Vakreste Hinkwavo Va Ntiyiso I Vavuri Va Evhangeli

“Yimbelelelani Yehovha, dzunisani vito rakwe. Siku ni siku vulani mahungu lamanene ya ku ponisiwa ha yena.”—PISALEMA 96:2.

1. I mahungu wahi lamanene lawa vanhu va faneleke va ma twa, naswona Timbhoni ta Yehovha ti ve xikombiso eku twariseni ka mahungu lawa hi ndlela yihi?

SWA chavelela hakunene ku tiva leswaku Bibele yi vula leswaku nyimpi, vugevenga, ndlala ni ku xanisiwa swi ta hela ku nga ri khale emisaveni leyi makhombo ma humelelaka siku ni siku. (Pisalema 46:9; 72:3, 7, 8, 12, 16) Kunene, xana lawa a hi mahungu lamanene lawa vanhu hinkwavo va lavaka ku twa wona? Timbhoni ta Yehovha ti anakanya leswaku vanhu hinkwavo va fanele va ma twa. Ti tiviwa hinkwako tanihi vachumayeri va “mahungu lamanene ya leswo antswa.” (Esaya 52:7) I ntiyiso, Timbhoni to tala ti xanisiwile hikwalaho ka ku tiyimisela ka tona ku vula mahungu lamanene. Kambe entiyisweni ti navelela vanhu leswinene. Naswona Timbhoni ti tiveka ti ri vanhu vo hiseka ni lava phikelelaka!

2. Hi xihi xivangelo xin’wana xa ku hiseka ka Timbhoni ta Yehovha?

² Ku hiseka ka Timbhoni ta Yehovha namuntlha ku fana ni ka Vakreste va lembe-xidzana ro sungula. Phepha-hungu ra Rhoma Khatoliki leri vuriwaka L’Osservatore Romano ri vule hilaha ku faneleke malunghana na vona ri ku: “Vakreste vo sungula loko va heta ku khuvuriwa a va titwa va ri ni vutihlamuleri bya ku twarisa Evhangeli. Mahlonga ma hundzise Evhangeli hi ku vulavurisana.” Ha yini Timbhoni ta Yehovha ti hiseka swinene ku fana ni Vakreste volavo vo sungula? Xo sungula, hikuva mahungu lamanene lawa ti ma twarisaka ma huma eka Yehovha Xikwembu hi byakwe. Xana ku ni swin’wana swo antswa leswi ti nga hisekelaka swona? Ku chumayela ka tona ku hetisisa marito ya mupisalema: “Yimbelelelani Yehovha, dzunisani vito rakwe. Siku ni siku vulani mahungu lamanene ya ku ponisiwa ha yena.”—Pisalema 96:2.

3. (a) Hi xihi xivangelo xa vumbirhi xa ku hiseka ka Timbhoni ta Yehovha? (b) I yini lexi katsekaka eka “ku ponisiwa [hi Xikwembu]”?

³ Marito ya mupisalema ma hi tsundzuxa xivangelo xa vumbirhi xa ku hiseka ka Timbhoni ta Yehovha. Rungula ra tona i ra ku ponisiwa. Vanhu van’wana va tirha eka swa vutshunguri, eka ta ntshamisano, eka ta ikhonomi kumbe kun’wana leswaku va antswisa vutomi bya vanhu-kulobye, naswona matshalatshala yo tano ma bumabumeriwa. Kambe xin’wana ni xin’wana lexi munhu a nga xi endlelaka munhu un’wana a hi nchumu loko xi ringanisiwa ni “ku ponisiwa [hi Xikwembu].” Yehovha u ta ponisa vanhu lava titsongahataka exidyohweni, evuvabyini ni le ka rifu, hi ku tirhisa Yesu Kreste. Lava va khumbekaka va ta hanya hi masiku! (Yohane 3:16, 36; Nhlavutelo 21:3, 4) Namuntlha, ku ponisiwa i yin’wana ya ‘mintirho yo hlamarisa’ leyi Vakreste va yi rungulaka loko va hetisisa marito lama nge: “Vulani ku vangama ka [Xikwembu] exikarhi ka matiko, mintirho [ya xona] yo hlamarisa exikarhi ka vanhu hinkwavo. Hikuva Yehovha i nkulu naswona u fanele a dzunisiwa swinene. Wa chaviseka ehenhla ka swikwembu leswin’wana hinkwaswo.”—Pisalema 96:3, 4.

