Xana Swi Nga Koteka Leswaku Vanhu Hinkwavo Va Va Exiyin’weni Xin’we?

JOHN ADAMS, loyi a veke muungameri wa vumbirhi wa United States, a a ri un’wana wa lava sayineke Xihlambanyo xa Ntshunxeko lexi nga rivalekiki, lexi a xi ri ni marito lawa yo hlawuleka: “Ha wu tshemba ntiyiso lowu nga erivaleni wa leswaku vanhu hinkwavo va vumbiwe va ringana.” Hambiswiritano, swi tikomba onge John Adams a a kanakana leswaku vanhu va ringana hakunene, hikuva u tsarile: “Ku nga ringani ka Mianakanyo ni Miri swi endliwe hi Xikwembu xa Matimba Hinkwawo loko xi Vumba Munhu, lerova a ku na makungu kumbe nawu lowu nga endlaka leswaku swi ringana.” Ku hambana ni sweswo, H. G. Wells n’wamatimu wa le Britain u anakanye hi swilo swinharhu leswi nga vekaka vanhu exiyin’weni xin’we: vukhongeri byin’we ntsena lebyi tengeke emisaveni hinkwayo, dyondzo yin’we emisaveni hinkwayo ni ku pfumaleka ka masocha lama hlomeke.

Ni sweswi hi vulavulaka a ku si tshama ku va ni vanhu lava ringanaka lava Wells a vulavuleke ha vona. Vanhu a va si ringana hi swiyimo, kambe va ha siyana swinene hi swikhundlha.  Xana ku hambana ko tano hi swiyimo ku pfune vanhu hinkwavo? Nikatsongo. Mafambiselo yo hambanisa vanhu hi swiyimo ma endla va avana, leswi pfuxaka mavondzo, rivengo, maxangu ni ku halatiwa lokukulu ka ngati. Mianakanyo leyi a yi ri kona eAfrika, Australia ni le Amerika N’walungu ya ku veka valungu exiyin’weni xa le henhla yi tise nhlomulo ehenhla ka vantima—ku katsa ni ku yayarheriwa ka vini va tiko le Van Diemen’s Land (laha sweswi ku nga Tasmania). Le Yuropa, ku tekeriwa ka Vayuda ehansi ku endle leswaku va yayarheriwa hi Manazi. Rifuwo lerikulu ra vanhu va le vuhosini ni ku nga eneriseki ka vanhu lava pfumalaka ni ka lava tolovelekeke hi swona leswi pfuxeke Nhlunga-vuhosi le Furwa hi lembe-xidzana ra vu-18, naswona swi vange leswaku Makhomunisi ma lwisana ni Mfumo wa Rhaxiya hi lembe-xidzana ra vu-20.

Wanuna wo tlhariha wa le nkarhini lowu hundzeke u tsale a ku: “Munhu [u fume] munhu ku n’wi endla swo biha.” (Eklesiasta 8:9) Marito yakwe i ntiyiso, ku nga khathariseki leswaku lava fumaka i vanhu kumbe i ntlawa wo karhi. Loko ntlawa wo karhi wu titlakusa eka van’wana, vanhu va dya mbitsi va xeva hi nhlomulo.

Vanhu Hinkwavo Va Ringana Eka Xikwembu

Xana ku ni ntlawa wa vanhu lava hi ntumbuluko va tlakukeke ku tlula van’wana? Eka Xikwembu a swi tano. Bibele yi ri: “Hi munhu un’we [Xikwembu] xi endle matiko hinkwawo ya vanhu, leswaku va tshama ehenhla ka vuandlalo hinkwabyo bya misava.” (Mintirho 17:26) Ku tlula kwalaho, Muvumbi a nga “[kombisanga] xihlawuhlawu eka tihosana naswona a nga n’wi khathalelanga wa xiyimo xa le henhla ku tlula xisiwana, hikuva hinkwavo ka vona i ntirho wa mavoko yakwe.” (Yobo 34:19) Vanhu hinkwavo i maxaka, naswona eka Xikwembu va ringana hi ntumbuluko.

