Xana U Langutana Njhani Ni Vukanganyisi?

YUDASI Iskariyota u ye eka Yesu kutani a fika a n’wi “ntswontswa swinene hi rirhandzu,” entangeni wa Getsemani. Lexi a xi ri xikombiso lexi tolovelekeke xa ku rhandza munhu swinene. Kambe leswi Yudasi a swi endleke a ko va vukanganyisi ntsena bya ku tivisa Yesu eka lava a va tile ku ta n’wi khoma nivusiku. (Matewu 26:48, 49) Yudasi a a ri mukanganyisi—munhu loyi a tiendlaka onge u lulamile, loyi a tumbetaka mikhuva ya yena yo biha. Rito ra Xigriki leri hundzuluxeriweke ri va “mukanganyisi” ri vula “loyi a hlamulaka” naswona ri tlhela ri vula mutlangi wa le xitejini. Endzhaku ka nkarhi, rito leri ri tirhisiwe eka munhu wihi na wihi loyi a tiendlaka onge u lulamile leswaku a ta kanganyisa van’wana.

Xana u langutana njhani ni vukanganyisi? Hi xikombiso, xana wa hlundzuka loko u vona vaendli va fole va khutaza vanhu leswaku va dzaha, hambileswi va swa vutshunguri va vulaka leswaku ri ni khombo? Xana wa hlundzuka loko u vona vakhathaleri va kanganyisa vanhu lava va faneleke va va khathalela? Xana swa ku vavisa loko u kanganyisiwa hi munghana loyi a a vonaka a tshembekile? Xana u titwisa ku yini hi vukanganyisi bya vukhongeri?

“Khombo Eka N’wina . . . Vakanganyisi”!

Xiya xiyimo xa vukhongeri lexi a xi ri kona loko Yesu a ri emisaveni. Vatsari ni Vafarisi a va tiendla vadyondzisi lava tshembekaka va Nawu wa Xikwembu, kambe ku vula mhaka ya xiheri, a va tata mianakanyo ya vanhu hi tidyondzo ta vona leti a ti endla leswaku vanhu va fularhela Xikwembu. Vatsari ni Vafarisi a va sindzisa van’wana leswaku va namarhela nawu, kambe vona a va honisa misinya ya milawu leyi lavaka leswaku vanhu va kombisa rirhandzu ni ntwela-vusiwana. Loko va vona mahlo ya vanhu a va endla onge va tinyiketele eka Xikwembu, kambe loko va nga voniwi hi munhu a va endla swilo swo biha ntsena. Swiendlo swa vona a swi hambana ni leswi a va vula swona. Xikongomelo xa vona xa ku endla sweswo a ku ri “ku voniwa hi vanhu.” A va fana ni “masirha lama chuchutiweke, lawa kunene ma vonakaka ma sasekile ehandle kambe endzeni ma tele marhambu ya vanhu lava feke ni thyaka ra mixaka-xaka.” Yesu u paluxe vukanganyisi bya vona a nga chavi nchumu, a phindha-phindha marito lama nge: “Khombo eka n’wina, vatsari ni Vafarisi, vakanganyisi”!—Matewu 23:5, 13-31.

Loko na wena a wu hanye enkarhini wolowo, a wu ta fana ni vanhu van’wana va timbilu letinene, lava nyangatsiweke ngopfu hi vukanganyisi byo tano bya vukhongeri. (Varhoma 2:21-24; 2 Petro 2:1-3) Kambe xana a wu ta va u nyangatsiwe hi vukanganyisi bya vatsari ni Vafarisi lerova u fularhela vukhongeri hinkwabyo, ku katsa ni lebyi Yesu Kreste ni vadyondzisiwa va yena va byi dyondziseke va tlhela va hanya hi ku pfumelelana na byona? Xana sweswo a swi nga ta va swi ku vangele khombo?

Vukanganyisi bya vanhu va vukhongeri byi nga ha hi endla hi nyenya vukhongeri. Kambe, loko hi endla tano a swi ta hi sivela ku vona ku tshembeka ka vagandzeri va ntiyiso. Entiyisweni, swilo leswi hi tisirhelelaka ha swona eka vukanganyisi swi nga hi endla hi fularhela vanghana va ntiyiso. Hikwalaho, ndlela leyi hi byi langutaka ha yona vukanganyisi yi fanele yi twisiseka naswona yi va leyi faneleke.