Xikombiso Xa N’wini Wa Hina

4-6. (a) Timbhoni ta Yehovha ti hiseka hikwalaho ka xivangelo xihi xa vunharhu? (b) Yesu u wu hisekele hi ndlela yihi ntirho wo chumayela mahungu lamanene?

⁴ Timbhoni ta Yehovha ta hiseka hikwalaho ka xivangelo xa vunharhu. Ti landzela xikombiso xa Yesu Kreste. (1 Petro 2:21) Munhu yoloye wo hetiseka u xi amukele hi mbilu hinkwayo xiavelo xa yena xo “vula mahungu lamanene eka lavo rhula.” (Esaya 61:1; Luka 4:17-21) Xisweswo, u ve muvuri wa evhangeli, muvuri wa mahungu lamanene. U fambe eGaleliya ni le Yudiya hinkwaro  a “chumayela mahungu lamanene ya mfumo.” (Matewu 4:23) Naswona leswi a a swi tiva leswaku vo tala va ta amukela mahungu lamanene, u byele vadyondzisiwa va yena a ku: “Ntshovelo i wukulu, kambe vatirhi a hi vangani. Hikokwalaho, kombelani N’wini wa ntshovelo leswaku a rhumela vatirhi entshovelweni wakwe.”—Matewu 9:37, 38.

⁵ Yesu u letele van’wana leswaku va va vavuri va evhangeli hi ku pfumelelana ni xikhongelo xa yena. Hi ku famba ka nkarhi, u rhume vaapostola vakwe lava a va ta tifambela va ri voxe, a ku eka vona: “Loko mi ri karhi mi famba, chumayelani, mi ku, ‘Mfumo wa matilo wu tshinele.’” Xana a swi ta va swi pfune swinene loko a va lo sungula matsima ya ku hunguta swiphiqo swa vanhu swa le nkarhini wolowo? Kumbe, xana a va fanele va katseke eka tipolitiki leswaku va lwisana ni vukanganyisi lebyi a byi andzile hi nkarhi wolowo? Doo! Ku ri na sweswo, Yesu u vekele vavuri hinkwavo va evhangeli lava nga Vakreste nkongomiso loko a byele valandzeri va yena a ku: “Loko mi ri karhi mi famba, chumayelani.”—Matewu 10:5-7.

⁶ Endzhakunyana, Yesu u rhumele ntlawa wun’wana wa vadyondzisiwa leswaku va ya twarisa va ku: “Mfumo wa Xikwembu wu tshinele.” Loko va vuya va ta vika ndlela leyi ku vula ka vona evhangeli ku humelelaka ha yona, Yesu u tsake swinene. U khongerile: “Ndza ku dzunisa erivaleni, Tatana, Hosi ya tilo ni misava, hikuva swilo leswi u va fihlele hi vukheta lavo tlhariha ni lava va nga ni ku twisisa, kutani u swi hlavutele swihlangi.” (Luka 10:1, 8, 9, 21) Vadyondzisiwa va Yesu lava a va endla ntirho wo tika wo phasa tinhlampfi, vurimi ni swin’wana, a va fana ni swihlangi loko va ringanisiwa ni varhangeri va vukhongeri va le tikweni lava dyondzekeke swinene. Kambe vadyondzisiwa va leteriwe ku twarisa mahungu lamanene ku tlula hinkwawo.

7. Endzhaku ka loko Yesu a tlhandlukele etilweni, valandzeri va yena va rhange va chumayela mahungu lamanene eka vamani?

⁷ Endzhaku ka ku tlhandlukela ka Yesu etilweni, valandzeri va yena va hambete va twarisa mahungu lamanene ya ku ponisiwa. (Mintirho 2:21, 38-40) Xana va rhange va chumayela vamani? Xana va ye eka vamatiko lava a va nga xi tivi Xikwembu? E-e, va rhange hi Vaisrayele, ku nga vanhu lava se a va ri na malembe lama tlulaka 1 500 va ri karhi va famba na Yehovha. Xana a va ri na mfanelo ya ku ya chumayela etikweni leri Yehovha ana se a a gandzeriwa eka rona? Ina. Yesu u te eka vona: “Mi ta va timbhoni ta mina eYerusalema swin’we ni le tikweni hinkwaro ra Yudiya ni le Samariya ni ku ya fika endhawini ya le kule swinene ya misava.” (Mintirho 1:8) Vaisrayele a va fanele va twa mahungu lamanene ku fana ni tiko rin’wana ni rin’wana.

