Yesu Wa Ntiyiso

LOKO se a twe vaapostola vakwe leswaku vanhu va ri yini ha yena, Yesu u te: “Kambe, n’wina mi ri ndzi mani?” Evhangeli ya Matewu yi hlamusela leswi muapostola Petro a hlamuriseke swona: “U Kreste, N’wana wa Xikwembu lexi hanyaka.” (Matewu 16:15, 16) Ni lavan’wana a va ri ni langutelo leri fanaka. Nataniyele, loyi endzhaku a veke muapostola, u byele Yesu a ku: “Rabi, wena u N’wana wa Xikwembu, u Hosi ya Israyele.” (Yohane 1:49) Yesu hi byakwe u hlamusele nkoka wa vutihlamuleri byakwe a ku: “Hi mina ndlela ni ntiyiso ni vutomi. A nga kona loyi a taka eka Tatana handle ko ta ha mina.” (Yohane 14:6) Hi minkarhi yo hlayanyana u tivule “N’wana wa Xikwembu.” (Yohane 5:24, 25; 11:4) U endle masingita a tlhela a pfuxa lava feke, tanihi vumbhoni byo kombisa leswaku leswi a swi vulaka i ntiyiso.

Xana Ku Kanakana Loku Ka Twala?

Kambe, xana hi nga yi tshemba hakunene ndlela leyi Tievhangeli ti n’wi hlamuselaka ha yona Yesu? Xana ti hlamusela Yesu wa ntiyiso? Mufi Frederick F. Bruce, profesa wa timhaka ta ku xopaxopiwa ni ku hlamuseriwa ka Bibele, wa le Yunivhesiti ya Manchester, le Nghilandhi u te: “Kahle-kahle a swi koteki ku tiyisekisa mhaka yin’wana ni yin’wana ya matsalwa ya khale ya Bibele kumbe ya tibuku tin’wana. Swa antswa ku tshemba mutsari loko a ri ni ndhuma leyinene ya ku tshembeka; loko u kuma leswaku wa tshembeka hakunene, hakanyingi ni leswi a swi hlamuselaka i ntiyiso. . . . Ni mhaka ya Testamente Leyintshwa yi tikomba yi ri ntiyiso, hikuva Vakreste va yi teke yi ri rungula ‘ro kwetsima.’”

Endzhaku ko kambisisa swivangelo swa vanhu swa ku kanakana ndlela leyi Tievhangeli ti hlamuselaka Yesu ha yona, James R. Edwards, profesa wa vukhongeri le Kholichini ya Jamestown, eNorth Dakota, le U.S.A., u tsale a ku: “Hi nga vula hi nga kanakani leswaku Tievhangeli ti ni vumbhoni byo tala lebyi tiyisekisaka mhaka ya Yesu. . . . Nhlamulo leyi twalaka swinene ya xivutiso xa leswaku ha yini Tievhangeli ti hlamusela Yesu hi ndlela leyi ti n’wi hlamuselaka ha yona, hileswaku Yesu a a ri tano hakunene. Tievhangeli ti ri hlamusela kahle vonelo leri a ri siyeke eka valandzeri vakwe, ra leswaku a a rhumiwe hi Xikwembu a tlhela a nyikiwa mfanelo ya ku va N’wana wa Xikwembu tlhelo Nandza wa xona.” *

Ku Lavisisa Yesu

Ku vuriwa yini hi tinhlamuselo leti nga humiki eBibeleni leti vulavulaka hi Yesu Kreste? Xana ti langutiwa njhani? Tibuku ta Tacitus, Suetonius, Josephus, Pliny Lontsongo, kun’we ni ta vatsari van’wana lava dumeke ti ni tinhlamuselo to tala leti vulavulaka hi Yesu. Malunghana na tona, The New Encyclopædia Britannica (ya 1995) yi ri: “Marungula lawa ya vanhu ntsena ma kombisa leswaku  eminkarhini ya khale hambi ku ri vanhu lava a va lwisana ni Vukreste a va swi kanetanga leswaku Yesu u ve kona hakunene, swi kanetiwe ro sungula hi swivangelo leswi nga twaliki eku heleni ka lembe-xidzana ra vu-18, hi lembe-xidzana ra vu-19 ni le ku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-20.”

Lexi vavisaka, swidyondzi swa manguva lawa, loko swi ri karhi swi lwela ku kumisisa loko Yesu “wa ntiyiso” kumbe “wa xiviri” a ve kona hakunene, swi endle tano hi ku mbambela kunene ni hi moya wa ku kanakana. Swi ni nandzu wa ku tisungulela mintsheketo ya swona hi ku va swi soholota timhaka swi vula leswaku yi sunguriwe hi vatsari va Tievhangeli. Swin’wana swi lwela ku kuma ndhuma ni ku tisiyela vito hi ku va swi tisungulele dyondzo leyintshwa lerova swi tsandzeka ku hlamusela Yesu hi ndlela leyi faneleke. Hikwalaho, swidyondzi swi hlamusela “Yesu” hi ndlela yo tiviwa hi swona.

