Mati Lama Nyikaka Vutomi Ma Khuluka Le Andes

Tintshava ta Andes ti fika ni le xikarhi ka tiko ra Peru, ti ava tiko leri, ku va ni ribuwa leri omeke hi le vupela-dyambu ni ndhawu leyi fuweke leyi nga ni makhwati lama nga ni nkunghwa hi le vuxeni. Ekusuhi ni tintshava leti ku tshama kotara ya vanhu lava va timiliyoni ta 27 va le Peru. Van’wana va tshama ehenhlanyana ka tona kasi van’wana va le ndhawini leyi noneke leyi nga ehansinyana ka tintshava leti ta Andes.

 ASWI olovi ku ya endhawini leyi hikuva tintshava ta Andes ti ni maribye swinene. Hikwalaho ka sweswo, vanhu va timiliyoni lava tshamaka kwalaho hakanyingi a va swi tivi leswi humelelaka etindhawini tin’wana.

Ku ni swimitana leswi nga ekusuhi ni swinambyana leswi nga ni mati lawa ma tirhisiwaka ku cheleta ni ku nwisa mintlhambi ya tikamela ni tinyimpfu. Hambiswiritano ku ni mati man’wana ya nkoka etintshaveni ta Andes—mati lama phyuphyisaka hi tlhelo ra moya lama humaka eka Yehovha, “xihlovo xa mati lama hanyaka.” (Yeremiya 2:13) Xikwembu xi tirhisa Timbhoni ta xona leswaku ti pfuna vanhu lava tshamaka eAndes leswaku va kuma vutivi lebyi kongomeke malunghana na xona ni swikongomelo swa xona.—Esaya 12:3; Yohane 17:3.

Tanihi leswi Xikwembu xi rhandzaka leswaku “vanhu va mixaka hinkwayo va ponisiwa naswona va fikelela vutivi lebyi kongomeke bya ntiyiso,” vatirheli lava va endla hinkwaswo leswi va nga swi kotaka leswaku va endzela vanhu lava nga endhawini leyi swi nonon’hwaka ku ya eka yona, va tamele rungula leri nyikaka vutomi leri humaka eBibeleni. (1 Timotiya 2:4) Rungula leri leri sekeriweke eBibeleni ra pfuna naswona i ra xiyimo xa le henhla. Ri ntshunxe vanhu va timbilu leto tshembeka eka vukholwa-hava, eka mikhuva ni tidyondzo leti a ti endla leswaku va chava vanhu lava feke, mimoya yo biha ni matimba ya ntumbuluko. Xa nkoka ngopfu, rungula leri ri va nyika ntshembo lowu vangamaka wa vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyi nga paradeyisi.

Ku Endla Matshalatshala

Vahuweleri va Mfumo lava endzelaka etindhawini leti ta le kule va boheke ku endla mindzulamiso yo tala. Leswaku va fikelela timbilu ta vanhu, vadyondzisi lava va Bibele a va fanele va tivanyana ririmi ra Xiquechua ni Xiaymara, ku nga tindzimi leti tirhisiwaka kwalaho.

A swi olovi ku nghena eswimitanini swa le Andes. A swi talanga switimela leswi yaka kwalaho. Swo famba swa kona a swi tshembeki, naswona loko wo tshuka u swi kumile, u famba ehansi ka maxelo yo biha ni le tindleleni leti nga ni khombo. Kutani, xana Timbhoni ti swi kotisa ku yini ku fikelela vanhu hi rungula ra Mfumo?

Vatwarisi va mahungu lamanene lava nga ni xivindzi va swi kotile ku langutana ni ntlhontlho lowu naswona va landzele langutelo ra muprofeta Esaya la nga te: “Hi mina loyi! Ndzi rhume.” (Esaya 6:8) A va famba hi mimovha yinharhu leyi nga ni tikharavhani ku ya etindhawini ta le n’walungwini, exikarhi ka tiko ni le dzongeni. Maphayona lawa yo hiseka, kumbe vatirheli va nkarhi hinkwawo, ma fambe ni mabokisi yo tala ya Tibibele ni tibuku ta Bibele, ma haxa mbewu ya ntiyiso wa Bibele eka vanhu lava tshamaka kwalaho lava nga ni xinakulobye, malwandla ni timbilu letinene.

