U Nga N’wi Pfuna Njhani N’wana La ‘Xandzukeke’?
U Nga N’wi Pfuna Njhani N’wana La ‘Xandzukeke’?
“[Tsakani] hikuva . . . a a lahlekile kutani u kumekile.” —LUKA 15:32.
1, 2. (a) Vantshwa van’wana va titwise ku yini hi ku va Mbhoni? (b) Vatswari swin’we ni vana lava nga eswiyin’weni swo tano va nga titwisa ku yini?
“ANDZA ha swi lavi ku va Mbhoni!” Vatswari lava chavaka Xikwembu va nga tsemeka nhlana loko n’wana wa vona a va byela marito lawa, endzhaku ka loko va ringete hi matimba ku kurisa vana va vona hi ndlela ya Vukreste! Vantshwa van’wana vo “khukhuleka” va nga vulanga ni leswaku va wu tshika ntiyiso. (Vaheveru 2:1) Vo tala va vona va fana ni n’wana wa vusopfa wa le xifanisweni xa Yesu, loyi a sukeke endlwini ya tata wa yena kutani a ya hangalasa ndzhaka ya yena etikweni ra le kule.—Luka 15:11-16.
2 Hambileswi Timbhoni ta Yehovha to tala ti nga riki na xona xiphiqo lexi, eka leti ti nga na xona, hambiloko wo va chavelela njhani, mbitsi wa vona wu ta tshama wu ri kona. Naswona xin’wana lexi xi nga fanelangiki xi rivariwa i gome leri muntshwa la xandzukeke a nga vaka na rona. Le ndzeni-ndzeni ka mbilu ya yena, ripfalo ra yena ri nga ha va ri n’wi kingindza. Exifanisweni xa Yesu, n’wana wa vusopfa u hetelele a “anakanyisise kahle” naswona leswi swi tsakise tata wa yena. Xana vatswari ni van’wana evandlheni va nga va pfuna njhani vana lava xandzukeke leswaku va ‘tianakanyisisa kahle’?—Luka 15:17.
Lexi Endlaka Van’wana Va Sukela Ntiyiso
3. Hi swihi swivangelo swin’wana leswi endlaka vantshwa va anakanya ku sukela vandlha ra Vukreste?
3 Ku ni madzana ya magidi ya vantshwa lava tirhelaka Yehovha hi ku tsaka evandlheni ra Vukreste. Kutani, ha yini vantshwa van’wana va ri sukela? Va nga ha titwa onge va hundziwa hi swilo swo karhi emisaveni. (2 Timotiya 4:10) Kumbe va nga ha teka tshanga ra tinyimpfu leri sirhelelekeke ra Yehovha tanihi leri nga ni swinawana swo tala. Ku va ni ripfalo leri tivonaka nandzu, ku rhandza vanhu va rimbewu leri hambaneke ni ra yena, kumbe ku navela ku amukeriwa hi tintangha, ku nga ha vangela muntshwa ku hambuka entlhambini wa Yehovha. Muntshwa a nga ha tshika ku tirhela Xikwembu hikwalaho ka ku vona onge vatswari va yena kumbe Mukreste un’wana u ni vukanganyisi.
4. Hi ntolovelo xi va xi ri xihi xivangelo-nkulu xa ku hambuka ka vantshwa?
4 Loko n’wana a sungula ku xandzuka, hi ntolovelo u va se a lo tsana emoyeni, xisweswo swiendlo swakwe swi kombisa leswi nga embilwini yakwe. (Swivuriso 15:13; Matewu 12:34) Ku nga khathariseki leswaku n’wana u hambuka hi xivangelo xihi, hakanyingi xiphiqo-nkulu ku va ku ri leswaku a nga na byona “vutivi lebyi kongomeke bya ntiyiso.” (2 Timotiya 3:7) Ematshan’weni ya leswaku vantshwa va gandzela Yehovha hi ndlela yo hetisa nawu, i swa nkoka leswaku va hlakulela ku va ni vuxaka lebyikulu bya munhu hi xiyexe na yena. I yini lexi nga ta va pfuna leswaku va endla tano?