8. Timbhoni ta Yehovha ti va tekelela njhani namuntlha valandzeri va Yesu va lembe-xidzana ro sungula?

 ⁸ Hilaha ku fanaka, Timbhoni ta Yehovha namuntlha ti chumayela emisaveni hinkwayo. Ti tirhisana ni ntsumi leyi voniweke hi Yohane leyi a “yi ri ni mahungu lamanene lama nga heriki leswaku yi ma vula tanihi marungula lama tsakisaka eka lava tshamaka emisaveni, ni le ka matiko hinkwawo ni tinyimba hinkwato ni tindzimi hinkwato ni vanhu hinkwavo.” (Nhlavutelo 14:6) Hi lembe ra 2001, a ti tirha ematikweni ni le tindhawini ta 235, ku katsa ni leti tekiwaka ti ri ta Vukreste. Xana swi hoxile loko Timbhoni ta Yehovha ti chumayela etindhawini leti Vujagana se byi simekeke tikereke ta byona? Van’wana va ri swi hoxile naswona va nga ha anakanya leswaku ku vula evhangeli etindhawini to tano i “ku yiva tinyimpfu.” Hambiswiritano, Timbhoni ta Yehovha ti tsundzuka ndlela leyi Yesu a va tweleke ha yona Vayuda lava titsongahataka va le nkarhini wa yena. Hambileswi a va ri na vaprista, Yesu a nga kanakananga ku va byela mahungu lamanene. U “[va twele] vusiwana, hikuva a [va] vavisiwile ni ku tsalangana ku fana ni tinyimpfu leti nga riki na murisi.” (Matewu 9:36) Loko Timbhoni ta Yehovha ti kuma vanhu lava titsongahataka lava nga tiviki nchumu hi Yehovha ni Mfumo wa yena, xana ti fanele ti tshika ku byela vanhu volavo mahungu lamanene hileswi vukhongeri byin’wana byi vulaka leswaku i vanhu va byona? Loko ku landzeriwa xikombiso xa vaapostola va Yesu, nhlamulo ya kona i e-e. Mahungu lamanene ma fanele ma chumayeriwa “ematikweni hinkwawo,” handle ko hlawula ndluwa ku siyiwa hove.—Marka 13:10.

Vakreste Vo Sungula Hinkwavo A Va Ri Vavuri Va Evhangeli

9. I vamani lava hlanganyeleke entirhweni wa ku chumayela evandlheni ra Vukreste hi lembe-xidzana ro sungula?

⁹ I vamani lava hlanganyeleke entirhweni wo chumayela hi lembe-xidzana ro sungula? Ntiyiso wu kombisa leswaku Vakreste hinkwavo a va ri vavuri va evhangeli. Mutsari W. S. Williams u ri: “Ku ni vumbhoni lebyi tiyeke bya leswaku Vakreste hinkwavo va le Kerekeni yo sungula . . . va chumayele evhangeli.” Malunghana ni swiendlakalo swa siku ra Pentekosta ya 33 C.E., Bibele yi ri: “Hinkwavo [vavanuna ni vavasati] va tala moya lowo kwetsima, va sungula ku vulavula hi tindzimi to hambana-hambana, hilaha moya a wu va nyika hakona leswaku va vulavula.” Vavuri va evhangeli a ku ri vavanuna ni vavasati, lavatsongo ni lavakulu, mahlonga ni vanhu lava ntshunxekeke. (Mintirho 1:14; 2:1, 4, 17, 18; Yuwele 2:28, 29; Vagalatiya 3:28) Loko Vakreste vo tala va boheke ku baleka eYerusalema hikwalaho ka nxaniso, “lava a va hangalakile va [nghene] etikweni va vula mahungu lamanene ya rito.” (Mintirho 8:4) Hinkwavo “lava a va hangalakile” va vule evhangeli, a yi vuriwanga hi vanhu va nga ri vangani lava hlawuriweke ntsena.

