Ku Endliwa Ka Bibele Yi Va Vholumo Yin’we

MALUNGHANA ni matshalatshala ya vona ya ku endla tikopi ta Bibele, Vakreste vo sungula va ve vo rhanga ku tirhisa buku yo kwetsima ku nga ri tsalwa-songwa. Hambiswiritano Vakreste a va hatlanga va sungula ku humesa vholumo yin’we leyi tameleke tibuku hinkwato ta Bibele. Goza lerikulu ro hangalasa nkandziyiso wa vholumo yin’we ya Tibibele ri tekiwe hi lembe-xidzana ra vutsevu hi Flavius Cassiodorus.

Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus u tswariwe kwalomu ka 485-490 C.E. hi ndyangu wa swikhumukani wa le Calabria, evugimamusi bya le dzongeni wa Italiya ya manguva lawa. U hanye hi nkarhi wa nkitsikitsi ematin’wini ya Italiya loko eka nhlonhle ya tiko rero ku rhange ku tshama Magoth kutani ku landzela Mabyzantine. Loko a ri kwalomu ka malembe ya 60 kumbe 70 hi vukhale, Cassiodorus u simeke yindlu ya tinghwendza ya le Vivarium ni layiburari ekusuhi ni muti wa yena eSquillace le Calabria.

Mutsari Wa Bibele La Nga Ni Vurhon’wana

Xin’wana xa swilo leswi a swi karhata Cassiodorus a ku ri ku endla leswaku Bibele yi kumiwa hi vanhu. Peter Brown, n’wamatimu u ri: “Hi mavonelo ya Cassiodorus, tibuku hinkwato ta Xilatini a ti fanele ti tirhisiwa leswaku Matsalwa ma ta kumiwa hi vanhu. Switirho hinkwaswo leswi a swi tirhisiwa enkarhini lowu hundzeke ku dyondza ni ku kopa matsalwa lama tolovelekeke, a swi fanele swi tirhisiwa leswaku ku ta twisisiwa Matsalwa ni ku ma kopa hi ndlela ya vutlhari. Ku fana ni endlelo lerintshwa lera ha ku sunguriwaka emisaveni, ndhavuko hinkwawo wa Xilatini a wu fanele wu namarhela Rito ra Xikwembu leri voningelaka.”

Cassiodorus u hlengelete vahundzuluxeri ni vativi va ririmi endlwini ya tinghwendza ya le Vivarium leswaku va ta kambisisa Bibele hinkwayo naswona u rhangele ntirho wolowo wa ku tsariwa ka yona, lowu a wu endliwa hi vurhon’wana. Ntirho lowu u wu rhwexe vavanuna va nga ri vangani ntsena lava dyondzekeke. Vona a va fanele ku papalata ku hatlisela ku lulamisa swihoxo leswi ku ehleketiwaka leswaku swi ve kona loko ku tsariwa. Loko ku ri ni ku kanakana hi ririmi, matsalwa ya khale ya Bibele a ma tekiwa ma ri wona ma kongomeke ku tlula Xilatini lexi tirhisiwaka. Cassiodorus u lerise a ku: “Ririmi leri seketeriwaka hi matsalwa . . . ri fanele ri hlayisiwa, hikuva tsalwa leri tivekaka leswaku ri huhuteriwile a ri nge hundzuki. . . . Mavekelo ya timhaka ya Bibele, swigego ni swivuriso swi fanele swi hlayisiwa hambiloko swi vonaka swi hambane ngopfu ni mimpimanyeto ya Xilatini, ku fana ni leswi mavito ya ‘Xiheveru’ ma faneleke ma hlayisiwa xiswona.”—The Cambridge History of the Bible.

Codex Leyikulu

Vakopi va le ndlwini ya tinghwendza ya le Vivarium va lerisiwe ku humesa kwalomu ka minkandziyiso yinharhu leyi hambaneke ya Bibele hi Xilatini. Nkandziyiso wun’wana lowu a wu ri ni tivholumo ta kaye, kumbexana a wu tamele matsalwa ya Xilatini xa Khale, ku nga vuhundzuluxeri lebyi veke kona eku heleni ka lembe-xidzana ra vumbirhi. Nkandziyiso wa vumbirhi a wu tamele Vulgate ya Xilatini, leyi Jerome a yi heteke kwalomu ka le ku sunguleni ka lembe-xidzana ra vumune. Nkandziyiso wa vunharhu, ku nga Codex Leyikulu, leswi vulaka “buku leyikulu,” yi tekiwe ematsalweni ya Tibibele letinharhu. Minkandziyiso hamimbirhi yo hetelela yi hlanganise tibuku hinkwato ta Bibele ti va vholumo yin’we.

Swi vonaka onge Cassiodorus hi yena wo sungula ku humesa Tibibele ta Xilatini ti ri vholumo yin’we,  kutani a ti vitana pandectae. * Handle ko kanakana u vone nkoka wo hlanganisa tibuku hinkwato ta Bibele ti va vholumo yin’we, xisweswo a hunguta ntirho lowu dyaka nkarhi wa ku phendla tivholumo to tala.

