Ntiyiso I Wa Risima Ku Fikela Kwihi Eka Wena?
Ntiyiso I Wa Risima Ku Fikela Kwihi Eka Wena?
“Mi ta tiva ntiyiso, kutani ntiyiso wu ta mi ntshunxa.”—YOHANE 8:32.
1. Ndlela leyi Pilato a ri tirhiseke ha yona rito leri nge “ntiyiso” yi hambana njhani ni ndlela leyi Yesu a ri tirhiseke ha yona?
“NTIYISO i yini?” Loko Pilato a vutisa xivutiso lexi, swi tikomba onge a a lava ku tiva ntiyiso ntsena. Hi hala tlhelo, Yesu a a ha ku vula leswaku: “Leswi ndzi velekeriweke swona, ni leswi ndzi teleke swona emisaveni i ku ta nyikela vumbhoni malunghana ni ntiyiso.” (Yohane 18:37, 38) Ku hambana na Pilato, Yesu a a vulavula hi ntiyiso lowu humaka eka Xikwembu.
Ndlela Leyi Misava Yi Tekaka Ntiyiso Ha Yona
2. I marito wahi lama vuriweke hi Yesu lama kombisaka ndlela leyi ntiyiso wu nga wa nkoka ha yona?
2 Pawulo u te: “Ripfumelo a hi ra vanhu hinkwavo.” (2 Vatesalonika 3:2) Ku nga vuriwa leswi fanaka hi ntiyiso. Hambiloko vanhu va nyikiwa nkarhi wa ku tiva ntiyiso lowu sekeriweke eBibeleni, vo tala va wu honisa hi vomu. Kambe, i wa risima hakunene! Yesu u te: “Mi ta tiva ntiyiso, kutani ntiyiso wu ta mi ntshunxa.”—Yohane 8:32.
3. Hi xihi xitsundzuxo xo lwisana ni tidyondzo ta vukanganyisi lexi hi faneleke hi xi yingisa?
3 Muapostola Pawulo u vule leswaku ntiyiso a wu nga ta kumeka eka tifilosofi ni mindhavuko ya vanhu. (Vakolosa 2:8) Ina, tidyondzo teto ta kanganyisa. Pawulo u tsundzuxe Vakreste va le Efesa leswaku loko vo pfumela eka tidyondzo to tano, va ta fana ni swihlangi hi tlhelo ra moya, va “ndlengandlengisiwa hi magandlati ni ku yingayingisiwa hi mheho yin’wana ni yin’wana ya ku dyondzisa hi mano ya vanhu, hi vukanganyisi eku kunguhateni ka xidyoho.” (Vaefesa 4:14) Namuntlha, “mano ya vanhu” ma hlohloteriwa hi vuxisi bya lava va kanetaka ntiyiso lowu humaka eka Xikwembu. The New Encyclopædia Britannica yi hlamusela “vuxisi” tanihi “matshalatshala lama hleriweke yo poyila vupfumeri bya vanhu van’wana, malangutelo ya vona kumbe swiendlo.” Vuxisi byo tano byi soholota ntiyiso wu va mavunwa ni ku soholota mavunwa ma twala ma ri ntiyiso. Leswaku hi kuma ntiyiso hambiloko hi langutane ni ntshikilelo wo tano wa vukanganyisi, hi fanele hi hisekela ku kambisisa Matsalwa.
Vakreste Ni Misava
4. Ntiyiso wu kumiwa hi vamani, naswona lava va wu kumaka va ni vutihlamuleri byihi?
4 Loko Yesu Kreste a vulavula hi lava va veke vadyondzisiwa va yena u khongerile eka Yehovha a ku: “Va kwetsimise hi ntiyiso; rito ra wena i ntiyiso.” (Yohane 17:17) Vanhu vo tano va ta kwetsimisiwa, kumbe va hlawulekisiwa leswaku va ta tirhela Yehovha naswona va twarisa vito rakwe ni Mfumo wakwe. (Matewu 6:9, 10; 24:14) Hambileswi wu nga riki na vanhu hinkwavo, ntiyiso wa Yehovha i nyiko ya mahala eka hinkwavo lava wu lavaka, ku nga khathariseki leswaku i va tiko rihi, rixaka kumbe ndhavuko. Muapostola Petro u te: “Ndza swi xiya leswaku Xikwembu a xi yi hi nghohe, kambe eka tiko rin’wana ni rin’wana munhu loyi a xi chavaka a tlhela a endla ku lulama wa amukeleka eka xona.”—Mintirho 10:34, 35.