Nakambe tsundzuka leswaku loko munhu a fa, mianakanyo hinkwayo ya leswaku u tlula van’wana ya hela. Vaegipta va khale a va nga swi pfumeli sweswo. Loko ku fa Faro, a va veka swilo swa nkoka swinene esirheni ra yena leswaku a va na swona exikhundlheni xakwe lexi tlakukeke lexi a ta hambeta a va eka xona loko a file. Xana swi ve tano? Doo! Rifuwo ro tala ri hetelele ri yiviwe hi vanhu lava tekaka swilo swa le masirheni naswona swilo swo tala leswi va nga swi tekangiki swi kumeka etimuziyama namuntlha.

Faro a nga swi tirhisanga swilo sweswo hinkwaswo swo durha hikuva a a file. Eka lava feke a nga kona la nga exiyin’weni lexi tlakukeke kumbe xa le hansi, a ku na la fuweke kumbe xisiwana. Bibele yi ri: “Tintlhari ta fa, ku fana ni leswi mintlunya ni swiphunta swi faka. Vanhu vo tshemba vukosi bya vona va nge tlhaveli hi dyambu, va ta herisiwa kukota swiharhi.” (Pisalema 49:10, 12, Bibele Ya Mahungu Lamanene) Hambi hi tihosi kumbe hi mahlonga, marito lawa lama huhuteriweke ma tirha eka hina hinkwerhu: “Loko ku ri lava feke, a va tivi nchumu nikatsongo, naswona a va ha ri na hakelo . . . A ku na ntirho hambi ku ri kungu, vutivi kumbe vutlhari eSheol, ndhawu leyi u yaka eka yona.”—Eklesiasta 9:5, 10.

Emahlweni ka Xikwembu ha ringana hi ntumbuluko, naswona hinkwerhu hi hetelela hi ringana loko hi fa. Kunene i vuphukuphuku ku tlakusa ntlawa wun’wana wa vanhu eka nkarhi lowo koma lowu hi wu hanyaka!

Vanhu Lava Ringanaka Hi Swiyimo—Njhani?

Hambiswiritano, xana wu kona ntshembo wa leswaku siku rin’wana vanhu a va nge he lavi ku va lava tlakukeke eka van’wana? Ina wu kona. Kwalomu ka malembe ya 2 000 lama hundzeke loko Yesu a ri laha misaveni, u veke xisekelo xa ntshembo wa vanhu va muxaka wolowo. Yesu u nyikele hi vutomi bya yena tanihi gandzelo ro kutsula vanhu hinkwavo lava nga ni ripfumelo, leswaku “un’wana ni un’wana loyi a kombisaka ripfumelo eka yena a nga lovisiwi kambe a va ni vutomi lebyi nga heriki.”—Yohane 3:16.

Ku kombisa leswaku valandzeri va yena a va fanelanga va titlakusa eka vapfumeri-kulobye, Yesu u te: “N’wina, mi nga tshuki mi vuriwa Rabi, hikuva mudyondzisi wa n’wina i un’we, kasi n’wina hinkwenu mi vamakwavo. Ku tlula kwalaho, mi nga tshuki mi vitana hambi ku ri mani leswaku i tata wa n’wina la misaveni, hikuva Tata wa n’wina i un’we, Wa le tilweni. Naswona mi nga vuriwi  ‘varhangeri,’ hikuva Murhangeri wa n’wina i wun’we, i Kreste. Kambe lonkulu exikarhi ka n’wina u fanele ku va mutirheli wa n’wina. Mani na mani la titlakusaka u ta tsongahatiwa.” (Matewu 23:8-12) Emahlweni ka Xikwembu, vadyondzisiwa va Yesu hinkwavo va ntiyiso va ringana eka vupfumeri bya vona.