10. Hi yihi mintirho yimbirhi leyi hetisisiweke emahlweni ka ku lovisiwa ka mafambiselo ya Vayuda?

¹⁰ Sweswo swi ve ntiyiso emalembeni hinkwawo wolawo yo sungula. Yesu u profetile: “Mahungu lamanene lawa ya mfumo ma ta chumayeriwa emisaveni hinkwayo leyi akiweke leswaku byi va vumbhoni ematikweni hinkwawo; kutani hi kona makumu ma nga ta fika.” (Matewu 24:14) Malunghana ni ku hetiseka ka marito wolawo hi lembe-xidzana ro sungula, mahungu lamanene  ma chumayeriwe swinene emahlweni ka ku lovisiwa ka mafambiselo ya Vayuda ya vukhongeri ni ya tipolitiki hi masocha ya Rhoma. (Vakolosa 1:23) Ku tlula kwalaho, valandzeri hinkwavo va Yesu va yingise xileriso xakwe lexi nge: “Hikokwalaho fambani mi ya endla vanhu va matiko hinkwawo va va vadyondzisiwa, mi va khuvula hi vito ra Tatana ni ra N’wana ni ra moya lowo kwetsima, mi va dyondzisa ku hlayisa swilo hinkwaswo leswi ndzi mi leriseke swona.” (Matewu 28:19, 20) Vakreste vo sungula a va khutazanga vanhu lava titsongahataka leswaku va pfumela eka Yesu ivi va va tshika va nga ha ri na mhaka na vona, hilaha vachumayeri van’wana va manguva lawa va endlaka hakona. Ku ri na sweswo, va va dyondzisile hi xikongomelo xa leswaku va va vadyondzisiwa va Yesu, va simeka mavandlha lawa va nga ta hlanganyela eka wona, ni ku va letela leswaku na vona va kota ku chumayela mahungu lamanene ni ku endla vadyondzisiwa. (Mintirho 14:21-23) Ni Timbhoni ta Yehovha namuntlha ti endla tano.

11. I vamani namuntlha lava chumayelaka mahungu lamanene eka vanhu?

¹¹ Timbhoni ta Yehovha to tala ti ye ti ya tirha ematikweni mambe, hi ku tekelela xikombiso xa Pawulo, Barnaba ni van’wana lava hanyeke eka lembe-xidzana ro sungula. Ntirho wa vona wu pfunile hakunene, tanihi leswi va nga hlanganyelangiki etipolitikini naswona a va tshikanga nikatsongo ku chumayela mahungu lamanene. Va yingise xileriso xa Yesu lexi nge: “Loko mi ri karhi mi famba, chumayelani.” Hambiswiritano, vunyingi bya Timbhoni ta Yehovha a hi varhumiwa ematikweni mambe. Vunyingi bya tona byi tirha ntirho wo tihanyisa, kasi van’wana va ha ri exikolweni. Van’wana va ni vana lava va wundlaka. Kambe Timbhoni hinkwato ti byela van’wana mahungu lamanene lawa ti ma dyondzeke. Lavatsongo ni lavakulu, vavanuna ni vavasati va xi amukela hi ntsako xikhutazo xa Bibele lexi nge: “Chumayela rito, u va eka rona hi xihatla hi nguva leyinene, hi nguva ya ku karhateka.” (2 Timotiya 4:2) Ku fana ni vachumayeri-kulobye va lembe-xidzana ro sungula, va hambeta “va nga rhuteli ku dyondzisa ni ku vula mahungu lamanene hi ta Kreste, Yesu.” (Mintirho 5:42) Va chumayela mahungu lamanene eka vanhu.

Xana I Ku Hundzula Vanhu Kumbe I Ku Vula Evhangeli?

12. Ku hundzula vanhu i yini, naswona ku langutiwa njhani namuntlha?

¹² Van’wana namuntlha va vula leswaku ku hundzula vanhu swi ni khombo. Tsalwa rin’wana leri humesiweke hi Huvo ya Misava Hinkwayo ya Tikereke ri vulavula ni hi “xidyoho xa ku hundzula vanhu.” Ha yini? Catholic World Report yi ri: “Orthodox leyi nga laviki ku twa nchumu hi ‘ku hundzuriwa ka vanhu’ yi vula leswaku xiendlo xexo i ku hundzula vanhu hi nsindziso.”