Lava va lavaka ku tiva Yesu wa ntiyiso va nga n’wi tiva hi ku hlaya Bibele. Luke Johnson, profesa wa masungulo ya Testamente Leyintshwa na Vukreste eXikolweni xa Vukhongeri xa Candler eYunivhesiti ya Emory, u vula leswaku ndzavisiso wo tala lowu endliweke malunghana na Yesu wa ntiyiso a wu fambisani ni leswi Bibele yi swi vulaka. U vula leswaku swa antswa ku kambisisa vutomi bya Yesu ni nkarhi lowu a hanyeke ha wona, hi ku ya hi mahanyelo ya vanhu, xiyimo xa tipolitiki ni ndhavuko. U ye emahlweni a vula leswaku “xikongomelo xa Matsalwa” a hi ku kumisisa loyi swidyondzi swi nge i Yesu wa ntiyiso, kambe ma “voyamele ngopfu eku hlamuseleni ka vumunhu bya Yesu,” rungula rakwe ni ntirho wa yena tanihi Mukutsuri. Kutani xana hi byihi vumunhu bya Yesu bya xiviri ni rungula rakwe?

Yesu Wa Ntiyiso

Tievhangeli—ku nga tibuku ta mune ta Bibele leti vulavulaka hi vutomi bya Yesu—ti n’wi hlamusela  tanihi munhu la nga ni ntwela-vusiwana swinene. Yesu u susumetiwe hi ntwela-vusiwana leswaku a pfuna vanhu lava a va vabya, mabofu ni lava a va ri ni swiphiqo swin’wana. (Matewu 9:36; 14:14; 20:34) Ku fa ka munghana wa yena Lazaro swin’we ni gome leri vamakwavo va xisati va Lazaro a va ri na rona swi susumetele Yesu leswaku ‘a tlhaveka emoyeni ivi a rila.’ (Yohane 11:32-36) Entiyisweni, Tievhangeli ti hlamusela ndlela leyi Yesu a titweke ha yona eka swiyimo swo hambana-hambana—u kombise ntwela-vusiwana eka munhu loyi a a ri na nhlokonho, u tsake swinene loko vadyondzisiwa va yena va kote ku endla xo karhi hi ndlela leyinene, u hlundzukele vativi va nawu loko va nga khathali hi van’wana a tlhela a karhateka emoyeni hileswi vanhu va le Yerusalema va aleke Mesiya.

Hakanyingi loko Yesu a endla singita a a kombisa ku khumbeka ka yena hi loyi a endleriwaka singita ra kona: “Ripfumelo ra wena ri ku hanyisile.” (Matewu 9:22) U bumabumele Nataniyele tanihi “Muisrayele wa xiviri,” a ku: “A ku na nchumu xa mavunwa eka yena!” (Yohane 1:47, Today’s English Version) Loko van’wana va sola wansati un’wana hileswi a kombiseke ku tlangela ka yena hi ku nyikela nyiko ya risima swinene, Yesu u n’wi yimelerile kutani a vula leswaku ku hanana ka yena a ku nge rivariwi. (Matewu 26:6-13) U tikombise a ri munghana wa ntiyiso ni la nga ni rirhandzu eka valandzeri va yena, ‘lava a va rhandzeke ku ya fika emakumu.’—Yohane 13:1; 15:11-15.

Tievhangeli ti tlhela ti kombisa leswaku Yesu a a hatla a vona swilaveko swa vanhu vo tala lava a a hlangana na vona. Loko a vulavula ni wansati exihlobyeni, mudyondzisi wa nawu entangeni, kumbe muphasi wa tinhlampfi etiveni, u hatle a fikelela timbilu ta vona. Loko Yesu a heta ku vula marito yo sungula, vo tala va vanhu lava a va n’wi chululela ta le timbilwini ta vona. U khumbe mintlhaveko ya vona. Hambileswi vanhu va le nkarhini wa yena a va nga tshineleli vanhu lava nga ni xikhundlha, Yesu a va tshama va n’wi pomele kunene. A va tsakela ku va na Yesu; a va titwa va ntshunxekile loko va ri na yena. Vana a va titwa va ntshunxekile loko va ri na yena, naswona loko a endla xikombiso hi n’wana, a nga yimisanga n’wana loyi emahlweni ka vadyondzisiwa va yena ntsena kambe u tlhele “a n’wi angarha.” (Marka 9:36; 10:13-16) Entiyisweni, Tievhangeli ti hlamusela Yesu tanihi wanuna loyi a a rhandzeka swinene lerova vanhu va tshame masiku manharhu leswaku va ta yingisa marito ya yena lama phyuphyisaka.—Matewu 15:32.

