Xana U Lava Ku Hlayisa Mali Ya Wena Kumbe Vutomi Bya Wena?

U nga ha va u twile hi ta swigevenga leswi kombetelaka swibalesa emimombyeni ya vanhu, swi ku: “Hi nyike mali ya wena kumbe hi ku funyisa buwu!” Namuntlha ku sindzisa ko tano i ntlhontlho wo nonon’hwa lowu hinkwerhu hi langutaneke na wona—ngopfu-ngopfu van’wana va hina lava tshamaka ematikweni lama fuweke. Hambiswiritano, sweswi a hi swigevenga leswi sindzisaka. Ematshan’weni ya sweswo i ku rhandziwa ka mali swinene ni swilo leswi vonakaka.

KU RHANDZA mali ku tlula mpimo ku tlakuse swivutiso swo tala ni mivilelo. Xana swi lava u titsona yini leswaku u kota ku hlongorisa mali ni swilo leswi vonakaka? Xana hi nga eneriseka hi swilo swi nga ri swingani leswi hi nga na swona? Entiyisweni xana vanhu va nyikela hi “vutomi bya xiviri” hi xikongomelo xo kuma swilo leswi vonakaka? Xana mali i thikithi ro kuma vutomi byo tsakisa?

Ku Rhandza Mali Ku Tlurisa

Exikarhi ka leswi vanhu va swi navela—leswi faneleke kumbe leswi nga fanelangiki—rirhandzu ra mali ri le mahlweni. Ku hambana ni ku navela vuxaka bya rimbewu ni swakudya, rirhandzu lerikulu ra mali ri nga tshama ri ri kona hilaha ku nga heriki. Ku dyuhala ku vonaka ku tsandzeka ku ri herisa. Minkarhi yo tala ku famba ka malembe ku nga ha andzisa ku tsakela kumbe ku karhateka hi mali ni leswi yi nga swi xavaka.

Makwanga ma tikomba ma ri eku andzeni. Xitlangi-nkulu eka xitori xin’wana lexi dumeke xi te: “Makwanga ma pfuna. Makwanga i manene.” Hambileswi vo tala va kombetelaka eka malembe ya va-1980 tanihi Nguva ya Makwanga, leswi endlekeke endzhaku ni le mahlweni ka malembe wolawo swi kombisa leswaku ku rhandza ka vanhu mali ku cince katsongo.

Leswi swi vonakaka onge i swintshwa hi leswaku vanhu vo tala swinene va lava tindlela to enerisa ku navela ko kuma swilo swo tala leswi vonakaka hi xihatla. Swi tikomba onge vanhu vo tala nkarhi wo tala va wu heta eku endliweni ka swilo ni le ku tikumeleni ka swilo swo tala ngopfu leswi vonakaka. U nga pfumela leswaku ku va ni rifuwo ni ku xava swilo, swi hundzuke nchumu lowukulu—naswona hi xitalo i nchumu lowu ku anakanyiwaka ha wona swinene—evuton’wini bya masiku lawa.

Kambe, xana vanhu va tsakile hikwalaho ka sweswo? Loko a hlamula xivutiso xexo, Hosi Solomoni wa vutlhari la fumeke swinene u tsarile malembe ya 3 000 lama hundzeke: “La rhandzaka silivhere ntsena a nge enerisiwi hi silivhere, hambi ku ri la rhandzaka rifuwo a nge enerisiwi hi vuyelo. Leswi na swona i vuhava.” (Eklesiasta 5:10) Minkambisiso ya vuxaka bya vanhu ya manguva lawa na yona yi yima hi rero.

Mali Ni Ku Titsakisa

Vuyelo byin’wana lebyi hlamarisaka swinene lebyi kumiweke malunghana ni mahanyelo ya vanhu hi leswaku ku hlengeleta mali ni swilo leswi vonakaka a swi tisi ku eneriseka ni ntsako lowukulu. Vakambisisi vo tala va kume leswaku loko munhu o kala a fikelela rifuwo ro karhi ku titwa ka yena a enerisekile ni ku va ni ntsako swi titshege hi leswaku u ni rifuwo ro tanihi kwihi.

