Mhaka Ya Vutomi

Ku Vonakala Ka Moya Ka Voninga eVuxa Xikarhi

HI KU VULA KA NAJIB SALEM

Eka lembe-xidzana ro sungula C.E. rivoningo ra Rito ra Xikwembu ri voninge eVuxa Xikarhi kutani ri fikelela emakun’wini ya misava. Hi lembe-xidzana ra vu-20, ku vonakala koloko ku tlhele ku voninga xiphemu xolexo xa misava nakambe. Mi nge ndzi mi chumbutela leswaku leswi swi endlekise ku yini.

NDZI velekiwe hi 1913 edorobeni ra Amioun en’walungwini wa Lebanoni. A ku ri lembe ro hetelela ra ku rhula kun’we ni ntshamiseko emisaveni hikuva hi lembe leri tlhandlameke ku sungule Nyimpi ya Misava yo Sungula. Loko nyimpi yi hela hi 1918, tiko ra Lebanoni, leri hi nkarhi wolowo a ri tiveka ri ri perela ya le Vuxa Xikarhi, a ri hohlokile hi swa timali ni le ka politiki.

Hi 1920, loko vatleketli va poso va tlhela va sungula ku tirha eLebanoni, ku kumiwe poso leyi humaka eka vanhu va le Lebanoni lava tshamaka ematikweni man’wana. Exikarhi ka vona a ku ri na Abdullah na George Ghantous. Va tsalele tata wa vona Habib Ghantous, kokwa wa mina wa xinuna, va n’wi byela hi Mfumo wa Xikwembu. (Matewu 24:14) Ku rungulela vanhu va ndhawu leyi leswi a swi ri emapapileni lama rhumeriweke hi vana vakwe, swi vangele kokwana leswaku a hlekuriwa. Vanhu va ndhawu leyi a va hangalasa mavarivari ya leswaku vana va vafana va Habib a va khutaza tata wa vona ku xavisa ndhawu ya yena, kutani a xava mbhongolo a famba a chumayela.

Masungulo Ya Ku Hangalasiwa Ka Rivoningo

Lembe leri tlhandlameke hi 1921, Michel Aboud loyi a a tshama eBrooklyn, New York, le U.S.A. u tlhelele eTripoli le Lebanoni. A ri Xichudeni xa Bibele hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti vitaniwa hakona hi nkarhi wolowo. Hambileswi vanghana vo tala va Makwerhu Aboud ni maxaka va nga ri amukelangiki rungula ra Bibele, vanhu  vambirhi lava tivekaka swinene, profesa Ibrahim Atiyeh na dokodela wa meno Hanna Shammas, va ri amukerile. Entiyisweni Dok. Shammas u pfule yindlu ya yena ni tliliniki ya yena leswaku swi tirhiseriwa minhlangano ya Vukreste.

A ndza ha ri xifanyetana loko Makwerhu Aboud na Makwerhu Shammas va endzela le Amioun, laha a ndzi tshama kona. Riendzo ra vona ri ndzi khumbile swinene kutani ndzi sungule ku famba na Makwerhu Aboud entirhweni wo chumayela. Ku ringana malembe ya 40 hi tirhe hi ri vambirhi evutirhelini ku fikela loko Makwerhu Aboud a fa hi 1963.

Exikarhi ka 1922 na 1925 ku vonakala ka ntiyiso wa Bibele ku hangalakile swinene eswimitanini swo tala swa le n’walungwini wa Lebanoni. Vanhu va 20 ku ya ka 30 a va hlangana ku ta bula hi Bibele emakaya ku fana na hina le Amioun. Mufundhisi a a rhumela vana leswaku va ta chaya swikotela va tlhela va ba pongo ni ku huwelela leswaku va kavanyeta minhlangano ya hina, kutani minkarhi yin’wana a hi hlanganyela ekhwatini ra mirhi ya muphayini.

Ku hisekela ka mina vutirheli loko ndza ha ri ntsongo—ni ku ya eminhlanganweni yin’wana ni yin’wana ya Vukreste—ku endle leswaku ndzi kuma vito ra Timotiya. Murhangeri wa xikolo u ndzi lerise ku tshika ku ya eka leswi a swi vitana “minhlangano yoleyo.” Loko ndzi arile ndzi hlongoriwile exikolweni.

Ku Chumayela eMatikweni Ya Bibele

Endzhakunyana ko khuvuriwa hi 1933, ndzi sungule ntirho wa vuphayona hilaha Timbhoni ta Yehovha ti byi vitanaka hakona vutirheli bya nkarhi hinkwawo. Hambileswi a hi nga nyawuli hi nkarhi wolowo, a hi nga chumayeli eka miti ya le n’walungwini wa Lebanoni ntsena kambe a hi fikelela ni le Beirut ni le madorobeni ya kona ku ya fika ni le dzongeni wa Lebanoni. Emalembeni wolawo yo sungula, hi ntolovelo a hi famba hi milenge kumbe hi gada mbhongolo hilaha Yesu Kreste a endleke hakona ni valandzeri va yena va lembe-xidzana ro sungula.