Hambileswi Yesu a a hetisekile a a nga xopaxopi swihoxo kumbe a titlakusa ni ku va ni tihanyi eka vanhu lava nga hetisekangiki, lava nga ni xidyoho lava a a hanya na vona a tlhela a va chumayela. (Matewu 9:10-13; 21:31, 32; Luka 7:36-48; 15: 1-32; 18:9-14) Yesu a a nga sindzisi munhu. A a nga tikiseli munhu. Ematshan’weni ya sweswo u te: “Tanani eka mina, n’wina hinkwenu lava tirhaka hi matimba . . . ndzi ta mi phyuphyisa.” Vadyondzisiwa va yena va n’wi vone a ri ni “moya wo rhula ni mbilu yo titsongahata”; joko ra yena a ri olova ni ndzhwalo wa yena a wu vevuka.—Matewu 11:28-30.

Ndlela leyi Tievhangeli ti hlamuselaka vumunhu bya Yesu ha yona yi swi veka erivaleni leswaku mhaka ya kona i ntiyiso. A swi nga ta koteka leswaku vanhu va mune va luka mhaka leyi vulavulaka hi munhu wo hlawuleka, ivi va yi hlamusela hi ndlela leyi pfumelelanaka eka tinhlamuselo ta vona leti va ti tsaleke va nga ri swin’we. A swi nga ta koteka leswaku vatsari va mune va hlamusela munhu wo karhi hi ndlela leyi fanaka, loko munhu wa kona a nga si tshama a va kona hakunene.

N’wamatimu Michael Grant u vutisa xivutiso lexi tlhontlhaka mianakanyo: “Swi tisa ku yini leswaku Tievhangeli hinkwato ti vula mhaka yin’we hi jaha leri a ri ri ni vuxaka lebyinene ni vavasati hinkwavo, ku katsa ni lava a va ri ni ndhuma yo biha, kambe ku nga ri na nchumu lowu kombaka leswaku a ri swi endla hi nsusumeto wo biha, wa ku lava ku rhandzana na vona, hi hala tlhelo ri tshame ri tshembekile?” Nhlamulo leyi twalaka hileswaku munhu wo tano u tshame a va kona hakunene naswona u endle swilo hilaha Bibele yi swi hlamuselaka hakona.

Yesu Wa Xiviri Na Vumundzuku Bya Wena

Handle ko hlamusela Yesu hi ndlela ya xiviri loko a ha ri laha misaveni, Bibele yi kombisa leswaku u tshame a hanya a nga si va munhu wa nyama, a ri N’wana wa Xikwembu la tswariweke a ri swakwe, “mativula ya ntumbuluko hinkwawo.” (Vakolosa 1:15) Malembe-xidzana ya 20 lama hundzeke, Xikwembu xi hundzisele vutomi bya N’wana wa xona wa le tilweni embelekweni wa nhwana wa Muyuda leswaku a ta tswariwa a ri munhu wa nyama. (Matewu 1:18) Loko a endla vutirheli bya yena bya laha misaveni, Yesu u twarise Mfumo wa Xikwembu tanihi wona ntsena ntshembo wa vanhu lava tshikilelekeke, naswona u letele vadyondzisiwa va yena leswaku va ya emahlweni ni ntirho lowu wo chumayela.—Matewu 4:17; 10:5-7; 28:19, 20.

Hi Nisan 14 (kwalomu ka April 1), 33 C.E., Yesu u khomiwile, a tengisiwa, a gweviwa kutani a dlayiwa hi swihehlo swa mavunwa swa leswaku u vanga dzolonga etikweni. (Matewu 26:18-20, 48–27:50) Rifu ra Yesu i nkutsulo lowu ntshunxaka vanhu lava pfumelaka exidyohweni xa vona naswona ri pfulela hinkwavo lava pfumelaka eka yena ndlela yo kuma vutomi lebyi nga heriki. (Varhoma 3:23, 24; 1 Yohane 2:2) Yesu u pfuxiwile hi Nisan 16, kutani endzhakunyana ka kwalaho a tlhela a tlhandlukela etilweni. (Marka 16:1-8; Luka 24:50-53; Mintirho 1:6-9) Leswi a nga Hosi leyi vekiweke hi Yehovha, Yesu la pfuxiweke u ni matimba hinkwawo yo hetisisa xikongomelo xo sungula xa Xikwembu hi vanhu. (Esaya 9:6, 7; Luka 1:32, 33) Ina, Bibele yi hlamusela Yesu tanihi munhu la nga ta va ni vutihlamuleri lebyikulu eku hetisiseni ka swikongomelo swa Xikwembu.

