Murhi “Lowu Rilaka” Ni “Mihloti” Ya Wona Leyi Pfunaka Swilo Swo Tala

“Tekani balsama ya xitlhavi,” ku vula Yeremiya 51:8. Ndzavisiso wa xihlahla lexi humesaka murhi wo tano lowu kotaka ku verhamisa switlhavi ni ku hanyisa, wu hi teka hi mahlo ya mianakanyo wu hi yisa exihlaleni xa Kiyo, le Lwandle ra Aegean.

LOKO ku nghena ximumu, varimi va le Kiyo va tilunghiselela ku endla ntshovelo lowu nga tolovelekangiki. Loko va kukule ehansi ka swimidyana leswi nga dzudziki matluka leswi vuriwaka mastic, va phama ehansi ka swona hi vumba byo basa. Kutani varimi va xeka-xeka rihanti ra kona, va “ririsa” murhi lowu. Kutani ku huma “mihloti” yo kwalala kumbe mafi ya murhi. Endzhaku ka mavhiki mambirhi kumbe manharhu, mathonsi ya mafi ma oma ivi varimi va ma hlengeleta ma suka ensinyeni kumbe ehenhla ka vumba lebyi va nga phama hi byona ehansi. “Mihloti” leyi, leyi vuriwaka gum mastic, a yi tirhisiwa ku endla balsama.

Hambiswiritano, emahlweni ka ntshovelo swi lava ku lehisa mbilu ni ku tirha hi matimba. Misinya yo soholoka ya muhlovo wo kwalala yi kula hi ku nonoka. Swi teka malembe ya 40 ku ya eka 50 leswaku murhi lowu wu va lowu kuleke wu helela—laha hakanyingi wu helelaka eka timitara timbirhi ku ya eka tinharhu hi ku leha.

Handle ka ntirho wa ku xeka misinya ya kona ni ku hlengeleta “mihloti,” ku ni swin’wana leswi lavaka ku endliwa leswaku ku humesiwa mastic. Endzhaku ka loko varimi va hlengelete “mihloti” leyi ya mastic va yi sefa, va yi hlantswa kutani va yi veketela hi ku siyana ni ntikelo wa yona. Kutani mastic yi tlhela yi hlantswiwa ivi ku ri kona yi tirhisiwaka hi tindlela to hambana-hambana.

Matimu Ya Murhi Lowu Wa Risima

Rito ra Xigriki leri vulaka “mastic” ri yelana ni rito rin’wana leri vulaka “ku getserisa meno.” Vito leri ri kombisa leswaku eminkarhini ya khale, mafi ya mastic a ma endla chungama yo nun’hwerisa nomu.

Herodotus, n’wamatimu wa Mugriki wa lembe-xidzana ra vuntlhanu B.C.E. hi yena a teke ni rungula ra khale ra mayelana na mastic. Vatsari van’wana va tibuku ni madokodela ya khale—ku katsa na Apollodorus, Dioscorides, Theophrastus na Hippocrates—va vula leswaku mastic a yi tirhisiwa eka swa vutshunguri. Hambileswi mirhi ya mastic yi milaka eRibuweni ra Mediteraniya, ku sukela kwalomu ka 50 C.E., mastic a yi endliwa eKiyo ntsena. Naswona mastic a yi ri nchumu wukulu eka lava va hluleke xihlala xa Kiyo, vo tanihi Varhoma, Vagenoese ni Vaturkey.

Mastic Leyi Tirhaka Swilo Swo Tala

Madokodela ya khale ya le Egipta a ma tirhisa mastic ku tshungula vuvabyi byo hambana-hambana, ku katsa ni nchuluko ni vuvabyi bya mahlangano.  A ma yi tirhisa ni ku endla mirhi ya risuna ni ya ku tota vanhu lava feke leswaku va nga boli. Swi nga endleka ku tirhisiwe murhi wa mastic ku endla ‘balsama ya le Giliyadi,’ leyi Bibele yi kombisaka leswaku a yi tirhisiwa ku tshungula ni ku endla switolwa ni swinun’hwerisi. (Yeremiya 8:22; 46:11) Nakambe ku ehleketiwa leswaku murhi wa risuna lowu vuriwaka stacte, lowu a wu tirhiseriwa swilo swo kwetsima ntsena a wu endliwa hi murhi wa mastic.—Eksoda 30:34, 35.

Namuntlha mastic yi kumeka eka vhanichara yo sirhelela swifaniso, eka tifanichara ni le ka swichayachayana. Yi namekiwa eka swilo swin’wana leswaku swi nga ngheniwi hi mati, naswona yi tekiwa yi ri nchumu lowu swi kotaka kahle ku hlanganisa dayi ya swiambalo ni tsumani ra vampfampfarhuti va swifaniso. Mastic yi tlhele yi tirhisiwa ku namarheta swilo ni ku tlhuvutsa madzovo. Hikwalaho ka ku nun’hwela ka yona ni swin’wana, mastic yi tirhisiwa ni ku endla swisibi, switolwa ni swinun’hwerisi.

Mastic yi hlayiwa exikarhi ka minxaxamelo ya 25 ya vutshunguri lebyi amukeriweke ximfumo emisaveni hinkwayo. Ya ha tirhisiwa swinene eka vutshunguri bya xintu ni le matikweni ya Maarabu. Mastic yi tirhisiwa ni ku endla semendhe ya meno ni ku lema mapa ya tiphilisi leti dzidziharisaka.

Tanihi leswi yi endleke balsama, “mihloti” leyi yo pfuna swilo swo tala ya murhi “lowu rilaka” wa mastic yi verhamise switlhavi ni ku hanyisa hi madzana ya malembe. Hikwalaho, Yeremiya a a ri ni xivangelo lexinene loko a ku: “Tekani balsama ya xitlhavi.”

[Swifaniso leswi nga eka tluka 31]

Kiyo

Ntshovelo wa “mastic”

“Mihloti” ya “mastic” yi hlengeletiwa hi vukheta

[Swihlovo Swa Kona]

Chios and harvest line art: Courtesy of Korais Library; all others: Kostas Stamoulis