Hi 1936 Yousef Rahhal, Mbhoni ya le Lebanoni, la tshameke eUnited States malembe yo tala, u vhakele eLebanoni. U te ni xikurisa mpfumawulo ni tigramafoni to hlaya. Hi vehele swipikara ehenhla ka Ford ya 1931 kutani hi famba Lebanoni hinkwaro na Siriya hi huwelela rungula ra Mfumo etindhawini ta le kule. Xikurisa-mpfumawulo a xi twiwa kwalomu ka tikhilomitara ta khume. Vanhu a va khandziya ehenhla ka tiyindlu leswaku va twa leswi a va swi vula marito lama humaka etilweni. Lava a va ri masin’wini a va tshika ntirho va tshinela leswaku va ta rhiya ndleve.

Eka riendzo ra mina ro hetelela na Yousef Rahhal, a hi ye eAleppo, eSiriya hi vuxika bya 1937. Loko a nga si tlhelela eUnited States, hi ye ni le Palestina. Kwalaho hi endzele madoroba ya Haifa na Yerusalema ku katsa ni tindhawu ta le makaya. Un’wana loyi hi n’wi endzeleke a ku ri Ibrahim Shehadi, loyi a ndzi tolovelane na yena hi ku va hi tsalelana. Ibrahim a a endle nhluvuko wa vutivi bya Bibele lerova hi nkarhi wa riendzo ra hina u sungule ku chumayela na hina hi yindlu ni yindlu evutirhelini.—Mintirho 20:20.

Nakambe a ndzi navela ku vona Profesa Khalil Kobrossi, Mukhatoliki wa xiviri loyi a a dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha hi ku tirhisa mapapila. Xana u yi kumise ku yini adirese ya Timbhoni ta le Lebanoni? Kahle-kahle eka xitolo xin’wana le Haifa, n’wini wa xitolo u phutsele leswi Khalil a nga swi xava, hi phepha leri a nga ri handzula eka yin’wana ya tibuku ta Timbhoni ta Yehovha. Phepha rero a ri ri ni adirese ya hina. Hi ve ni riendzo ro tsakisa swinene naswona hi ku famba ka nkarhi hi 1939 u te eTripoli leswaku a ta khuvuriwa.

Hi 1937 Petros Lagakos ni nsati wakwe va fike le Tripoli. Eka malembe ma nga ri mangani lama landzeleke, havanharhu ka hina hi hlanganise  kwalomu ka xiphemu hinkwaxo xa Lebanoni na Siriya, hi endzela vanhu emakaya ya vona hi va byela rungula ra Mfumo. Hi nkarhi lowu Makwerhu Lagakos a nga fa ha wona hi 1943, Timbhoni se a ti hangalase ku vonakala ka moya emadorobeni yo tala ni le swimitanini swa le Lebanoni, Siriya na Palestina. Minkarhi yin’wana, kwalomu ka 30 wa hina a hi famba hi movha kumbe bazi hi va 3:00 hi matakuxa, leswaku hi ta kota ku fikelela tindhawu ta le kule.

Hi va-1940 Ibrahim Atiyeh u hundzuluxele Xihondzo xo Rindza hi Xiarabu. Endzhaku ka sweswo a ndzi endla tikopi ta mune ta magazini leti tsariweke hi voko, kutani ndzi ti rhumelela Timbhoni le Palestina, Siriya na Egipta. Hi masiku wolawo ya nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava nkaneto wa ku chumayela ka hina a wu ri wukulu, kambe hi hambete hi tihlanganisa ni varhandzi hinkwavo va ntiyiso wa Bibele eVuxa Xikarhi. A ndzi tsala mepe wa madoroba ni tindhawu leti ri rhendzeleke kutani hi tiyiseka leswaku ha va fikelela hi mahungu lamanene.

Hi 1944 loko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava ya ha hisa, ndzi tekane na Evelyn, n’wana wa xisati wa phayona leri a ndzi tirha na rona, Michel Aboud. Hi ku famba ka nkarhi hi ve ni vana vanharhu, wa xisati ni vafana vambirhi.