5. Ha yini Vakreste va xanisiwa hakanyingi?
5 Vakreste va byela van’wana ntiyiso wa Bibele kambe a va amukeriwi hi vanhu hinkwavo. Yesu u tsundzuxile: “Vanhu va ta mi nghenisa enhlomulweni, va mi dlaya, naswona mi ta vengiwa hi matiko hinkwawo hikwalaho ka vito ra mina.” (Matewu 24:9) Loko a vulavula hi ndzimana leyi, John R. Cotter, mufundhisi wa le Ireland u tsarile hi 1817: “Matshalatshala [ya Vakreste] yo hundzula vutomi bya vanhu hi ku chumayela ka vona, ma endle leswaku va venga va tlhela va xanisa vadyondzisiwa hikwalaho ko paluxa manyala ya vona, ematshan’weni ya ku endla leswaku va tlangela.” Vaxanisi volavo a va “amukeli rirhandzu ra ntiyiso ra leswaku va nga ponisiwa.” Hikwalaho ka leswi, “Xikwembu xi [tshika] matirhelo ya xidyoho ma hundzela eka vona, leswaku va ta kholwa mavunwa, leswaku hinkwavo va avanyisiwa hikuva a va wu kholwanga ntiyiso kambe va tsakele leswi nga lulamangiki.”—2 Vatesalonika 2:10-12.
6. I ku navela kwihi loku Mukreste a nga fanelangiki a ku hlakulela?
6 Muapostola Yohane u tsundzuxe Vakreste lava hanyaka emisaveni leyi yi nga ni tihanyi a ku: “Mi nga rhandzi misava kumbe swilo leswi nga emisaveni. . . . Hinkwaswo leswi nga emisaveni—ku navela ka nyama ni ku navela ka mahlo ni ku bombisa rifuwo ra munhu ra vutomi—a swi humi eka Tatana, kambe swi huma emisaveni.” (1 Yohane 2:15, 16) Loko Yohane a ku “hinkwaswo” a nga siyi nchumu. Hikwalaho ka leswi a hi fanelanga hi hlakulela ku navela nchumu wihi na wihi lowu nga kona laha misaveni lowu nga hi hambukisaka entiyisweni. Ku yingisa ndzayo ya Yohane swi ta hi pfuna swinene evuton’wini. Njhani?
7. Ku tiva ntiyiso ku va susumeta njhani vanhu va timbilu letinene?
7 Hi lembe ra 2001, Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo ti fambise tidyondzo ta le kaya ta Bibele leti tlulaka mune ni hafu wa miliyoni n’hweti na n’hweti, ti dyondzisa vanhu ni mintlawa hi swilaveko swa Xikwembu swa vutomi. Hikwalaho ku khuvuriwe vanhu va 263 431. Ku vonakala ka ntiyiso ku ve ka risima eka vadyondzisiwa lava lavantshwa, naswona va fularhele vanghana vo biha swin’we ni tindlela to biha leti onhaka Xikwembu vito, leti teleke emisaveni leyi. Ku sukela loko va khuvuriwile, va hambete va hanya hi ku pfumelelana ni mimpimanyeto leyi Yehovha a yi vekeleke Vakreste hinkwavo. (Vaefesa 5:5) Xana ntiyiso i wa risima hi ndlela yoleyo eka wena?
