Ku Cinciwa Ka Nkongomiso, Ku Tirhisiwa Ka Vukanganyisi

Emasikwini ya Hosi Henry wo Sungula wa le Nghilandhi (1100-1135) mitara yin’we a yi tekiwa yi ri “mpfhuka wo suka enhompfini ya Hosi ku fikela laha ku helelaka rikhudzu ra yona loko yi ololoxe voko.” Xana nhonga ya Hosi Henry yo pima vanhu va yena a va yi pakanise ku fikela kwihi? Ku ya hlangana ni hosi a ku anakanyiwa leswaku hi yona ntsena ndlela yo tiyiseka leswaku u kuma mpimo lowu faneleke.

NAMUNTLHA mapimelo ma endliwa kahle hi ku ya hi swilo swo pima leswi nga kona. Kutani mitara yi hlamuseriwa tanihi mpfhuka lowu ku vonakala ku wu fambaka hi sekene yin’we loko yi avanyisiwe hi 299 792 458. Hi ku kongoma, ku vonakala loku a ku cinca-cinci naswona ku humesiwa hi xitirho xo hlawuleka lexi kombisaka miseve. Loko va ri ni switirho leswi nga humesaka xilo xo pima, kun’wana ni kun’wana vanhu va nga tiyisekisa leswaku va ringana hi ku leha ni vanhu van’wana.

Ku cinca-cinca ka nkongomiso wo pima, ku nga khathariseki leswaku a ku nyawuli, ku nga vanga ku kanakana naswona matshalatshala lamakulu ma endliwa leswaku ku sirheleriwa nkongomiso wolowo. Hi xikombiso, eBritain loko ku pimiwa ntiko ku tirhisiwa xitina xa platinum na ntsompfu wo basa lowu tikaka khilogiramu. Xitina lexi hlayisiwaka eka National Physical Laboratory. Nthyakiso wa moya lowu humaka eka timovha ni swihaha-mpfhuka swi endla leswaku xitina lexi xi tirhisiwaka ku pima khilogiramu, ntiko wa xona wu engeteleka siku ni siku. Hambiswiritano, xitina lexi xa nsimbi kumbe ribye i kopi ya xilo xo pima ha xona xa misava hinkwayo lexi hlayisiweke eswibyeni swinharhu ebakweni ra le ndzeni ka misava eka Ndzawulo ya Misava Hinkwayo ya Mintiko ni Mimpimo le Sèvres, eFurwa. Kambe hambi ku ri ntiko wa nchumu lowu wa cinca-cinca hikwalaho ka swilo leswitsongo leswi wu namarhelaka. Ku fikela sweswi vapimi va misava hinkwayo a va si xi kuma xilo xo pima lexi nga cinca-cinciki.

Hambileswi ku cinca kutsongo ku ti kombaka ku nga vuli nchumu eka vanhu hi ntolovelo, ku cinciwa hi laha ku heleleke ka xilo xo pima ku nga vanga mpfilumpfilu. Le Britain, ku cinca ku sukiwa eka mapimelo ya ntiko ya ximfumo (ya tiphawundi ni ti-ounce) ku yiwa eka ya ku hlaya hi timitara (khilogiramu ni tigiramu) swi vange ku kombana hi tintiho—naswona hi xivangelo lexi twalaka. Van’wamabindzu lava hombolokeke va tirhise mapimelo lamantshwa leswaku va kanganyisa vaxavi va vona lava nga ma tiviki.

Nkongomiso eNdyangwini Ni Le Mahanyelweni

Ku vuriwa yini hi ku cinca ka nkongomiso endyangwini ni le mahanyelweni? Vuyelo bya ku cinca ko tano byi nga onha swinene. Swiviko swa sweswinyana swa ku hahluka ka mindyangu, ku tikhoma loko biha ka rimbewu ni ku andza ka ku xanisiwa ka vana swi va tsema nhlana vanhu vo tala naswona swi tiyisekisa leswaku hi hanya enguveni leyi nkongomiso wa yona wu hohlokeke. Mindyangu ya mutswari un’we, vana lava kurisiwaka hi “vatswari” lava endlaka vusodoma, ni ku khomiwa ka vana lava khathaleriwaka hi mfumo hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu, swi vangiwa hikwalaho ka ku fularhela ka vanhu nkongomiso lowu amukelekaka. Vanhu vo tala swinene va va “lava tirhandzaka, . . . lava nga riki na xinakulobye xa ntumbuluko, . . . lava nga rhandziki vunene, . . . lava rhandzaka mintsako ku ri ni ku rhandza  Xikwembu,” hilaha Bibele yi vuleke hakona malembe ya kwalomu ka 2000 lama hundzeke.—2 Timotiya 3:1-4.

Ku hohloka ka nkongomiso wa mahanyelo swi fambisana swinene ni ku tsandzeka ku endla leswi rindzelekeke eka wena hi ndlela leyi tshembekaka. Sweswinyana, ku endla swihoxo swa hi vomu eka nkongomiso wa xiyimo xa le henhla xa dyondzo wa swa vutshunguri swi tiveke erivaleni le Hyde, doroba ra le n’walungu wa Nghilandhi, laha vaaka-tiko va phofuleke swa le mbilwini eka dokodela wa vona wa ndyangu loyi a “xiximekaka ni loyi a tshembiwaka.” Kambe lexi twisaka ku vava hi leswaku ku veka ntshembo wa vona eka yena ku onhiwile. Njhani? Xiviko xa vachuchisi xi paluxa leswaku dokodela wa vona u vangele leswaku kwalomu ka vavabyi va yena va xisati va 15 va funya buwa. Kunene, maphorisa ma boheke ku tlhela ma kambisisa mhaka leyi, laha vanhu lava tlulaka 130 va feke hikwalaho ka dokodela loyi. Ku kula ka ku onhiwa ka ntshembo ku kandziyisiwile loko dokodela a voniwa nandzu kutani a gweviwa ku tshama ejele. Maphorisa mambirhi lawa mana wa wona a nga ha vaka a dlayiwe hi dokodela loyi, va nyikiwe mintirho yin’wana leswaku va ta ka va nga karhateki hi mubohiwa loyi wo biha. A swi hlamarisi leswi xiviko xa phepha-hungu ra The Daily Telegraph ri hlamuseleke dokodela loyi a nga ni nandzu tanihi “dokodela wa ‘Vusathana.’”

Leswi u vonaka ku cinca-cinca loku nga kona ni ku onhaka ka nkongomiso wa swilo swo tala evuton’wini, xana hi kwihi laha u nga vekaka ntshembo wa wena kona? Xana hi kwihi laha u nga kumaka kona nkongomiso lowu nga hundzukiki lowu sekeriwaka hi vulawuri lebyi nga ni matimba yo kota ku byi seketela? Xihloko lexi landzelaka xi hlamula swivutiso leswi.