13. Hi swihi swikombiso swin’wana swa khombo ra ku hundzula vanhu?

¹³ Xana ku hundzula vanhu swi ni khombo? Swona swi nga va ni khombo. Yesu u vule leswaku ntirho wa vatsari ni Vafarisi wa ku hundzula vanhu a wu ri ni khombo eka vanhu lava hundzuriweke. (Matewu 23:15) Kunene, “ku hundzula vanhu hi nsindziso” swi bihile. Hi xikombiso, hi ku vula ka n’wamatimu Josephus, loko Mumaccabee John Hyrcanus a hlule Vaidumaea, u “va pfumelele ku tshama etikweni ra vona ntsena loko va pfumela ku yimbisiwa ni ku hlayisa milawu ya Vayuda.” Loko Vaidumaea va lava ku va ehansi ka vulawuri bya Vayuda, a va fanele va hanya hi vukhongeri bya Vayuda. Van’wamatimu va hi byela leswaku eka lembe-xidzana ra vunhungu C.E., Charlemagne u hlule Vasaxon va vahedeni  le n’walungwini wa Yuropa kutani a va sindzisa ku hundzuka hi nkani. * Kambe, xana ku hundzuka ka Vasaxon kumbe Vaidumaea a ku ri ka xiviri hakunene? Hi xikombiso, xana Hosi Heroda wa Muidumaea a a wu namarhele ku fikela kwihi Nawu wa Muxe lowu huhuteriweke, loko a ringeta ku dlaya Yesu loyi a a ha ri ricece?—Matewu 2:1-18.

14. Varhumiwa van’wana va Vujagana va va sindzisa njhani vanhu leswaku va hundzuka?

¹⁴ Xana vanhu va sindzisiwa ku hundzuka namuntlha? Ina, van’wana va swi endla. Ku vuriwa leswaku varhumiwa van’wana va Vujagana va tshembisa vanhu ku va yisa eswikolweni swa le ntsungeni wa malwandle ntsena loko va ta hundzukela eka vukhongeri bya vona. Kumbe va sindzisa vabaleki ku tshama ehansi va va yingisela loko va chumayela, leswaku vabaleki lava va ta kuma swakudya. Hi ku ya hi nhlamuselo leyi vuriweke hi 1992 entsombanweni wa Vabixopo va Orthodox, “vanhu va sindzisiwa ku hundzuka hi ku tshembisiwa swilo leswi vonakaka kumbe hi ku chavisiwa hi tindlela tin’wana.”

15. Xana Timbhoni ta Yehovha ti hundzula vanhu hilaha vo tala va anakanyaka hakona namuntlha? Hlamusela.

¹⁵ Ku sindzisa vanhu leswaku va tshika vukhongeri bya vona swi hoxile. Timbhoni ta Yehovha a ti swi endli nikatsongo sweswo. * Kutani a ti hundzuli vanhu hilaha vo tala namuntlha va anakanyaka hakona. Ku ri na sweswo, ku fana ni Vakreste va lembe-xidzana ro sungula, ti chumayela mahungu lamanene eka vanhu hinkwavo. Lava va ma amukelaka va khutaziwa ku kuma vutivi lebyi engetelekeke hi ku dyondza Bibele. Vanhu vo tano lava tsakelaka va tlhela va dyondza ku va ni ripfumelo eka Xikwembu ni le ka swikongomelo swa xona, hi ku pfuniwa hi vutivi lebyi kongomeke bya Bibele. Hikwalaho, va vitana vito ra Xikwembu, ku nga Yehovha leswaku va ponisiwa. (Varhoma 10:13, 14, 17) Munhu hi yena a faneleke a tiendlela xiboho xa ku amukela mahungu lamanene. A ku na loyi a sindzisiwaka. Loko vanhu a va sindzisiwa kunene, ku hundzuka ka vona a ku ta va ka hava. Vugandzeri bya munhu byi va lebyi amukelekaka eka Xikwembu loko byi huma embilwini.—Deteronoma 6:4, 5; 10:12.