Tshinelani Eka Xikwembu
5. I yini lexi lavekaka leswaku muntshwa a kota ku hlakulela vuxaka bya munhu hi xiyexe ni Xikwembu?
5 Mudyondzisiwa Yakobo u tsarile: “Tshinelani eka Xikwembu, kutani xi ta tshinela eka n’wina.” (Yakobo 4:8) Leswaku muntshwa a tshinela eka xona, u fanele a pfuniwa ku hlakulela ku rhandza Rito ra Xikwembu. (Pisalema 34:8) Eku sunguleni u ta lava “ntswamba”—ku nga tidyondzo ta xisekelo ta Bibele. Kambe loko a ri karhi a ri tsakela Rito ra Xikwembu naswona a sungula ku rhandza “swakudya swo tiya,”—ku nga rungula leri enteke ra swilo swa moya—u ta hatla a wupfa hi tlhelo ra moya. (Vaheveru 5:11-14; Pisalema 1:2) Muntshwa un’wana loyi a pfumeleke leswaku se a a nghene hi nhloko emisaveni u sungule ku tlangela swilo swa moya. I yini lexi n’wi pfuneke leswaku a hundzuka? Hi ku landzelela xiringanyeto xa leswaku a hlaya Bibele hinkwayo, u tiendlele xiyimiso xo hlaya Bibele nkarhi na nkarhi. Ina, i swa nkoka ku hlaya Rito ra Xikwembu nkarhi na nkarhi leswaku u ta kota ku hlakulela vuxaka lebyikulu na Yehovha.
6, 7. Vatswari va nga va pfuna njhani vana va vona leswaku va hlakulela ku rhandza Rito ra Xikwembu?
6 I swa nkoka leswaku vatswari va pfuna vana va vona va hlakulela ku rhandza Rito ra Xikwembu! Muntshwa un’wana u ve munghana wa swihunguki hambileswi endyangwini wa ka vona a va ri ni dyondzo ya nkarhi na nkarhi. U vula leswi landzelaka malunghana ni dyondzo ya ka vona ya ndyangu: “Loko Tatana a vutisa swivutiso, a ndzo tihlaya kunene tinhlamulo ndzi nga n’wi languti na le xikandzeni.” Ematshan’weni yo hlanganisa mhaka ntsena hi nkarhi wa dyondzo ya ndyangu, vatswari lava tlhariheke va tirhisa vutshila byo dyondzisa. (2 Timotiya 4:2) Leswaku muntshwa a tsakela dyondzo, u fanele a titwa a katseka. Ha yini u nga n’wi vutisi mavonelo ya yena kutani u n’wi tshika a tiphofula? Khutaza muntshwa leswaku a hlamusela ndlela leyi a nga ta ri tirhisa ha yona rungula leri mi ri dyondzaka. *
7 Ku tlula kwalaho, endla bulo ra Matsalwa ri hanya. Loko swi fanerile, vana a va tlange drama ya swiendlakalo leswi va swi hlayeke eBibeleni. Va pfune leswaku va yi vona hi mahlo ya mianakanyo ndhawu ni swiyimo swa tiko leri swiendlakalo leswi ku vulavuriwaka ha swona swi endlekeke eka rona. Ku tirhisa mimepe ni tichati swi nga pfuna. Ina, loko wo tinyika nkarhi wa ku ehleketanyana u nga ha kuma tindlela to endla dyondzo ya ndyangu yi tsakisa. Vatswari na vona va fanele va kambisisa vuxaka bya vona na Yehovha. Loko vona va tshinela eka Yehovha, va nga pfuna vana va vona leswaku na vona va tshinela eka yena.—Deteronoma 6:5-7.
8. Xikhongelo xi n’wi pfunisa ku yini munhu leswaku a tshinela eka Xikwembu?
8 Xikhongelo na xona xi pfuna munhu leswaku a tshinela eka Xikwembu. Muntshwa un’wana wa xisati u titwe a karhatekile hileswi a a nga koti ku hlawula exikarhi ka mahanyelo ya Vukreste swin’we ni vanghana lava a va nga ri vapfumeri. (Yakobo 4:4) Xana u endle yini hi swona? U te: “A ku ri ro sungula ndzi khongela eka Yehovha hakunene malunghana ni ndlela leyi a ndzi titwa ha yona.” U gimete hi leswaku xikhongelo xa yena xi hlamuriwile loko a hetelele a kume munghana loyi a nga phofulaka swa le mbilwini eka yena, endzeni ka vandlha ra Vukreste. Hi ku vona leswaku Yehovha a a ri ku n’wi kongomiseni, u sungule ku aka vuxaka ni Xikwembu. Vatswari va nga pfuna vana va vona hi ku antswisa ntikelo wa swikhongelo swa vona vini. Loko vatswari va khongela tanihi ndyangu, va nga chulula xifuva xa vona leswaku vana va ta vona vuxaka lebyi nga kona exikarhi ka vatswari va vona na Yehovha.