Ku Suka eDzongeni Wa Italiya Ku Ya eSwihlengeni Swa Britain

Endzhakunyana ka ku fa ka Cassiodorus (kwalomu ka 583 C.E.), Codex Leyikulu yi sungule ku hangalaka. Hi nkarhi wolowo, ku pfumeriwa leswaku xiyenge xo karhi xa layiburari ya le Vivarium xi rhurhiseriwe elayiburari ya le Lateran eRhoma. Hi 678 C.E., Ceolfrith, mulanguteri wa tinghwendza wa le Anglo-Saxon u te na buku leyi a yi tisa eSwihlengeni swa le Britain loko a vuya eRhoma. Xisweswo yi nghene etindlwini ta tinghwendza hatimbirhi, ya le Wearmouth ni ya le Jarrow, leti a ti kongomisiwa hi Ceolfrith, laha sweswi ku vitaniwaka Northumbria, eNghilandhi.

Vholumo leyi ngo va yin’we ya Bibele ya Cassiodorus yi fanele yi tsakise Ceolfrith ni tinghwendza-kulobye, leti kumbexana ti kokiweke hi ku hlayeka ka yona hi ku olova. Xisweswo ku nga si hela makume ma nga ri mangani ya malembe, va humese Tibibele tin’wana tinharhu ti ri vholumo leyi heleleke. Kopi yin’we ntsena leyikulu leyi kumekaka, i tsalwa lerikulu leri vitaniwaka Codex Amiatinus. Yi ni matluka ya 2 060 lama endliweke hi dzovo ra homu ro olova, tluka ha rin’we ri lehe 51 wa tisentimitara ri anama 33 wa tisentimitara. Ku katsa ni xifunengeto xa yona yi bumbule 25 wa tisentimitara naswona yi ni ntiko lowu tlulaka 34 wa tikhilogiramu. Eka vholumo ya Bibele ya khale swinene leyi heleleke ya Xilatini ku lo sala yona ntsena. Fenton J. A. Hort, munamarheli wa Bibele wa lembe-xidzana ra vu-19 loyi a a tiveka swinene u kume buku leyi hi 1887. Hort u te: “Hambi ku ri eka munhu wa manguva lawa, [tsalwa-nsongwa] leri ra risima ri n’wi siya a nga wu pfali nomu.”

Ku Tlhelela eItaliya

Sweswi Codex Leyikulu yo sungula leyi tsariweke hi Cassiodorus yi lahlekile. Kambe n’wana wa yona wa le Anglo-Saxon, ku nga Codex Amiatinus, yi sungule ku tlhelela eItaliya hi ku hatlisa endzhaku ka ku va yi hetiwile. Emahlweninyana ka rifu ra yena, Ceolfrith u endle xiboho xa ku tlhelela eRhoma. U fambe ni matsalwa ya yena manharhu ya Bibele ya Xilatini ku ri nyiko leyi a nga ta yi nyika Mupapa Gregory wa Vumbirhi. Ceolfrith u fe a ri riendzweni hi 716 C.E., eLangres, le Furwa. Kambe lava a a famba na vona va fambe ni Bibele ya yena. Eku heteleleni buku leyi yi nghenisiwe elayiburari ya yindlu ya tinghwendza ya le Ntshaveni ya Amiata, eItaliya xikarhi, laha yi kumeke vito ra Codex Amiatinus. Hi 1782, matsalwa ya voko ma rhurhisiwile ma yisiwa eLayiburari ya Medicean-Laurentian eFlorence, le Italiya, laha ma tshameke ma ri ndzhaka ya risima swinene elayiburari yoleyo.

Xana Codex Leyikulu yi hi khumbe njhani hina? Ku sukela hi nkarhi wa Cassiodorus, vakopi ni vakandziyisi va ye emahlweni va rhandza ku kandziyisa Bibele leyi nga vholumo yin’we leyi heleleke. Ku ta fikela namuntlha, ku va ni Bibele yi ri eka xivumbeko xexo swi endle leswaku vanhu va oloveriwa hi ku yi hlaya xisweswo va vuyeriwa hi matimba ya yona evuton’wini bya vona.—Vaheveru 4:12.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Mepe, eka tluka 29]

(Leswaku u swi vona kahle, pfula nkandziyiso hi woxe)

Ku famba ka Codex Grandior

Yindlu ya tinghwendza ya le Vivarium

Rhoma

Jarrow

Wearmouth

Ku famba ka Codex Amiatinus

Jarrow

Wearmouth

Mt. Amiata

Florence

[N’wini wa Xifaniso]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Swifaniso eka tluka 30]

Ehenhla: Codex Amiatinus Eximatsini: Xifaniso xa Ezra eka Codex Amiatinus

[N’wini wa Xifaniso]

Biblioteca Medicea Laurenziana, Firenze