Eka lembe-xidzana ro sungula, vunyingi bya vanhu byi amukele Yesu hi ku ya hi leswi a a ri swona—Mesiya la tshembisiweke kumbe Kreste la rhumiweke emisaveni leswaku a ta lwela vuhosi bya Yehovha ni leswaku a fa hi xikongomelo xo kutsula vanhu. (Matewu 20:28; Luka 2:25-32; Yohane 17:25, 26; 18:37) Loko vanhu va langutane ni nxaniso wa tihanyi, a xi kona lexi a xi ta va susumetela ku va vadyondzisiwa va Yesu loko ku ri leswaku ni ku n’wi tiva a va nga n’wi tivi. Hi xivindzi ni hi ku hiseka, va wu amukerile ntirho lowu a va nyikeke wona, wa ku “endla vanhu va matiko hinkwawo va va vadyondzisiwa.”—Matewu 28:19.

Namuntlha, Vakreste va timiliyoni lava nga ni timbilu letinene ni lava nga ni vutivi va swi xiya leswaku Yesu a hi munhu wa ntsheketo. Va n’wi teka tanihi Hosi leyi vekiweke ya Mfumo wa Xikwembu lowu simekiweke etilweni, loyi sweswinyana a nga ta sungula ku lawula misava leyi hi ku helela swin’we ni timhaka ta yona. Mfumo lowu wa Xikwembu i mahungu lamanene hikuva wu tshembisa leswaku wu ta ntshunxa vanhu eka swiphiqo swa misava. Vakreste va ntiyiso va kombisa leswaku va yi seketela hi ku tshembeka Hosi leyi hlawuriweke hi Yehovha hi ku twarisa “mahungu lamanene lawa ya mfumo” eka van’wana.—Matewu 24:14.

Lava va seketelaka lunghiselelo ra Mfumo leri simekiweke hi ku tirhisa Kreste, N’wana wa Xikwembu lexi hanyaka, va ta kuma mikateko leyi nga heriki. Na wena u nga yi kuma mikateko leyi! Vakandziyisi va magazini lowu va ta tsakela ku ku pfuna leswaku u tiva Yesu wa ntiyiso.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi/Xifaniso eka tluka 6]

Leswi Van’wana Va Swi Vuleke

“Ndzi teka Yesu wa Nazareta tanihi un’wana wa vadyondzisi lavakulu lava tshameke va va kona emisaveni. . . . N’wina Mahindu ndza mi tsundzuxa leswaku mahanyelo ya n’wina a ma nge enerisi handle ka loko mo kambisisa tidyondzo ta Yesu hi xichavo.” Mohandas K. Gandhi, The Message of Jesus Christ.

“Munhu la hetisekeke ni la tlakukeke ku tlula vanhu hinkwavo a swi nge koteki leswaku a va munhu wa ntsheketo. . . . Ku tisungulela Yesu un’wana swi lava munhu la tlakukeke ku tlula Yesu.” Philip Schaff, History of the Christian Church.

“Leswaku vanhu va nga ri vangani lava tolovelekeke eka xitukulwana xo karhi va fanele va tisungulele rungula ra munhu wa matimba ni lonene swonghasi, loyi a tlakukeke swinene, wa mahanyelo lamanene ni loyi a kondleteleke swinene moya wa ku rhandzana, a ku ta va hlori leri nga khorwisiki ku tlula rihi na rihi leri tsariweke eka Tievhangeli.” Will Durant, Caesar and Christ.

“Loko hi anakanya leswaku ku ni vanhu va xiviri lava ringeteke ku simeka vukhongeri kambe va tsandzekaka, a swi khorwisi leswaku ntlawa wa vukhongeri lowu lemeke misava hinkwayo wu nga va wu simekiwe hi munhu la nga si tshamaka a va kona, a wu simekela ku tiendlela vito.” Gregg Easterbrook, Beside Still Waters.

‘Tanihi n’wamatimu la kambisisaka tibuku, ndzi tiyiseka hi mbilu ya mina hinkwayo leswaku marungula ya Tievhangeli a hi mintsheketo. Ndlela leyi ti tsariweke ha yona a yi kombisi ti ri mintsheketo. Xiphemu lexikulu xa vutomi bya Yesu a hi tivi nchumu ha xona, naswona vanhu lava lukaka ntsheketo a va nge swi pfumeli sweswo.’ C. S. Lewis, God in the Dock.

[Swifaniso eka tluka 7]

Tievhangeli ti hlamusela ndlela leyi Yesu a titweke ha yona eka swiyimo swo hambana-hambana