Yehovha Wa Hi Khathalela
8. Yehovha u ku teka njhani ku tinyiketela ka hina, naswona ha yini ku ri vutlhari ku ‘lava mfumo ku sungula’?
8 Hambileswi hi nga hetisekangiki, Yehovha hi tintswalo wa ku amukela ku tinyiketela ka hina, a korhama hi ndlela yo fanekisela, a hi tshineta eka yena. Xisweswo u hi dyondzisa ndlela leyinene yo antswisa tipakani ni ku navela ka hina. (Pisalema 113:6-8) Hi nkarhi lowu fanaka, Yehovha u hi pfumelela ku va ni vuxaka byo hlawuleka na yena, naswona u tshembisa leswaku u ta hi khathalela loko hi “[hambeta hi] lava mfumo ni ku lulama ka yena ku sungula.” Loko hi endla leswi hi tlhela hi tisirhelela hi tlhelo ra moya, wa hi tshembisa: “Swilo leswin’wana hinkwaswo mi ta engeteleriwa swona.”—Matewu 6:33.
9. I mani “hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha,” naswona Yehovha u hi khathalela njhani hi ku tirhisa “hlonga” leri?
9 Yesu Kreste u hlawule vaapostola va yena va 12 kutani a veka masungulo ya vandlha ra Vakreste lava totiweke lava vitaniweke “Israyele wa Xikwembu.” (Vagalatiya 6:16; Nhlavutelo 21:9, 14) Vanhu lava endzhakunyana va hlamuseriwe tanihi “vandlha ra Xikwembu lexi hanyaka, phuphu tlhelo xiseketelo xa ntiyiso.” (1 Timotiya 3:15) Yesu u vule leswaku swirho swa vandlha rero i “hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha” ni leswaku i “mulanguteri wo tshembeka, lowo tlhariha.” Yesu u vule leswaku nandza yoloye wo tshembeka a a ta va ni vutihlamuleri bya ku nyika Vakreste “mpimo wa [vona] wa mphakelo wa swakudya hi nkarhi lowu faneleke.” (Matewu 24:3, 45-47; Luka 12:42) Loko hi nga kumi swakudya hi ta sika hi hetelela hi file. Hilaha ku fanaka, loko hi nga swi dyi swakudya swa moya, ha tsana kutani hi fa hi tlhelo ra moya. Hikwalaho, ku va kona ka “hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha” i vumbhoni byin’wana bya leswaku Yehovha wa hi khathalela. Onge minkarhi hinkwayo hi nga tlangela malunghiselelo ya risima ya moya lawa hi endleriwaka wona hi ku tirhisa “hlonga” rolero.—Matewu 5:3.
10. Ha yini swi ri swa nkoka ku ya eminhlanganweni nkarhi na nkarhi?
10 Ku dya swakudya swa moya swi katsa ku va ni dyondzo ya munhu hi xiyexe. Nakambe swi katsa ku hlangana ni Vakreste van’wana ni ku ya eminhlanganweni ya vandlha. Xana wa ha swi tsundzuka kahle leswi u swi dyeke tin’hweti ta tsevu kumbe mavhiki ya tsevu lama hundzeke? Kumbexana a wa ha swi tsundzuki. Hambiswiritano, swakudya sweswo u swi dyeke swi ku tiyisile emirini. Naswona swi nga ha endleka u dye swakudya leswi yelanaka ni sweswo endzhaku. Swi tano ni hi swakudya swa moya leswi kumekaka eminhlanganweni ya Vukreste. Kumbexana a ha ha swi tsundzuki hinkwaswo leswi hi swi tweke eminhlanganweni. Naswona ku nga ha va ku vuriwe rungula leri fanaka ko tala. Nilokoswiritano, swa ha ri swakudya swa moya leswi nga swa nkoka eka vuhlayiseki bya hina. Minhlangano ya hina minkarhi hinkwayo yi hi phamela swakudya leswinene swa moya, leswi hi swi kumaka hi nkarhi wa kona.