Ku Tirha Ni Varhumiwa

Endzhakunyana ka ku va nyimpi yi herile, mathwasana yo sungula ya le Xikolweni xa Gilead xa varhumiwa, va fike le Lebanoni. Hikwalaho ka sweswo, vandlha ro sungula ri simekiwile le Lebanoni naswona ndzi hlawuriwe ku va nandza la langutelaka. Kutani hi 1947, Nathan H. Knorr ni matsalana wa yena Milton G. Henschel va endzele eLebanoni ivi va va khutaza swinene vamakwerhu. Hi ku hatlisa varhumiwa lava engetelekeke va fikile kutani va ve mpfuno lowukulu eka hina loko swi ta emhakeni ya ku hlela vutirheli bya hina ni ku fambisa minhlangano ya vandlha.

Eka rin’wana ra maendzo ya hina yo ya eSiriya hi fike hi hlangavetana ni nkaneto wa mufundhisi wa kwalaho. U hi hehle hi ku hangalasa tibuku leti vuriwaka ta Vuziyoni. Lexi hlamarisaka, emahlweni ka 1948 hakanyingi mufundhisi loyi a a hi vitana “Makhomunisi.” Eka riendzo leri hi khomiwile ivi hi konanisiwa tiawara timbirhi, laha hi nyikeleke vumbhoni lebyinene.

Eku heteleleni muavanyisi loyi a a yingisele nandzu wa hina u te: “Hambi leswi ndzi vengaka xihehlo lexi mufundhisi a mi hehlaka ha xona, ndza n’wi khensa, hi ku ndzi nyika nkarhi wo va  ndzi hlangana na n’wina ni ku tiva tidyondzo ta n’wina.” Kutani hi loko a kombela ndzivalelo hi ku hi kavanyeta.

Endzhaku ka malembe ya khume, loko ndzi ri eriendzweni ro ya eBeirut hi bazi, ndzi sungule ku vulavula ni wanuna un’wana loyi a tshame etlhelo ka mina, loyi a ri munjhiniyara wa swa vurimi. Endzhaku ko yingisela tidyondzo ta hina timinete ti nga ri tingani, u vule leswaku u tshame a twa mhaka yo tano eka munghana wa yena wa le Siriya. Xana a ri mani munghana loyi? A ku ri muavanyisi loyi a yingisele nandzu wa hina malembe ya khume lama hundzeke!

Hi va-1950, ndzi endzele Timbhoni le Iraq kutani ndzi ya hlanganyela na tona evutirhelini bya yindlu ni yindlu. Ndzi tlhele ndzi fambela ko tala eYordani ni le West Bank. Hi 1951 a ndzi ri un’wana wa ntlawa wa Timbhoni ta mune leti yeke eBetlehema. Hi tlangele Xilalelo xa Hosi kwale. Nimixo wa siku rero, hinkwavo lava a va ri kona eka xiendlakalo lexi va fambe hi bazi va ya eNambyeni wa Yordani, laha 22 wa vona va khuvuriweke va kombisa ku tinyiketela ka vona eka Yehovha. Loko hi langutana ni nkaneto kwalaho a hi ku: “Hi tele ku ta mi byela leswaku un’wana wa n’wana wa n’wina wa xinuna u ta va Hosi ya misava hinkwayo! Hikwalaho ka yini mi hlundzukisa hi sweswo? Mi fanele mi tsaka!”

Ku Chumayela Ku Nga Khathariseki Swiphiqo

Hi ntolovelo vanhu va le Vuxa Xikarhi va ni timbilu letinene, va titsongahatile ni ku va ni malwandla. Vo tala va swi tsakela ku yingisela rungula ra Mfumo wa Xikwembu. Kunene a swi kona leswi phyuphyisaka ku tlula ku tiva leswaku ku nga ri khale switshembiso leswi swa Bibele swi ta hetiseka: “Xikwembu hi xiviri xi ta va na [vanhu va xona]. Kutani xi ta sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya vona, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona.”—Nhlavutelo 21:3, 4.

Ndzi kume leswaku vanhu vo tala lava kanetaka rungula ra hina a va wu twisisi hakunene ntirho wa hina ni rungula leri hi ri khomeke. Vafundhisi va Vujagana va onhe ngopfu hi ku vula mavunwa hi hina! Hikwalaho, hi nkarhi wa  nyimpi ya xin’wana-manana leyi sunguleke hi 1975 le Lebanoni, leyi heteke malembe yo tlula 15, Timbhoni ti khome xo tika.