Lehisa Mbilu Kambe U Tiyisa Voko
9, 10. Yehovha u veke xikombiso xihi hi ku lehisa mbilu eka Vaisrayele lavo sihalala?
9 Loko muntshwa a sungula ku hambuka, a nga ha ringeta ku tiendla nconge yin’we kutani a lwisana ni matshalatshala ya vatswari va yena loko va lava ku burisana na yena hi swilo swa moya. Vatswari va nga endla yini exiyin’weni xo tano xo nonon’hwa? Xiya leswi Yehovha a swi endleke eka Israyele wa khale. Vaisrayele va “tinhamu to sihalala” u va lehisele mbilu ku ringana malembe ya 900, a nga si va lahla leswaku va ya emahlweni ni tindlela ta vona to homboloka. (Eksoda 34:9; 2 Tikronika 36:17-21; Varhoma 10:21) Hambileswi a va ‘tshamela ku n’wi ringa,’ Yehovha u va kombise “tintswalo.” Xikwembu “a xi tlherisa ku hlundzuka ka xona minkarhi yo tala, a xi nga byi pfuxi hinkwabyo vukarhi bya xona.” (Pisalema 78:38-42) Xikwembu a xi tirhisana na vona hi ndlela leyi hetisekeke. Vatswari lava nga ni rirhandzu va tekelela Yehovha naswona va lehisa mbilu loko n’wana wa vona a nga hatli a cinca loko va ringeta ku n’wi pfuna.
10 Ku lehisa mbilu nakambe swi vula ku nga heleriwi hi ntshembo leswaku vuxaka lebyi onhiweke byi nga tlhela byi lulamisiwa. Yehovha u veka xikombiso xa ndlela leyi hi nga lehisaka mbilu ha yona. U teke goza ku sungula hi ku rhumela varhumiwa va yena eka Vaisrayele “hi ku phindha-phindha.” Yehovha “u tsetselele vanhu vakwe,” hambileswi a va “monya varhumiwa va Xikwembu xa ntiyiso ni ku ma langutela ehansi marito yakwe.” (2 Tikronika 36:15, 16) U kombele Vaisrayele a ku: “Hundzukani, ha mi kombela, un’wana ni un’wana endleleni yakwe yo biha.” (Yeremiya 25:4, 5) Kambe, Yehovha a nga yi hundzulanga misinya ya yena ya milawu leyinene. Vaisrayele va lerisiwe ku ‘hundzukela’ eka Xikwembu ni le ka tindlela ta xona.
11. Vatswari va nga yi lehisa njhani mbilu kambe va tlhela va tiyisa voko eka n’wana la hambukaka?
11 Vatswari va nga tekelela Yehovha hi ku lehisa mbilu hi ku ka va nga hatliseli ku lan’wa n’wana la hambukaka. Handle ko heleriwa hi ntshembo, va nga teka goza ku sungula hi ku endla leswaku ku vulavurisana ku tshama ku ri kona kumbe hi ku pfuxeta tindlela to vulavurisana. Loko va ri karhi va namarhela misinya ya milawu leyinene, va nga khongotela n’wana leswaku a tlhela a vuya endleleni ya ntiyiso “hi ku phindha-phindha.”
Loko Muntshwa A Susiwa eVandlheni
12. Hi byihi vutihlamuleri lebyi vatswari va nga na byona eka muntshwa la tshamaka na vona kambe a hlongoriweke evandlheni?
12 Ku vuriwa yini loko muntshwa la tshamaka ni vatswari va yena a endla xidyoho lexikulu naswona hikwalaho ka ku nga hundzuki ka yena a hlongoriwa evandlheni? Tanihi leswi n’wana loyi a ha tshamaka ni vatswari va yena, va ha ri ni vutihlamuleri byo n’wi dyondzisa ni ku n’wi letela hi ku pfumelelana ni Rito ra Xikwembu. Leswi swi nga endlisiwa ku yini?—Swivuriso 6:20-22; 29:17.