Hikwalaho, ku hlongorisa swilo leswi vonakaka ni mali hi ndlela leyi hundzeletiweke swi vangela vanhu vo tala ku tivutisa leswi, ‘Swi tikomba  hi tsakela nchumu wun’wana ni wun’wana lowuntshwa lowu hi wu xavaka; kambe ha yini loko hi kambisisa swilo leswi hinkwaswo, mintsako leyi yi nga tisi ku eneriseka lokukulu?’

Jonathan Freedman ebukwini yakwe leyi nge Happy People u ri: “Hi ku hatlisa loko se u kuma mali leyi engetelekeke katsongo, mpimo wa yona a hi wa nkoka eku tiseni ka ntsako. Loko vanhu va swerile, mali leyi va yi kumaka a yi tisi ntsako nikatsongo.” Vo tala va swi lemukile leswaku leswi endlaka vanhu va va ni ntsako i ku va munhu a va ni rifuwo ra swa moya, a va ni xikongomelo evuton’wini ni nkongomiso wa mahanyelo. Swin’wana swa nkoka i vuxaka ni vanhu ni ku nga hoxi xandla eka hasahasa kumbe ntlimbano lowu nga hi sivelaka ku tiphina hi leswi hi nga na swona.

Vo tala va swi vona leswaku swiphiqo swo tala swa ntshamisano swi vangiwa hi mboyamelo wa ku ringeta ku lulamisa swiphiqo leswikulu swa mianakanyo hi ku va ni rifuwo. Vavulavuleri van’wana va swa ntshamisano va vulavula hi mboyamelo wo hundzeleta swilo ni ku nga eneriseki. Ematikweni lama fuweke va tlhele va xiya ku andza ka mboyamelo wa vanhu wo ya eka vanhu lava hanyisaka kumbe ku lava xikongomelo xa vutomi ni ku rhula ka mianakanyo eka vafundhisi, eka mimpambukwa ni le ka mintlawa leyi tivulaka leyi hanyisaka. Leswi swi tiyisekisa leswaku swilo leswi vonakaka swa tsandzeka ku nyika vanhu xikongomelo xa xiviri xa vutomi.

Matimba Ya Mali Ni Ku Pfumala Ka Yona Matimba

Entiyisweni mali yi ni matimba. Yi nga xava tindlu letinene, swiambalo swo saseka ni nhundzu ya le ndlwini ya manyunyu. Yi nga ku xavela ni ndhuma, ku lawula kumbe vukanganyisi hambi ku ri ku ku endlela vanghana va xinkarhana ni lava pfunaka. Kambe hi leswi matimba ya mali ma nga ku endlelaka swona ntsena. Leswi ku nga swona hi swi lavaka hakunene, mali yi nge swi xavi—rirhandzu ra munghana wa ntiyiso, ku rhula ka mianakanyo, ku kuma nchavelelo loko u ri kusuhi ni ku fa. Naswona eka lava va tlangelaka vuxaka bya vona ni Muvumbi, mali yi nga ka yi nga va xaveli ku tsakeriwa hi Xikwembu.

Hosi Solomoni loyi a ri ni swilo hinkwaswo leswinene leswi mali a yi ta swi xava esikwini rakwe, u swi xiyile leswaku ku tshembela eswilweni leswi vonakaka a swi tisi ntsako wa hi masiku. (Eklesiasta 5:12-15) Mali yi nga lahleka hi ku wa ka banki kumbe ku hunguteka ka nkoka wa mali. Ndhawu yi nga onhiwa hi swidzedze leswikulu. Ndzindza-khombo hambi wu swi kota ku pfuna hi ndlela yo karhi ku siva swilo leswi lahlekeke, a yi ti pfali timbanga ta mintlhaveko ta ku lahlekeriwa. Timali to lombisa ti nga hundzuka ta hava loko ikhonomi yo wa hi xinkarhana. Namuntlha u nga ha va u tirha ntirho lowu holelaka kambe mundzuku wu pfuka wu herile.

Kutani, hi nga swi kotisa ku yini ku va ni langutelo lerinene hi mali? Xana mali kumbe rifuwo swi fanele swi va ni xiphemu xihi evuton’wini bya hina? Hi kombela u ya emahlweni u kambisisa mhaka leyi leswaku u vona leswaku u nga wu kuma njhani nchumu lowu nga wa nkoka hakunene—ku nga “vutomi bya xiviri.”

[Swifaniso eka tluka 4]

Swilo leswi vonakaka a swi tisi ntsako wa hi masiku