Nkarhi wun’wana a ndzi fambisa dyondzo ya Bibele ni ndyangu wun’wana lowu a wu hisekela kereke. Nhluvuko wa vona lowunene eku dyondzeni ka ntiyiso wa Bibele wu siringe mufundhisi. Hikwalaho ka sweswo vusiku byin’wana ntlawa wun’wana wa vukhongeri wa kwalaho wu kucetele vangheni va kereke leswaku va hlasela xitolo xa ndyangu lowu kutani va hise nhundzu leyi nga dya kwalomu ka R77 000. Hi byona vusiku byebyo va te va ta ndzi teka hi nkani. Hambiswiritano, ndzi swi kotile ku vulavurisana ni murhangeri wa vona, ndzi n’wi hlamusela leswaku loko a va ri Vakreste va xiviri, a va nga ta tikhoma hi ndlela leyi ya vuharhi. Loko a twe sweswo u lerise leswaku movha wu yimisiwa kutani a ndzi byela leswaku ndzi xika.

Ku ni nkarhi lowu ndzi tlhakisiweke hi masocha ya mune. Endzhaku ka minxungeto ya tala, murhangeri wa vona loyi a a vule leswaku u ta ndzi balesela, hi ku hatlisa u cince miehleketo, hiloko ndzi ntshunxiwa. Vambirhi va vavanuna lava, va le khotsweni hikwalaho ko dlaya ni ku yiva naswona lavan’wana vambirhi va gweviwe ntambhu.

Tindlela Tin’wana Leti Pfulekeke Ta Ku Chumayela

Hakanyingi a ndzi ri ni lunghelo ro hahela ematikweni man’wana hi xihaha-mpfhuka. Siku rin’wana loko ndza hahela eUnited States ndzi suka eBeirut, ndzi tshame ekusuhi na Charles Malek, khale ka holobye wa timhaka ta le handle wa le Lebanoni. U rhiye ndleve a tlangela ndzimana yin’wana ni yin’wana leyi a ndzi n’wi hlayela yona ku suka eBibeleni. Eku heteleleni, u vule leswaku a a dyondza exikolweni xa le Tripoli laha mudyondzisi wa yena a ku ri Ibrahim Atiyeh, wanuna loyi tata wa nsati wa mina a nga n’wi byela ntiyiso wa Bibele! Nkul. Malek u vule leswaku Ibrahim u n’wi dyondzise ku xixima Bibele.

Hi nkarhi wun’wana loko ndzi famba hi xihaha-mpfhuka, ndzi tshame etlhelo ka muyimeri wa le Palestina eka Nhlangano wa Matiko. Ndzi ve ni lunghelo ra ku n’wi chumbutela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. Hiloko eku heteleleni a ndzi tivisa eka ndyangu wa makwavo wa xinuna le New York, a ndzi tala ku va endzela. Na mina a ndzi ri ni xaka leri tirhaka emiakweni ya Nhlangano wa Matiko le New York. Siku rin’wana ndzi hete tiawara tinharhu ndzi ri ehofisini ya yena, laha ndzi koteke ku n’wi chumayela malunghana ni Mfumo wa Xikwembu.

Sweswi se ndzi ni malembe ya 88 naswona ndza ha swi kota ku hlanganyela hi xitalo entirhweni wa vandlha. Nsati wa mina Evelyn, wa ha tirhela Yehovha swin’we na mina. N’wana wa hina wa xisati u tekane ni mulanguteri wa xifundzha wa Timbhoni ta Yehovha loyi sweswi a nga nkulu evandlheni ra Beirut. Ni n’wana wa vona wa xisati i Mbhoni. Jaha ra hina leritsongo ni nsati wa rona i Timbhoni ni n’wana wa vona wa xisati u le ntiyisweni na yena. Loko ku ri jaha ra hina lerikulu, ripfumelo ra Vukreste ri byariwile embilwini ya rona naswona ndza tshemba leswaku hi ku famba ka nkarhi, ri ta ri amukela.

Hi 1933 ndzi hlawuriwe ku va phayona—a ndzi ri phayona ro sungula le Middle East. A yi kona ndlela leyi a ndzi ta va ndzi yi hlawurile evuton’wini yo tlula leyi yo tirhela Yehovha tanihi phayona emalembeni lawa ya 68 lama hundzeke. Naswona ndzi tiyimisele ku ya emahlweni ndzi famba eku vonakaleni ka moya loku a ku nyikelaka.

[Xifaniso eka tluka 23]

Najib hi 1935

[Xifaniso eka tluka 24]

Hi ri ni movha wa mpfumawulo le Tintshaveni ta Lebanoni hi 1940

[Swifaniso eka tluka 25]

Ehenhla ku sukela ehenhla eximatsini: Najib, Evelyn, vana va vona, Makwerhu Aboud ni jaha lerikulu ra Najib, hi 1952

Ehansi (layini ya le mahlweni): Makwerhu Shammas, Makwerhu Knorr, Makwerhu Aboud na Makwerhu Henschel ekaya ra Najib, eTripoli, hi 1952

[Xifaniso eka tluka 26]

Najib ni nsati wakwe, Evelyn