“Tshamani Mi Pfule Mahlo”

Xo sungula, hi fanele hi kota ku vona vakanganyisi. Leswi minkarhi yin’wana a swi olovi. Ndyangu wun’wana wu kote ku va vona endzhaku ka loko wu lahlekeriwile swinene. Mana wa  kona a a titivalele ku fa. Leswi a wu mangalele xibedlhele lexi vangeke xiphiqo xolexo, ndyangu lowu wu lave gqweta leri a ri ri mufundhisi ekerekeni ya kwalaho. Hambileswi xibedlhele xi riheke hi R27, 2 wa timiliyoni, khombo ra ndyangu lowu ri lo nyanya. Manana loyi u fele vuswetini, naswona a ku pfumaleka ni mali yo n’wi lahla hi yona. Ha yini? Hikuva gqweta leri ri yive mali yo tala ya kona. Phepha-hungu ra nawu ri vule leswi landzelaka malunghana ni gqweta leri: “Loko a a hanya hi ku pfumelelana ni leswi a a swi chumayela . . . , rungula ra yena a ri ta va leri nge: a hi kanganyiseni.” Xana hi nga tisirhelela njhani eka vanhu lava fanaka ni munhu loyi?

Xitsundzuxo lexi Yesu a xi nyikeke vanhu va le nkarhini wa yena lava a va langutane ni vukanganyisi bya vukhongeri a xi ku: “Tshamani mi pfule mahlo.” (Matewu 16:6; Luka 12:1) Ina, hi fanele hi va ni vuxiyaxiya. Va nga tiendla vo tshembeka ngopfu, kambe hi fanele hi tivonela leswaku hi nga kholwi xin’wana ni xin’wana lexi munhu a xi vulaka hileswi xi vonakaka xi khorwisa. Xana a hi nga ta yi kambisisa hi vukheta mali ya hina loko a hi tiva leswaku ku ni mali ya vukanganyisi leyi hangalasiwaka?

Vakanganyisi va kona ni le vandlheni ra Vakreste va ntiyiso. Mudyondzisiwa Yudha u lemukise ha vona, a ku: “Vona i maribye lama tumbeleke endzeni ka mati enkhubyeni wa n’wina wa rirhandzu loko va ri karhi va dya na n’wina, i varisi lava tiphamelaka handle ka ku chava; i mapapa yo pfumala mpfula lama yisiwaka hala ni hala hi timheho; i mirhi eku heleni ka xixikana, kambe leyi nga riki na mihandzu.”—Yudha 12.

Ku ‘tshama u pfule mahlo’ swi vula ku papalata ku kanganyisiwa hi munhu loyi a tikombisaka a ku rhandza kambe kahle-kahle a ri ni vutianakanyi a tlhela a haxa tidyondzo leti nga sekeriwangiki eRitweni ra Xikwembu. Ku fana ni ribye ro kariha leri nga endzeni ka mati yo rhula, munhu wo tano a nga onha vumoya bya lava nga riki na vuxiyaxiya, va sala va fana ni xikepe lexi tshovekeke. (1 Timotiya 1:19) Mukanganyisi a nga ha tshembisa ku phyuphya lokukulu ka moya kambe a hetelela a fana ni ‘papa ro pfumala mpfula’—leri nga nisiki mpfula. Mukanganyisi a nga veki mihandzu ya xiviri ya Vukreste, ku fana ni murhi lowu nga riki na mihandzu. (Matewu 7:15-20; Vagalatiya 5:19-21) Ina, hi fanele hi tivonela eka vakanganyisi vo tano. Kambe hi fanele hi tivonela leswaku hi nga nambi hi kanakana hinkwaswo leswi vanhu va swi endlaka.