Xana Vakreste vo sungula a va titeka va ri lava ringanaka? Lava va twisiseke dyondzo ya Yesu a va titeka tano. A va titeka va ringana eka vupfumeri bya vona, naswona leswi va swi kombise hi ku vitanana “makwerhu.” (Filemoni 1, 7, 20) A nga kona loyi a a khutaziwa leswaku a titeka a antswa ku tlula van’wana. Hi xikombiso, xiya ndlela yo titsongahata leyi Petro a tihlamuseleke ha yona eka papila ra yena ra vumbirhi: “Simoni Petro, hlonga tlhelo muapostola wa Yesu Kreste, eka lava kumeke ripfumelo, lava nga ni lunghelo leri ringanaka ni ra hina.” (2 Petro 1:1) Petro a a leteriwe hi Yesu hi byakwe, naswona leswi a a ri muapostola a a ri ni vutihlamuleri lebyikulu. Kambe, u titeke a ri hlonga naswona a a swi xiya leswaku Vakreste van’wana a va ri ni lunghelo leri ringanaka ni ra yena eka vupfumeri bya vona.

Van’wana va nga ha vula leswaku mhaka ya ku ringana hi swiyimo yi kanetana ni mhaka ya leswaku eminkarhini ya le mahlweni ka Vukreste Xikwembu xi endle Israyele ri va tiko ra xona ro hlawuleka. (Eksoda 19:5, 6) Va nga ha vula leswaku lexi i xikombiso xa ku tlakusiwa ka rixaka, kambe a swi tano. I ntiyiso leswaku leswi Vaisrayele a va ri vatukulu va Abrahama a va ri ni vuxaka byo hlawuleka na Xikwembu naswona Xikwembu a xi tirhisa vona ku paluxa tinhlavutelo xa tona. (Varhoma 3:1, 2) Kambe xikongomelo xa kona a ku nga ri ku va tlakusa. Ku ri na sweswo, a ku ri leswaku ‘matiko hinkwawo ma katekisiwa.’—Genesa 22:18; Vagalatiya 3:8.

Kambe Vaisrayele vo tala a va ri tekelelanga ripfumelo ra kokwa wa vona Abrahama. A va nga tshembeki naswona va ale Yesu loyi a a ri Mesiya. Xikwembu xi va fularherile hikwalaho ka sweswo. (Matewu 21:43) Hambiswiritano, lava titsongahataka a va lahlekeriwanga hi mikateko leyi a yi tshembisiwile. Hi Pentekosta ya 33 C.E., ku simekiwe vandlha ra Vukreste. Nhlengeletano leyi ya Vakreste lava a va totiwe hi moya lowo kwetsima a yi vitaniwa “Israyele wa Xikwembu,” naswona mikateko yoleyo a yi ta ta ha vona.—Vagalatiya 6:16.

Swirho swin’wana swa vandlha rolero a swi fanele swi dyondzisiwa mhaka ya ku ringana hi swiyimo. Hi xikombiso, mudyondzisiwa Yakobo u tshinye lava a va xixima swinene Vakreste lava fuweke ku tlula lava nga swisiwana. (Yakobo 2:1-4) Sweswo a swi hoxile. Muapostola Pawulo u kombise leswaku Vakreste lava a va ri vanhu Vamatiko a va nga tluriwi hi Vakreste lava nga Vayuda, naswona xiyimo xa Vakreste va xisati a xi nga ri ehansi ka xa vavanuna. U tsarile: “Entiyisweni, hinkwenu mi vana va Xikwembu hi ripfumelo ra n’wina eka Kreste Yesu. Hikuva hinkwenu ka n’wina lava khuvuriweke eka Kreste mi ambale Kreste. A ku na Muyuda kumbe Mugriki, a ku na hlonga kumbe munhu la ntshunxekeke, a ku na wanuna kumbe wansati; hikuva hinkwenu mi munhu un’we evun’weni na Kreste Yesu.”—Vagalatiya 3:26-28.