Minjhiko ya mapato ya le tintshaveni ta kwalaho yi ni khombo. Eka minjhiko yin’wana, mimovha yi hundza yi swi twile. Loko muchayeri a ri karhi a jika-jikisa bazi, murhumiwa un’wana loyi a a tshame exitulwini xa le ndzhaku xa bazi u langute ehandle hi fasitere hiloko a vona vhilwa rin’wana ra le ndzhaku ri ri emakumu ka pato laha ku nga ni riwa leri enteke timitara ta 190! U pfale mahlo kukondza bazi ri hundza endhawini yoleyo.

Mapato man’wana ma onhakile naswona ma khumile. Movha wun’wana lowu nga ni kharavhani lowu a wu ehla wu hlangane ni lori enjhikweni wun’wana yona yi ri karhi yi khandziya xiganga. Movha lowu wu boheke ku tlhentlha ku fikela endhawini leyi anamekenyana leswaku lori yi kota ku hundza.

Nilokoswiritano, ku phikelela koloko ku tswale mihandzu yo tala. Xana u nga tsakela ku tiva leswaku a va endla njhani?

“Ku Cheleta” Tiva Ra Titicaca

Tiva ra Titicaca ri le Tintshaveni ta Andes leti nga henhla ka vuandlalo bya lwandle hi mpimo wa timitara ta 3 800, xisweswo tiva leri ri le henhla swinene. Tinhlohlorhi ta tintshava leti funengetiweke hi gamboko, leti tin’wana ta tona ti leheke timitara leti tlulaka 6 400, hi tona ti endlaka leswaku ku va ni milambu leyi ringanaka 25 leyi cheletaka Tiva ra Titicaca. Ndhawu yoleyo ya titimela hileswi yi tlakukeke, naswona vanhu lava nga tswaleriwangiki kona va khomiwa hi mavabyi lama vangiwaka hi xirhami.

Siku rin’wana, ntlawa wa maphayona lama vulavulaka Xiquechua ni Xiaymara ma ye exihlaleni  xa Amantani ni xa Taquile leswi nga eTiveni ra Titicaca. Va fambe ni tislaydi leti nga ni nhloko-mhaka leyi nge “A Closer Look at the Churches,” leti kambisisaka vukhongeri bya mavunwa bya Vujagana. Vanhu va ti tsakerile. Wanuna un’wana u amukele vamakwerhu, a va nyika ni kamara lerikulu leswaku va tshama eka rona loko va ri karhi va dyondzisa Bibele.

Nhlangano wo sungula eAmantani wu ve ni vanhu lava ringanaka 100, naswona lava a va ri kona eTaquile a va ri 140. A ku tirhisiwa Xiquechua eminhlanganweni leyi. Mpatswa wun’wana lowu khale a wu tshama etikweni lerikulu wu te: “A ku ri nkarhi wa leswaku n’wina Timbhoni ta Yehovha mi hi tsundzuka. A hi khongelela leswaku mi ta.”

Mahungu lamanene ma chumayeriwile eka swihlala leswi swimbirhi leswikulu swin’we ni le ka swin’wana swa kwalomu ka 40 leswi “papamaka ehenhla ka mati” ya Tiva ra Titicaca. Xana swi papamala ehenhla ka mati? Ina, swihlala leswi swi endliwe hi tinhlanga leti vuriwaka totoras, tinhlanga leti milaka etindhawini leti nga entangiki ta tiva. Tinhlanga ta kula ti va ehenhla ka mati. Leswaku va kota ku endla xihlala, vanhu va kwalaho va khotsa tinhlanga leti ta ha dzimeke timitsu etshakwini ra tiva, kutani va ti luka ti va vuandlalelo. Endzhaku ka sweswo ku cheriwa ridaka ni tinhlanga tin’wana ehenhla ka vuandlalelo lebyi leswaku byi tiya. Vanhu va tshama etindlwini ta tinhlanga leti akiweke ehenhla ka vuandlalelo lebyi.

Timbhoni ta Yehovha ti kume byatso lebyi ti fambaka ha byona ku ya chumayela vanhu va le swihlaleni swa Tiva ra Titicaca. Byatso bya kona byi rhwala vanhu lava ringanaka 16. Loko Timbhoni ti xika ebyatsweni, ti nghena laha vanhu lava va tshamaka kona. Ti vula leswaku hakanyingi ti twa ku tsekatsekanyana ka xihlala lexi. Leyi a hi ndhawu leyinene eka vanhu lava chavaka ku tsekatseka!