11. Hi ni vutihlamuleri byihi loko hi ya eminhlanganweni ya Vukreste?
11 Ku ya eminhlanganweni ya Vukreste swi tlhela swi hi byarhisa vutihlamuleri byo karhi. Vakreste va tsundzuxiwa leswaku va “khutazana” ni swirho-kulobye evandlheni, “erirhandzwini ni le mintirhweni leyinene.” Ku lunghiselela, ku va kona ni ku hlanganyela eminhlanganweni hinkwayo ya Vukreste swi tiyisa ripfumelo ra hina ha un’we-un’we naswona swi khutaza van’wana. (Vaheveru 10:23-25) Ku fana ni vana lava rhandzaka ku tlova-tlova swakudya, van’wana va nga ha lava xikhutazo xa nkarhi na nkarhi xa leswaku va dya swakudya swa moya. (Vaefesa 4:13) Swi kombisa rirhandzu ku nyikela xikhutazo xolexo loko xi laveka leswaku vanhu vo tano va ta va Vakreste lava wupfeke, lava muapostola Pawulo a tsaleke hi vona a ku: “Swakudya leswi tiyeke i swa vanhu lava wupfeke, lava va letelaka matimba ya vona ya ku twisisa hi ku ma tirhisa leswaku va hambanisa leswi lulameke ni leswi hoxeke.”—Vaheveru 5:14.
Ku Tikhathalela Hi Tlhelo Ra Moya
12. I mani loyi ngopfu-ngopfu a nga ni vutihlamuleri bya ku tshama ka un’wana ni un’wana wa hina entiyisweni? Hlamusela.
12 Munghana wa hina wa vukati kumbe vatswari va hina va nga hi khutaza endleleni ya ntiyiso. Hilaha ku fanaka, vakulu va vandlha va nga hi risa tanihi swirho swa ntlhambi lowu va wu khathalelaka. (Mintirho 20:28) Kambe i mani la nga ni vutihlamuleri lebyikulu loko swi ta emhakeni ya ku phikelela endleleni ya ntiyiso leyi hi fambaka ha yona? Entiyisweni, un’wana ni un’wana wa hina u ni vutihlamuleri byo tano. Naswona sweswo swi tano ehansi ka swiyimo leswi tolovelekeke ni le minkarhini yo nonon’hwa. Anakanya hi xiendlakalo lexi landzelaka.
13, 14. Hilaha swi kombisiweke hakona hi ntokoto wa xinyimpfana, hi nga wu kuma njhani mpfuno lowu lavekaka wa moya?
13 Le Scotland swinyimpfana swin’wana a swi ri karhi swi dya emadyelweni loko xin’wana xa swona xi siya ntlhambi xi jika hi xintshabyana kutani xi rheta eriweni xi ya wa ehansi. A xi nga vavisekanga, kambe a xi chava naswona a xi nga swi koti ku khandziya xi tlhelela endzhaku. Hiloko xi sungula ku rila hi xiviti. Mana wa xona u xi twile, hiloko na yena a sungula ku rila kukondza murisi a ta a ta lamulela xinyimpfana lexi.
14 Xiya leswi endlekeke. Xinyimpfana xi tlhave mukhosi, mana wa xona a xi pfuneta kutani murisi la xalamukeke a teka goza hi nkarhi wolowo a ya xi lamulela. Loko xifuwo lexitsongo ni mana wa xona swi vona khombo kutani swi lava ku phalariwa hi xihatla, xana hina a hi fanelanga hi lava mpfuno loko hi tsana emoyeni kumbe loko hi tikuma hi langutane ni makhombo lama humaka emisaveni ya Sathana? (Yakobo 5:14, 15; 1 Petro 5:8) Hi fanele hi wu kombela, ngopfu-ngopfu loko hi pfumala ntokoto hikwalaho ka leswi ha ha riki vatsongo kumbe hileswi ha ha riki vantshwa entiyisweni.
