelanga hi endla leswaku marito kumbe swiendlo swa hina swi vavisa van’wana. (Matewu 7:12; 1 Vakorinto 8:12) Kutani ke, minkarhi yin’wana u nga ha boheka ku endla matshalatshala yo lulamisa ndlela leyi hoxeke leyi munhu un’wana a ku tekaka ha yona. Kambe, ku hisekela ku amukeriwa hi vanhu ku tlula mpimo, a swi fanelanga, swi nga endla leswaku u lahlekeriwa hi xindzhuti kumbe u titwa u nga rhandziwi. Kahle-kahle, xindzhuti xa wena xa xiviri a xi tiseketelanga hi leswi van’wana va swi anakanyaka.

Hi hala tlhelo u nga ha kuma leswaku leswi van’wana va ku solaka ha swona i ntiyiso. Sweswo naswona swi nga ha ku dyisa mbitsi, kambe loko wo amukela ku nga hetiseki ka wena swi huma embilwini, hi ku titsongahata, mintokoto yo tano yi nga ku susumetela ku endla mindzulamiso leyi lavekaka.

Vuyelo Lebyi Vavaka

Ku tekiwa hi ndlela leyi hoxeke minkarhi yin’wana ku nga va ni vuyelo lebyinene kumbe lebyi vavaka. Hi xikombiso, loko u twa wanuna la vulavulelaka ehenhla exitolo, u nga ha gimeta hi leswaku u lava ku voniwa. U nga ha va u hoxisile. Swi nga ha endleka munhu loyi a vulavulaka na yena a nga twi kahle. Kumbexana u nga ha vona muxavisi wo karhi wa le xitolo a languteka a nga tsakanga, kambe nkarhi wun’wana a nga titwi kahle. Hambileswi ku teka munhu hi ndlela leyi leyi hoxeke swi nga ha vaka ni vuyelo lebyi nga tsakisiki, kambe a hi kanyingi swi nga vaka ni vuyelo lebyi vavaka. Kambe, minkarhi yin’wana, ku tekiwa hi ndlela leyi hoxeke swi nga vanga khombo lerikulu. Xiya swiendlakalo leswi swimbirhi swa le matin’wini ya Israyele wa khale.

Loko Nahaxi, hosi ya Amone, a file, Davhida u rhumele vanhu leswaku va ya chavelela Hanunu n’wana wa yona, loyi ana a sungurile ku fuma a sive tata wakwe. Hambiswiritano, ku endza ka vanhu lava ku tekiwe ku ri ndlela ya ku ta kamba tiko ra Vaamone, leswi swi endleke leswaku Hanunu a khomisa vanhu lava tingana a tlhela a ya lwa na Israyele. Leswi swi endle leswaku ku fa vanhu va kwalomu ka 47 000—hinkwaswo leswi swi vangiwe hi ku teka swiendlo swa munhu leswinene hi ndlela leyi hoxeke.—1 Tikronika 19:1-19.

Emahlweninyana ematin’wini ya Israyele, ku twisisana hi ndlela leyi hoxeke kun’wana ku lulamisiwe hi ndlela yin’wana leyi hambaneke ni  leyi. Nyimba ya Ruveni ni ya Gadi ni hafu ya nyimba ya Manase va ake alitari leyikulu etlhelo ka Nambu wa Yordani. Vaisrayele lavan’wana va teke mhaka leyi ku ri ku nga tshembeki, ku xandzukela Yehovha. Hiloko va hlengeletana leswaku va ta ya va hlasela. Loko va nga si hlasela, Vaisrayele lavan’wana va rhumele vanhu leswaku va ya phofula ndlela leyi va titwaka ha yona hi xiendlo lexi xo kombisa ku nga tshembeki. Swi pfunile leswi va sunguleke hi ku rhumela vanhu, hikuva vaaki va alitari va vule leswaku a va nga ri na xikongomelo xo fularhela vugandzeri byo tenga. Kambe alitari leyi a yi ta va xitsundzuxo xa ku tshembeka ka vona eka Yehovha. Ku nga twisisani loku a ku ta va ku vange ku halatiwa ka ngati swinene, kambe ku endla swilo hi vutlhari swi endle leswaku ku papalatiwa vuyelo lebyi vavaka.—Yoxuwa 22:10-34.