Ku Vula Evhangeli eMinkarhini Ya Hina

16. Xana ntirho wo vula evhangeli wa Timbhoni ta Yehovha wu kule njhani eminkarhini ya hina?

¹⁶ Eminkarhini ya hina, Timbhoni ta Yehovha ti chumayele mahungu lamanene ya Mfumo hi ndlela leyi ma hetisisaka swinene marito ya Matewu 24:14. Nchumu lowu ti wu tirhisaka ngopfu entirhweni wa tona wo vula evhangeli i magazini wa Xihondzo xo Rindza. * Hi 1879, loko ku humesiwa minkandziyiso yo sungula ya Xihondzo xo Rindza, a ku kandziyisiwa tikopi ta kwalomu ka 6 000 hi ririmi rin’we. Hi lembe ra 2001, endzhaku ka malembe lama tlulaka 122, se a ku kandziyisiwa tikopi ta 23 042 000 hi tindzimi ta 141. Ni ntirho wo vula evhangeli wa Timbhoni ta Yehovha wu kurile. Teka tiawara ti nga ri tingani leti a ti hetiwa lembe na lembe entirhweni wo vula evhangeli hi lembe-xidzana ra vu-19, u ti ringanisa ni tiawara ta 1 169 082 225 leti hetiweke entirhweni wo chumayela hi lembe ra 2001. Anakanya hi tidyondzo  ta Bibele ta 4 921 702 leti fambisiweke hi n’hweti. Ku tirhiwile hakunene! Naswona ntirho lowu wu endliwe hi vachumayeri va Mfumo lava hisekaka va 6 117 666.

17. (a) Hi swihi swikwembu swa mavunwa leswi gandzeriwaka namuntlha? (b) I yini leswi vanhu hinkwavo va faneleke va swi tiva, ku nga khathariseki ririmi ra vona, tiko ra vona kumbe xiyimo xa vona?

¹⁷ Mupisalema u ri: “Hinkwaswo swikwembu swa vanhu i swikwembu leswi nga pfuniki nchumu; kambe loko ku ri Yehovha, u endle matilo.” (Pisalema 96:5) Emisaveni ya namuntlha ku gandzeriwa vutiko, mijeko, vanhu va ndhuma, swilo leswi vonakaka ni rifuwo. (Matewu 6:24; Vaefesa 5:5; Vakolosa 3:5) Mohandas K. Gandhi u tshame a ku: “A swi ndzi kanakanisi leswaku . . . namuntlha vaaki va tiko ra Yuropa i Vakreste va nomu ntsena. Entiyisweni va gandzela Mamona [rifuwo].” Mhaka ya xiheri hileswaku mahungu lamanene ma fanele ma twiwa hinkwako-nkwako. Vanhu hinkwavo, ku nga khathariseki ririmi ra vona, tiko ra vona kumbe xiyimo xa vona, va fanele va twa hi ta Yehovha ni swikongomelo swakwe. Hi swi navela hi timbilu ta hina hinkwato leswaku vanhu hinkwavo va amukela marito ya mupisalema lama nge: “Nyikani Yehovha ku vangama ni ntamu. Nyikani Yehovha ku vangama loku nga ka vito rakwe”! (Pisalema 96:7, 8) Timbhoni ta Yehovha ti pfuna van’wana leswaku va dyondza ha Yehovha leswaku va ta n’wi dzunisa hi ndlela leyi faneleke. Naswona lava va amukelaka mpfuno va vuyeriwa swinene. Xana va vuyeriwa njhani? Sweswo swi ta hlamuseriwa eka xihloko lexi landzelaka.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

Xana U Nga Hlamusela?

• Ha yini Timbhoni ta Yehovha ti ri vavuri va evhangeli lava hisekaka?

• Ha yini Timbhoni ta Yehovha ti chumayela ni laha Vujagana byi simekeke tikereke kona?

• Ha yini Timbhoni ta Yehovha ti nga hundzuli vanhu, hilaha vo tala va anakanyaka hakona namuntlha?

• Ntirho wo vula evhangeli wa Timbhoni ta Yehovha wu kule njhani eminkarhini ya hina?

[Swivutiso Swa Dyondzo]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Yesu a a ri muvuri wa evhangeli la hisekaka naswona u letele van’wana leswaku va endla ntirho lowu fanaka

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Swirho hinkwaswo swa vandlha ra lembe-xidzana ro sungula swi hlanganyerile eku vuleni ka evhangeli

[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]

Ku sindzisa vanhu leswaku va tshika vukhongeri bya vona swi hoxile