13. Vatswari va nga ringetisa ku yini ku fikelela mbilu ya n’wana la dyoheke?
13 Swi nga ha koteka—naswona swi nga va swinene—ku n’wi letela ni ku n’wi tshinya a ri yexe hi nkarhi wa dyondzo ya Bibele. Mutswari a nga fanelanga a karhateka hi ku sihalala ka n’wana wa yena ntsena kambe u fanele a ringeta ku vona leswi nga embilwini ya yena. I yini lexi vangaka vuvabyi bya yena bya moya? (Swivuriso 20:5) Xana mintlhaveko ya mbilu ya yena yi nga fikeleriwa? Hi wahi matsalwa lama nga tirhisiwaka hi ndlela leyi humelelaka? Muapostola Pawulo wa hi tiyisekisa: “Rito ra Xikwembu ra hanya naswona ri ni matimba, ri kariha ku tlula banga rihi ni rihi leri tsemaka hi matlhelo mambirhi, ri tlhava hambi ku ri ku ya fika emaaveni ya moya-xiviri ni moya, ni ya mahlangano swin’we ni mongo wa wona, naswona ra swi kota ku twisisa miehleketo ni makungu ya mbilu.” (Vaheveru 4:12) Vatswari a va fanelanga va byela vana va vona ntsena leswaku va nga ha tlheli va endla xidyoho. Va nga ringeta ku n’wi pfuna leswaku a hlakarhela.
14. Hi rihi goza ro sungula leri n’wana la dyoheke a faneleke a ri teka leswaku a vuyetela vuxaka bya yena na Yehovha, naswona vatswari va nga n’wi pfunisa ku yini n’wana leswaku a teka goza rolero?
14 Muntshwa la dyoheke u fanele a vuyetela vuxaka bya yena na Yehovha. Goza ro sungula leri a faneleke a ri teka i ku ‘hundzuka kutani a hundzuluka.’ (Mintirho 3:19; Esaya 55:6, 7) Leswaku va pfuna muntshwa la nga ekaya ra vona leswaku a hundzuka, vatswari va fanele va ‘tikhoma eka leswo biha, va n’wi letela hi ku rhula’ n’wana loyi a nga ni mboyamelo lowu nga riki wunene. (2 Timotiya 2:24-26) Va fanele va n’wi “tshinya” hi ku ya hi Bibele. Rito ra Xigriki leri hundzuluxeriweke ri va ku “tshinya,” ri nga ha tlhela ri hundzuluxeriwa ri va “ku nyika vumbhoni lebyi khorwisaka.” (Nhlavutelo 3:19; Yohane 16:8) Hikwalaho, ku tshinya swi katsa ku nyikela vumbhoni lebyi eneleke leswaku u khorwisa n’wana malunghana ni ku hoxa ka ndlela ya yena. Ina, ku endla leswi a swi olovi. Loko swi koteka, vatswari va nga fikelela mbilu ya yena, va tirhisa tindlela hinkwato leti nga eMatsalweni leti faneleke leswaku va n’wi khorwisa. Va fanele va ringeta ku n’wi pfuna leswaku a twisisa xilaveko xo ‘venga leswo biha a rhandza leswinene.’ (Amosi 5:15) A nga ha vuyela ‘emianakanyweni ya yena leyi faneleke, a chupula entlhan’wini wa Diyavulosi.’
15. Xikhongelo xi hetisisa xiphemu xihi eku vuyeteleni ka vuxaka exikarhi ka Yehovha ni munhu la dyoheke?
15 Leswaku munhu a vuyetela vuxaka bya yena na Yehovha, nchumu wa nkoka i xikhongelo. Ina, a nga kona la faneleke a “endla xikombelo” malunghana ni xidyoho lexi nga erivaleni lexi munhu la tshameke a hlanganyela ni vandlha ra Vukreste a xi endlaka handle ko hundzuka. (1 Yohane 5:16, 17; Yeremiya 7:16-20; Vaheveru 10:26, 27) Kambe, vatswari va nga kombela Yehovha leswaku a va nyika vutlhari byo langutana ni xiyimo xexo. (Yakobo 1:5) Loko muntshwa la susiweke a kombisa leswaku u hundzukile kambe a nga ri na “ntshunxeko wo vulavula eka Xikwembu,” vatswari va yena va nga ha khongelela leswaku loko Xikwembu xi kuma xisekelo xa ku rivalela n’wana loyi xidyoho xa yena, a ku endliwe ku rhandza ka xona. (1 Yohane 3:21) Loko muntshwa a twa swikhongelo swo tano u ta pfuneka leswaku a languta Yehovha tanihi Xikwembu xa tintswalo. *—Eksoda 34:6, 7; Yakobo 5:16.