“Tshikani Ku Avanyisa”

Swi olova swinene ku va vanhu lava nga hetisekangiki va xopaxopa swihoxo swa vanhu van’wana ivi va honisa swa vona vini! Kambe, mboyamelo lowu wu endla leswaku hi hlaseriwa hi ku olova hi vukanganyisi. Yesu u te: “Mukanganyisi! Sungula u susa ntsandza etihlweni ra wena n’wini, kutani u ta yi vona kahle ndlela yo susa xilavi etihlweni ra makwenu.” Hi ta va hi endla kahle loko hi yingisa ndzayo ya yena leyi nge: “Tshikani ku avanyisa leswaku mi nga avanyisiwi; hikuva ku avanyisa loku mi avanyisaka ha kona, mi ta avanyisiwa ha kona . . . Kutani, ha yini u languta xilavi lexi nga etihlweni ra makwenu, kambe u nga lemuki ntsandza lowu nga etihlweni ra wena?”—Matewu 7:1-5.

Loko van’wana va pfa va endla swilo leswi vonakaka swi ri swa vukanganyisi, a hi fanelanga hi hatlisela ku va vitana vakanganyisi. Hi xikombiso, muapostola Petro a a “suka kutani a tihlawula” eka vapfumeri-kulobye lava nga Vamatiko eAntiyoka leswaku a ta tsakisa vaendzi lava nga Vayuda lava humaka eYerusalema. Barnaba  ‘na yena u fambisane na Petro ni van’wana eka vukanganyisi bya vona.’ Petro u endle leswi hambileswi a a nyikiwe lunghelo ro pfulela Vamatiko ndlela leswaku va nghena evandlheni ra Vukreste. (Vagalatiya 2:11-14; Mintirho 10:24-28, 34, 35) Kambe ku tsana loku ka Barnaba na Petro a ku endlanga leswaku va fana na vatsari ni Vafarisi kumbe na Yudasi Iskariyota.

“Rirhandzu Ra N’wina Ri Nga Vi Na Vukanganyisi”

Yesu u tsundzuxile a ku: “Loko u endlela vanhu leswinene, u nga qachi muchayi wa nanga a famba emahlweni ka wena—ku fana ni vatlangi va mintlango emasinagogeni ni le switarateni lava rhandzaka ku tikokela mahlo ya vanhu.” (Matewu 6:2, Phillips) Muapostola Pawulo u tsarile a ku: “Rirhandzu ra n’wina ri nga vi na vukanganyisi.” (Varhoma 12:9) U khutaze jaha Timotiya leswaku a va ni “rirhandzu leri humaka embilwini yo basa . . . leri nga riki na vukanganyisi.” (1 Timotiya 1:5) Loko rirhandzu ni ripfumelo ra hina swi ri swa xiviri—swi nga ri na vutianakanyi ni vukanganyisi—van’wana va ta hi tshemba. Hi ta tiyisa vanhu lava hi hanyaka na vona naswona hi ta tlhela hi va xikhutazo eka vona. (Vafilipiya 2:4; 1 Yohane 3:17, 18; 4:20, 21) Naswona ngopfu-ngopfu hi ta va lava amukelekaka eka Yehovha.

Hi hala tlhelo, lava nga ni vukanganyisi va ta khawula hi ku famba ka nkarhi. Eku heteleleni vukanganyisi bya vona byi ta paluxiwa erivaleni. Yesu Kreste u te: “Ku hava lexi funengetiweke lexi nga ta ka xi nga fununguriwi, ni xihundla lexi nga ta ka xi nga tiviwi.” (Matewu 10:26; Luka 12:2) Hosi Solomoni wo tlhariha u te: “Xikwembu xa ntiyiso xi ta tisa ntirho wa muxaka wun’wana ni wun’wana eku avanyisiweni malunghana ni nchumu wun’wana ni wun’wana lowu fihliweke, hambi wu ri wunene kumbe wu ri wo biha.”—Eklesiasta 12:14.

Kutani, xana swi fanerile leswaku hi pfumelela vukanganyisi bya van’wana byi hi khumba ku fikela laha hi kanakanaka ni rirhandzu ra xiviri ra vanghana va ntiyiso? Hi nga va ni vuxiyaxiya handle ko xopaxopa ku tlula mpimo. A hi ringeteni hi matimba leswaku rirhandzu ni ripfumelo ra hina swi nga vi na vukanganyisi.—Yakobo 3:17; 1 Petro 1:22.

[Swifaniso eka tluka 22, 23]

Xana a wu ta pfumelela vukanganyisi bya vatsari ni Vafarisi byi endla leswaku u fularhela Yesu Kreste ni vadyondzisiwa vakwe?