Vanhu Lava Ringanaka Hi Swiyimo Namuntlha

Timbhoni ta Yehovha namuntlha ti ringeta ku hanya hi ku pfumelelana ni mimpimanyeto ya Matsalwa. Ta swi tiva leswaku ku hambana hi mintlawa a swi vuli nchumu emahlweni ka Xikwembu. Xisweswo, a ku na ntlawa wa vafundhisi lowu tihambanisaka ni vanhu ntsena, naswona a ti hlawulani hi ku ya hi muvala kumbe rifuwo. Hambileswi ku nga ni lava fumeke exikarhi  ka tona, vanhu vo tano a va ‘bombisi rifuwo ra vona ra vutomi,’ hikuva va swi tiva leswaku rifuwo ro tano i ra nkarhinyana ntsena. (1 Yohane 2:15-17) Ku ri na sweswo, hinkwavo va hlanganisiwa hi ku gandzela ka vona Yehovha Xikwembu, Hosi ya Vuako Hinkwabyo.

Mbhoni yin’wana ni yin’wana yi byarha vutihlamuleri bya ku hlanganyela entirhweni wa ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo eka vanhu-kulobye. Ku fana na Yesu, va xixima vanhu lava tshikileriweke ni lava honisiwaka, va va endzela emakaya ya vona, va tinyiketela ku dyondza na vona Rito ra Xikwembu. Lava nga eswiyin’weni swa le hansi va tirhisana hi vun’we ni lava nga tekiwaka va ri eswiyin’weni leswi tlakukeke. Xa nkoka i timfanelo ta moya, ku nga ri ku hambana hi swiyimo. Ku fana ni le ka lembe-xidzana ro sungula, hinkwerhu hi vamakwerhu evupfumerini bya hina.

Ku Ringana Hi Swiyimo A Swi Vuli Ku Fana Eka Swilo Hinkwaswo

Kunene, ku ringana hi swiyimo a swi vuli ku fana hi ku helela eka swilo hinkwaswo. Enhlengeletanweni leyi ya Vukreste ku ni vavanuna ni vavasati, lavakulu ni lavatsongo, ku katsa ni vanhu vo tala va tinxaka to hambana-hambana, lava vulavulaka tindzimi to hambana, lava humaka ematikweni yo hambana ni lava nga eswiyin’weni swo hambana hi tlhelo ra timali. Vuswikoti bya vona byo anakanya bya hambana, kasi ni matimba ya vona a ma ringani. Kambe ku hambana ka swilo sweswo a swi veki van’wana eka xiyimo lexi tlakukeke kumbe xa le hansi. Ku ri na sweswo, ku hambana koloko ku endla leswaku va va vanhu lava tsakisaka. Vakreste volavo va swi tiva leswaku vuswikoti byihi na byihi lebyi va nga na byona byi huma eka Xikwembu, kutani a byi fanelanga byi endla leswaku va titwa va ri exiyin’weni xa le henhla.

Ku hambana hi swiyimo swi vangiwe hi ku va vanhu va rhandza ku tifuma, ematshan’weni ya ku landzela nkongomiso wa Xikwembu. Ku nga ri khale, Mfumo wa Xikwembu wu ta sungula ku fuma misava leyi, kutani wu ta herisa ku hambana ka vanhu hi swiyimo, kun’we ni swilo leswin’wana hinkwaswo leswi chachameriseke vanhu hi malembe yo tala. Kutani “lavo rhula va ta dya ndzhaka ya misava” hakunene. (Pisalema 37:11) Swilo hinkwaswo leswi mirisaka vanhu makatla swi ta xaxa. Moya wa ku hambanisa vanhu hi swiyimo a wu nge pfumeleriwi leswaku wu hambanisa vamakwavo emisaveni hinkwayo.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 5]

Muvumbi “a nga n’wi khathalelanga wa xiyimo xa le henhla ku tlula xisiwana, hikuva hinkwavo ka vona i ntirho wa mavoko yakwe.”—Yobo 34:19.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Timbhoni ta Yehovha ti xixima vaakelani va tona

[Swifaniso leswi nga eka tluka 7]

Eka Vakreste va ntiyiso, nchumu wa nkoka i timfanelo ta moya