16. Hi nga swi pfuna njhani swirho swa ndyangu lowu nga ni muntshwa la susiweke?
16 Loko muntshwa la khuvuriweke a susiwa, swirho swa vandlha swi fanele swi “tshika ku tihlanganisa” na yena. (1 Vakorinto 5:11; 2 Yohane 10, 11) Leswi swi nga hetelela swi n’wi pfunile leswaku a ‘tianakanyisisa kahle’ kutani a vuyela entlhambini lowu sirhelelekeke wa Xikwembu. (Luka 15:17) Hambiswiritano, ku nga khathariseki leswaku wa vuya kumbe e-e, swirho swa vandlha swi nga khutaza ndyangu lowu muntshwa la susiweke a humaka eka wona. Hinkwerhu hi nga lava minkarhi yo va kombisa “ntlhaveko wa xinakulobye” ni ‘ntwela-vusiwana.’—1 Petro 3:8, 9.
Ndlela Leyi Van’wana Va Nga Pfunaka Ha Yona
17. I yini leswi swirho swa vandlha swi faneleke swi swi tsundzuka loko swi ringeta ku pfuna n’wana la hambukaka?
17 Ku vuriwa yini hi muntshwa loyi a nga susiwangiki evandlheni ra Vukreste kambe a tsaneke eripfumelweni? Muapostola Pawulo u tsarile: “Loko xirho xin’we xi xaniseka, swirho leswin’wana hinkwaswo swi xaniseka na xona.” (1 Vakorinto 12:26) Van’wana va nga ha ringeta ku pfuna muntshwa loyi. Ina, tanihi leswi muntshwa la vabyaka hi tlhelo ra moya a nga kucetelaka vantshwa van’wana hi ndlela yo biha, va fanele va va ni vuxiyaxiya swinene. (Vagalatiya 5:7-9) Eka vandlha rin’wana, vanhu lavakulu lava a va lava ku pfuna vantshwa van’wana lava a va tsanile hi tlhelo ra moya, va va rhambile eswinkhubyanini hi xikongomelo lexinene, leswaku va ta tlanga vuyimbeleri lebyi tolovelekeke swin’we. Hambileswi vantshwa lava va pfumelelaneke ni mhaka yoleyo naswona va yi tsakeleke, ku kucetelana ka vantshwa lava ku hetelele ku va endle leswaku va tshika ku hlanganyela ni vandlha. (1 Vakorinto 15:33; Yudha 22, 23) Lexi nga pfunaka ku tshungula n’wana la vabyaka hi tlhelo ra moya, a hi swinkhubyana leswi nga fambisaniki na swilo swa moya, kambe i malunghiselelo lama nga n’wi pfunaka leswaku a hlakulela ku rhandza swilo swa moya. *
18. Hi nga ri tekelela njhani langutelo ra tata wa n’wana wa vusopfa wa le xifanisweni xa Yesu?
18 Loko muntshwa la tshameke a fularhela vandlha, kutani a vuya eHolweni ya Mfumo kumbe a ya enhlengeletanweni, anakanya hi ndlela leyi a nga ha vaka a titwa ha yona. Xana a hi fanelanga hi n’wi amukela hi mandla mambirhi tanihi tata wa n’wana wa vusopfa wa le xifanisweni xa Yesu? (Luka 15:18-20, 25-32) Muntshwa loyi a sukeleke vandlha ra Vukreste kutani endzhakunyana a ya entsombanweni wa muganga u te: “A ndzi ehleketa leswaku vanhu hinkwavo va nge n’wi languti munhu wo fana na mina, kambe vamakwerhu va te eka mina kutani va ndzi amukela. Ndzi khumbeke swinene.” U tlhele a sungula ku dyondza Bibele kutani a khuvuriwa endzhakunyana.