Loko ku ri vanhu lava vulavulaka Xiaymara, va tshama eswimitanini swo hlayanyana leswi nga ekusuhi ni ribuwa ra tiva. Swa antswa ku tirhisa byatso ku ya eswimitanini leswi. Ku ringanyetiwa leswaku ku tshama vanhu va kwalomu ka 400 000 endhawini yoleyo, laha vamakwerhu va yisaka rungula ra Mfumo hi mabyatso. Mabyatso lawa ma ha langutane ni ntirho lowukulu.

Ku Tima Torha Ra Moya

Flavio a a tshama eximutanini lexi vuriwaka Santa Lucía ekusuhi na Juliaca, le Andes. EKerekeni ya ka vona ya Evangelical a a dyondzisiwe leswaku vanhu va ta hisiwa hi ndzilo. Se a ku hundze nkarhi wo leha a ri karhi a chava ku xanisiwa hilaha ku nga heriki endzilweni. Hakanyingi a a nga swi twisisi leswaku ha yini Xikwembu lexi nga ni rirhandzu xi xanisa vanhu endzilweni hilaha ku nga heriki. Loko Tito, la nga Mbhoni ya Yehovha, loyi a nga mutirheli wa nkarhi hinkwawo a endzela ximutana xexo, u nghene emutini wa Flavio.

Xin’wana xa swivutiso swo sungula lexi Flavio a xi vutiseke hi lexi, “Xana vukhongeri bya wena byi dyondzisa leswaku vanhu va xanisiwa endzilweni wa tihele?” Tito u n’wi byele leswaku dyondzo yoleyo ya n’wi nyenyetsa Muvumbi yi tlhela yi tisa ni xisandzu evitweni ra Yehovha, Xikwembu xa rirhandzu. Tito u tirhise Bibele ya Flavio ku n’wi kombisa leswaku vafi a va twi nchumu nikatsongo nileswaku va rindze ku pfuxeriwa eMfun’weni wa Xikwembu laha misaveni. (Eklesiasta 9:5; Yohane 5:28, 29) Hiloko mahlo ya Flavio ma pfuleka. Hiloko a amukela dyondzo ya Bibele hi nkarhi wolowo, kutani endzhakunyana a va Mukreste la khuvuriweke.

Muti Lowu Tlangelaka

Anakanya ndlela leyi swi tsakisaka ha yona ku yisa Matsalwa eka vanhu lava nga si tshamaka va vona Bibele kumbe ku chumayela eswimitanini leswi vanhu va kona va nga si tshamaka va twa hi Timbhoni ta Yehovha kumbe hi mahungu lamanene lama ti ma chumayelaka! Rosa, Alicia na Cecilia i maphayona manharhu lama chumayeleke eximutanini xa Izcuchaca ni xa Conayca, leswi nga endhawini leyi tlakukeke timitara leti tlulaka 3 600 ePeru xikarhi.

Loko va ha ku fika eximutanini xexo, a va ri hava ndhawu yo tshama eka yona. Va vulavule na murhangeri wa maphorisa, va n’wi hlamusela xikongomelo  xa ku endza ka vona. Xana vuyelo byi ve byihi? U va pfumelele leswaku va etlela exitichini xa maphorisa. Hi siku leri tlhandlamaka, maphayona lawa ma swi kotile ku kuma yindlu leyi ma nga tshamaka eka yona.

Ku nga ri khale ku fike nkarhi wa Xitsundzuxo xa rifu ra Kreste xa lembe ni lembe. Maphayona a ma endzele tindlu hinkwato ta le Izcuchaca, naswona a ma fambise Tibibele to tala ni ku sungula tidyondzo to hlayanyana ta Bibele. Va humese swirhambo siku ra Xitsundzuxo ri nga si fika, va hlamusela xikongomelo xa nkhuvo wolowo ni leswi swifanekiselo leswi tirhisiwaka hi nkarhi wa ku tlangela nkhuvo lowu swi vulaka swona. Ku rhambiwe vamakwerhu vo hlayanyana leswaku va ta pfuneta eka xiendlakalo xexo naswona un’wana wa vona u nyikele nkulumo. Mawaku ntsako lowu veke kona, loko vanhu va 50 lava humaka eximutanini xexo va va kona eka xiendlakalo xexo xo hlawuleka! A ku ri ro sungula va twisisa leswi Xilalelo xa Hosi xi vulaka swona. Wa nga vona ndlela leyi a swi ri swa risima ha yona leswaku va tamela Rito ra Xikwembu!