Ku Landzela Nkongomiso Wa Xikwembu Swi Tisa Ntsako
15. Wansati un’wana u titwise ku yini loko a ya ro sungula evandlheni ra Vukreste?
15 Anakanya hi nkoka wa ku twisisa Bibele ni ku rhula ka mianakanyo loku kumiwaka hi lava va tirhelaka Xikwembu xa ntiyiso. Wansati wa malembe ya 70 hi vukhale loyi a ngheneke Kereke ya Nghilandhi vutomi bya yena hinkwabyo u pfumerile ku va ni dyondzo ya Bibele ni Mbhoni ya Yehovha. Hi ku hatlisa u dyondze leswaku vito ra Xikwembu i Yehovha a tlhela a vula leswaku “Amen” endzhaku ka swikhongelo leswi humaka embilwini leswi a swi endliwa eHolweni ya Mfumo ya kwalaho. Hi ntsako lowukulu u te: “Ematshan’weni yo hlamusela Xikwembu tanihi lexi hina vanhu hi nga ta ka hi nga swi koti ku xi fikelela, swi tikomba onge n’wina mi xi tshineta ekusuhi na hina ku fana ni munghana la rhandzekaka. A ndzi nga si tshama ndzi swi tokota sweswo.” Handle ko kanakana, munhu wo tano la tsakelaka a nge yi rivali ndlela yo sungula leyi a titweke ha yona hi ntiyiso. Onge na hina hi nga tshama hi ri karhi hi tsundzuka ndlela leyi ntiyiso a wu ri wa risima ha yona eka hina loko hi wu amukela ro sungula.
16. (a) Ku nga humelela yini loko xikongomelo xa hina lexikulu ku ri ku kuma mali? (b) Ntsako wa xiviri hi nga wu kuma njhani?
16 Vo tala va pfumela leswaku loko a va ri ni mali yo tala, a va ta va va tsakile. Hambiswiritano, loko hi endla leswaku ku kuma mali ku va pakani ya hina leyikulu evuton’wini, hi nga ha weriwa hi “maxangu yo tala ya mianakanyo.” (1 Timotiya 6:10, Phillips) Xiya leswaku i vangani vanhu lava xavaka mathikithi ya mubejo, lava tirhisaka mali ya vona eka tikhasino, kumbe lava bejaka hi vusopfa eka stock market, va anakanya leswaku va ta kuma mali yo tala swinene. A va talanga lava kumaka mali leyi va tshembaka leswaku va ta yi kuma. Ni lava va yi kumaka hakanyingi va kuma leswaku rifuwo ra vona leri va ri kumeke hi ku tsopeta ka tihlo a ri va tiseli ntsako. Ku ri na sweswo, ntsako lowu tshamaka hi masiku wu kumeka loko u endla ku rhandza ka Yehovha, u tirha ni vandlha ra Vukreste leri kongomisiwaka hi moya lowo kwetsima wa Yehovha swin’we ni ku pfuniwa hi tintsumi ta yena. (Pisalema 1:1-3; 84:4, 5; 89:15) Loko hi endla leswi hi nga ha kuma mikateko leyi hi nga yi langutelangiki. Xana ntiyiso i wa risima swinene eka wena lerova wu nga ku tisela mikateko yo tano evuton’wini bya wena?
17. Ku va Petro a tshame na Simoni, mutlhuvutsi wa madzovo, swi paluxa yini hi langutelo ra muapostola loyi?
17 Anakanya hi ntokoto wa muapostola Petro. Hi lembe ra 36 C.E., u teke pfhumba ra vurhumiwa a ya eRivaleni ra Saroni. U hundze hi le Lida, laha a nga fika a horisa Eniya loyi a a lamarile, endzhaku ka sweswo a ya ehlalukweni ra Yopa. Loko a fika kwalaho u pfuxe Dorkasi loyi a file. Mintirho 9:43 ya hi byela: “U tshame eYopa masiku yo hlayanyana swin’we na Simoni un’wana, lowa mutlhuvutsi wa madzovo.” Nhlamuselo leyi yo koma yi paluxa langutelo ra Petro ra ku nga yi hi nghohe loko a pfuna vanhu va le mutini wolowo. Njhani? Xidyondzi xa Bibele Frederic W. Farrar wa tsala: “Munhu la namarhelaka swinene Nawu wa Nomu [wa Muxe] a a nga ta yengiwa leswaku a tshama endlwini ya mutlhuvutsi wa madzovo. Leswi ntirho lowu a wu lava leswaku a tshama a tirhana ni madzovo ni mintsumbu ya swiharhi swo hambana-hambana swin’we ni swilo swin’wana leswi a swi laveka, a wu ri ntirho lowu nyameke ni lowu nyenyetsaka emahlweni ka hinkwavo lava wu namarhelaka swinene nawu.” Farrar u vula leswaku hambiloko “yindlu [ya Simoni] leyi a yi ri ekusuhi ni lwandle” a yi nga ri ekusuhi ni laha a tirhelaka kona, Simoni a a endla ‘ntirho lowu van’wana a va wu teka wu ri lowu nyenyetsaka ni lowu a wu ehlisa xindzhuti xa hinkwavo lava a va wu endla.’—Mintirho 10:6.