U Nga Lan’wi
19, 20. Ha yini hi fanele hi tshama hi ri ni langutelo lerinene malunghana ni n’wana la xandzukeke?
19 Ku pfuna n’wana wa ‘la xandzukeke’ leswaku a ‘tianakanyisisa kahle’ swi lava ku lehisa mbilu naswona swi nga va ntlhontlho eka vatswari ni le ka van’wana. Kambe u nga lan’wi. “Yehovha a nga nonoki malunghana ni xitshembiso xa yena, hilaha vanhu van’wana va ehleketaka hakona leswaku i ku nonoka, kambe u mi lehisela mbilu hikuva a nga naveli leswaku ku lova ni un’we kambe u navela leswaku hinkwenu mi hundzuka.” (2 Petro 3:9) Hi ni xitiyisekiso xa Matsalwa xa leswaku Yehovha u lava leswaku vanhu va hundzuka naswona va hanya. Kahle-kahle, u teke goza ku sungula leswaku a endla malunghiselelo ya leswaku vanhu va swi kota ku tlhelela eka yena. (2 Vakorinto 5:18, 19) Ku lehisa ka yena mbilu ku endle leswaku vanhu va timiliyoni va kota ku tianakanya kahle.—Esaya 2:2, 3.
20 Kutani, xana vatswari a va fanelanga va tirhisa nkongomiso hinkwawo lowu nga le Matsalweni leswaku va pfuna n’wana wa vona la xandzukeke leswaku a tianakanya kahle? Hi ku tekelela Yehovha, lehisa mbilu loko u ri karhi u teka magoza lamanene yo pfuna n’wana wa wena leswaku a tlhelela eka Yehovha. Yi namarhele swinene misinya ya milawu ya Bibele naswona u ringeta ku kombisa timfanelo ta Yehovha ta rirhandzu, vululami ni vutlhari loko u ri karhi u khongelela mpfuno wa yena. Tanihi leswi vaxandzuki vo tala lava sihalalaka va xi amukeleke xirhambo xa rirhandzu xa Yehovha xo tlhelela eka yena, ni n’wana wa wena la xandzukeke a nga ha tlhelela entlhambini wa Xikwembu lowu sirhelelekeke.—Luka 15:6, 7.
[Tinhlamuselo ta le hansi]
^ par. 6 Leswaku u kuma swiringanyeto leswi engetelekeke malunghana ni ndlela yo dyondzisa vana hi ndlela leyi humelelaka, vona Xihondzo xo Rindza xa July 1, 1999, matluka 13-17.
^ par. 15 Swikhongelo leswi endleriwaka muntshwa la susiweke a swi fanelanga swi endliwa eminhlanganweni ya vandlha, tanihi leswi van’wana va nga ta va va nga xi tivi xiyimo xa munhu yoloye la susiweke.—Vona Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa October 15, 1979, tluka 31.
^ par. 17 Leswaku u kuma swiringanyeto leswi kongomeke vona Xalamuka! (ya Xinghezi) ya June 22, 1972, matluka 13-16; October 8, 1996, matluka 28-30.
Xana Wa Tsundzuka?
• Xi nga ha va xi ri xihi xivangelo-nkulu lexi endlaka vantshwa va sukela vandlha?
• Vantshwa va nga pfunisiwa ku yini leswaku va hlakulela vuxaka lebyikulu na Yehovha?
• Ha yini vatswari va fanele va lehisa mbilu kambe va tiyisa voko loko va pfuna n’wana la xandzukeke?
• Xana lava nga evandlheni va nga n’wi pfunisa ku yini n’wana la xandzukeke leswaku a vuya?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Xifaniso eka tluka 15]
Ku hlaya Rito ra Xikwembu i swa nkoka leswaku u kota ku hlakulela vuxaka lebyikulu na Yehovha
[Xifaniso eka tluka 15]
Xikhongelo xa vatswari lexi humaka embilwini xi nga endla vana va vona leswaku va vona vuxaka lebyikulu lebyi nga kona exikarhi ka vatswari na Yehovha
[Xifaniso eka tluka 17]
Loko n’wana la xandzukeke se a ‘tiehlekete kahle,’ n’wi amukeleni
[Xifaniso eka tluka 18]
Teka magoza lama faneleke leswaku u pfuna n’wana wa wena a vuyela eka Yehovha