Veka Timhaka eRivaleni Hi Moya Wa Rirhandzu

Swa dyondzisa ku pimanisa timhaka leti. Swi le rivaleni leswaku ku veka mhaka erivaleni i nchumu wa vutlhari. I mani a tivaka leswaku eka mhaka leyi ya ha ku hlamuseriwaka ku ponisiwe vanhu vo tanihi kwihi, hikwalaho ka leswi mintlawa leyimbirhi yi vulavurisaneke? Hakanyingi a ku nge khumbeki vutomi bya vanhu loko un’wana a teke minsusumeto ya wena hi ndlela leyi hoxeke, kambe vunghana byi nga ha lahleka. Kutani ke, loko u vona onge munhu un’wana u ku endlele nchumu lowu hoxeke, xana wa tiyiseka leswaku hakunene timhaka u ti vona hi ndlela leyi ti nga ha yona kumbe u lo twisisa timhaka hi ndlela leyi hoxeke? Xana munhu loyi un’wana a tiyimisele yini? N’wi vutise. Xana u titwa u nga twisisiwanga kahle? Vulavulani ha swona. U nga pfumeleli ku tikukumuxa ku nghenelela.

Yesu u nyikele xivangelo lexinene xo lulamisa ku nga twisisani: “Hikwalaho, loko u tisa nyiko ya wena ealitarini kutani u tsundzuka kwalaho leswaku ku ni mhaka leyi makwenu a ku hehlaka ha yona, siya nyiko ya wena kwalaho mahlweni ka alitari, u famba; u rhanga u ya endla ku rhula ni makwenu, kutani loko u vuya, u nyikela nyiko ya wena.” (Matewu 5:23, 24) Kutani nchumu lowu u faneleke u wu endla i ku vulavula ni munhu loyi exihundleni u nga katsi vanhu van’wana. A swi nge pfuni nchumu loko munhu la ku vaviseke a ya twa timhaka se ti huma eka munhu un’wana. (Swivuriso 17:9) Xikongomelo xa wena ku fanele ku va ku endla ku rhula hi moya wa rirhandzu. Hlamusela xiphiqo hi ku rhula, hi marito lama amukelekaka. Hlamusela leswaku xiyimo lexi xi ku endla u titwa njhani. Kutani swi yingise kahle leswi vuriwaka hi loyi un’wana. U nga tsutsumeli ku sola minsusumeto ya munhu. Tiyimisele ku amukela swivangelo leswi nyikeriwaka hi loyi u vulavulaka na yena. Tsundzuka, rirhandzu “ri kholwa swilo hinkwaswo.”—1 Vakorinto 13:7.

Ina, hambiloko ku twisisana hi ndlela leyi hoxeke ku lulamisiwile, munhu a nga ha titwa a vavisekile kumbe a pfa a swi tsundzuka. Ku nga endliwa yini? Loko swi fanerile, u nga ha kombela ku rivaleriwa, u tlhela u teka ni magoza man’wana lama faneleke leswaku u lulamisa timhaka. Eka swiyimo leswi hinkwaswo, munhu la vavisiweke u fanele a landzela ndzayo leyi huhuteriweke leyi nge: “Hambetani mi lehiselana mbilu ni ku rivalelana hi ku ntshunxeka loko un’wana a ri ni xivangelo xa ku vilerisiwa hi un’wanyana. Tanihi leswi Yehovha a mi rivaleleke hi ku ntshunxeka, na n’wina endlani sweswo. Kambe, handle ka swilo leswi hinkwaswo, ambalani rirhandzu, hikuva i xiboho lexi hetisekeke xa vun’we.”—Vakolosa 3:13, 14; 1 Petro 4:8.