Ku Rhuliwa Mindzhwalo Yo Tika

Minkarhi hinkwayo swa tsakisa ku nyika vanhu lava nga evuhlongeni bya vukhongeri bya mavunwa mati lama phyuphyisaka ya ntiyiso wa Bibele. Mfumo wa khale wa Inca a wu ri ni matimba ngopfu ePisac. Vanhu vo tala lava tshamaka kwalaho namuntlha a va dyondzisiwe dyondzo leyi nga riki ya Matsalwa ya ndzilo wa tihele. Vaprista va vona a va va byela leswaku va ta ya etilweni ntsena loko va khongeleriwa hi vona.

Swa twisiseka leswi vanhu volavo va nga ni torha ra mati lama phyuphyisaka ya ntiyiso wa Bibele. Loko a ha chumayela hi yindlu ni yindlu, Santiago la nga mutirheli wa nkarhi hinkwawo wa Timbhoni ta Yehovha, u ve ni lunghelo ra ku hlamusela wanuna un’wana leswaku vanhu lavo lulama va lunghiseleriwe ku hanya emisaveni leyi nga paradeyisi. (Pisalema 37:11) Santiago u n’wi kombise hi ku ya hi Bibele leswaku vanhu lava feke va ta pfuxiwa ni leswaku vanhu va ta dyondzisiwa tindlela letinene ta Yehovha leswaku va ta kuma vutomi lebyi nga heriki. (Esaya 11:9) Hi nkarhi wolowo wanuna yoloye loyi a tinyiketeleke ekerekeni ya Khatoliki, a a tirhisa vungoma naswona a a ri xindzendzele. Sweswi u ni ntshembo lowu sekeriweke eBibeleni ni pakani ya ku hanya eParadeyisini. U hise swilo swakwe hinkwaswo swa vungoma a tlhela a tshika vundzendzele. U vitane ndyangu wakwe naswona va amukele dyondzo ya Bibele. Hi ku famba ka nkarhi vanhu va ndyangu wolowo hinkwavo va tinyiketele eka Yehovha Xikwembu kutani va khuvuriwa.

Ku Amukeriwa Hi Malwandla

Vanhu lava tshamaka etintshaveni va ni malwandla. Hambileswi va nga riki na tindlu ta manyunyu naswona va pfumalaka, kambe va nyika vaendzi va vona leswi va nga na swona. Loko n’wini wa muti a nga si dyondza milawu leyi tlakukeke ya Bibele, a nga ha nyika muendzi matluka ya coca, leswaku a pfa a cakunya loko va ha bula. Kambe loko a va Mbhoni, a nga ha nyika muendzi xilepulana lexi taleke hi chukele, lexi nxavo wa xona wu ringanaka ni wa matluka ya coca etindhawini tin’wana.

Makwerhu un’wana u kombele murhumiwa leswaku va famba swin’we eka riendzo ro vuyela. Endzhaku ka loko va khandziye ntshava hi ku nonon’hweriwa lokukulu, va phokotele mavoko, va tivisa n’wini wa muti leswaku se va fikile. Va amukeriwile endlwini leyi fuleriweke hi byanyi, kutani va korhama va nghena. Va nghene hi vukheta endlwini leyi nga sindziwangiki, laha manana wa muti a a cele goji exikarhi, a andlala nkumba, ivi a tshamisa n’wana wakwe endzeni ka rona. N’wana loyi a a titlangela kwalaho a tsakile, loko vanhu lavakulu va ha vulavula. Endzhaku ka loko va hete ku vulavula hi ta mikateko ya Mfumo, wansati yoloye u humese xibya lexikulu lexi a xi ri ni swo tima torha swa kwalaho. Endzhakunyana ka nkarhi, vamakwerhu va hundzele etlhelweni rin’wana ra ntshava ku ya chumayela kona.

Ntshovelo Lowukulu

Sweswi endhawini leyi ku ni mintlawa ya vahuweleri lava nga voxe ya kwalomu ka 100, naswona ku ni vanhu va kwalomu ka gidi lava dyondzaka Bibele ni Timbhoni ta Yehovha. Mathwasana lama humaka eXikolweni xa Ndzetelo wa Vutirheli eLima ma rhumeriwa kwalaho leswaku ma ya pfuna mintlawa yoleyo yi va mavandlha. Vanhu va timbilu letinene lava a va ri mahlonga ya vukhongeri bya mavunwa ni vukholwa-hava nkarhi wo leha, va ntshunxekile hikwalaho ka mahungu lamanene ya Mfumo! (Yohane 8:32) Ri timiwile torha ra vona ra mati ya ntiyiso.

[Xifaniso eka tluka 10]

Ku nyikela vumbhoni eswihlaleni leswi “papamaka ehenhla ka mati” eTiveni ra Titicaca