Loko ha ha ri vanhu lava nga hetisekangiki, ku twisisa hi ndlela leyi hoxeke ni ku vavisana swi ta tshama swi ri kona. Mani na mani a nga ha xi endla xihoxo kumbe a vulavula hi ndlela leyi tlhavaka kumbe yo pfumala musa. Bibele yi ri: “Hinkwerhu ha khunguvanyeka minkarhi yo tala. Loko mani na mani a nga va khunguvanyisi van’wana hi rito, loyi i munhu la hetisekeke, la kotaka ku lawula ni miri wakwe hinkwawo.” (Yakobo 3:2) Tanihi leswi Yehovha Xikwembu a swi tivaka kahle leswi, u hi nyike swiletelo leswi: “U nga hatliseli ku hlundzukisiwa emoyeni wa wena, hikuva ku khunguvanyisiwa ku tshama exifuveni xa swihunguki. Nakambe, u nga nyikeli mbilu ya wena emaritweni hinkwawo lawa vanhu va ma vulavulaka, leswaku u nga n’wi twi nandza wa wena loko a ku rhukana. Hikuva mbilu ya wena yi swi tiva ko tala leswaku wena, wena n’wini u rhukane van’wana.”—Eklesiasta 7:9, 21, 22.

 “Yehovha U Pimanyeta Timbilu”

Ku vuriwa yini loko swi vonaka swi nga koteki ku lulamisa ndlela leyi hoxeke leyi un’wana a ku tekaka ha yona? U nga heli matimba. Yana emahlweni u hlakulela ni ku kombisa timfanelo ta Vukreste hilaha u kotaka hakona. Kombela Yehovha leswaku a ku pfuna u antswisa laha u faneleke u antswisa kona. Ntikelo wa wena wa xiviri tanihi munhu kahle-kahle a wu titsheganga hi ndlela leyi vanhu van’wana va ku tekisaka xiswona. I Yehovha ntsena a kotaka kahle ku “pimanyeta timbilu.” (Swivuriso 21:2) Hambi ku ri Yesu a a tekeriwa ehansi naswona a sandziwa hi vanhu, kambe leswi a swi yi cincanga ndlela leyi Yehovha a a n’wi languta ha yona. (Esaya 53:3) Hambiloko van’wana va ku teka hi ndlela leyi hoxeke, u nga ‘chulula mbilu ya wena’ eka Yehovha, u tiyiseka leswaku wa ku twisisa, “hikuva Xikwembu a xi voni hi ndlela leyi munhu a vonaka ha yona, hikuva munhu u vona ntsena leswi vonakaka ematihlweni; kambe loko ku ri Yehovha, u vona leswi mbilu yi nga swona.” (Pisalema 62:8; 1 Samuwele 16:7) Loko u hambeta u endla leswinene, lava va ku tekaka hi ndlela leyi hoxeke, hi ku famba ka nkarhi va nga ha vona xihoxo xa vona kutani va cinca langutelo ra vona.—Vagalatiya 6:9; 2 Timotiya 2:15.

Wa ha n’wi tsundzuka Antonio, loyi ku vulavuriweke ha yena eku sunguleni ka xihloko lexi? U kanye mbilu, a landzelela xitsundzuxo xa Matsalwa, kutani a vulavula na Leonardo munghana wakwe, a n’wi vutisa leswi a n’wi dyoheleke swona. Vuyelo byi ve byihi? Leonardo u tisorile swinene. U vule leswaku Antonio a nga n’wi hlundzukisanga ha nchumu naswona u n’wi tiyisekisile leswaku a a nga tiyimiselanga ku n’wi hlundzukela. Loko a tshuka a vonaka onge a nga tsakanga, kumbexana o tikarhatela hi swa yena. Leonardo u kombele ku rivaleriwa hi leswi a vaviseke munghana wakwe handle ko swi xiya kutani a n’wi nkhensa hi leswi a vulavuleke hi mhaka leyi. U tlhele a vula leswaku enkarhini lowu taka u ta va ni vukheta swinene leswaku a nga endli van’wana va titwa hi ndlela leyi fanaka. Ku chavana loku a ku ri kona exikarhi ka vona ku herile naswona vanghana lava havambirhi va tlhele va tiyisa vunghana.

Swa vava ku titwa u nga twisisiwanga kahle. Kambe, loko u teka magoza hinkwawo lama kotekaka leswaku u hlamusela timhaka kahle ni ku tirhisa misinya ya milawu ya Matsalwa ya rirhandzu ni ku rivalela, handle ko kanakana, u ta kuma vuyelo lebyinene lebyi fanaka ni lebyi.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Swifaniso eka tluka 23]

Ku hlamusela timhaka kahle hi moya wa rirhandzu ni ku rivalela swi nga va ni vuyelo lebyi tsakisaka