18, 19. (a) Ha yini Petro a pfilunganyiwe hi xivono lexi a xi voneke? (b) Petro u kume nkateko wihi lowu a a nga wu rindzelanga?
18 Petro loyi a a nga yi hi nghohe u amukele malwandla ya Simoni, naswona loko a ri kwalaho Petro u kume nkongomiso lowu a nga wu langutelangiki lowu humaka eka Xikwembu. U vone xivono lexi eka xona a lerisiweke ku dya swivumbiwa leswi nga basangiki hi ku ya hi nawu wa Vayuda. Petro u arile a vula leswaku a nga si tshama a “dya nchumu lowu nyameke ni lowu nga basangiki.” Kambe u byeriwe kanharhu leswaku: “Tshika ku vula leswaku swilo leswi Xikwembu xi swi basiseke swi nyamile.” Hilaha ku twisisekaka, “Petro a pfilunganyekile swinene endzeni malunghana ni leswi xivono lexi a xi voneke xi nga ha vulaka swona.”—Mintirho 10:5-17; 11:7-10.
19 Petro a a nga swi tivi leswaku tolo xa kona le Khezariya, mpfhuka wa tikhilomitara ta 50, munhu wa Matiko la vuriwaka Korneliyo na yena u vone xivono. Ntsumi ya Yehovha yi lerise Korneliyo ku rhuma malandza ya yena leswaku ma ya lava Petro endlwini ya Simoni, mutlhuvutsi wa madzovo. Korneliyo u rhume malandza yakwe endlwini ya Simoni, kutani Petro a tlhelela na vona eKhezariya. Loko a fika kwalaho u chumayele Korneliyo ni maxaka yakwe ni vanghana. Hikwalaho ka sweswo, va ve vapfumeri vo sungula va Matiko lava nga yimbangiki lava amukeleke moya lowo kwetsima tanihi vadyandzhaka va Mfumo. Hambileswi vavanuna lava a va nga yimbanga, hinkwavo lava tweke marito ya Petro va khuvuriwile. Leswi swi va pfulele ndlela vanhu va matiko leswaku va va swirho swa vandlha ra Vukreste hambileswi Vayuda a va va teka tanihi lava nga basangiki. (Mintirho 10:1-48; 11:18) Rolero a ri ri lunghelo ro hlawuleka swinene eka Petro—hikwalaho ka leswi ntiyiso a wu ri wa risima eka yena naswona wu n’wi susumetele ku yingisa nkongomiso lowu humaka eka Yehovha kutani a endla swilo hi ripfumelo!
20. I mpfuno wihi wo huma eka Xikwembu lowu hi nyikiwaka wona loko hi rhangisa ntiyiso evuton’wini bya hina?
20 Pawulo wa khutaza: “Hi ku vulavula ntiyiso, a hi kuleni hi rirhandzu eka swilo hinkwaswo eka loyi a nga nhloko, Kreste.” (Vaefesa 4:15) Ina, ntiyiso wu ta hi tisela ntsako lowukulu ngopfu sweswi loko hi wu rhangisa evuton’wini bya hina kutani hi pfumelela Yehovha leswaku a hi kongomisa hi moya wakwe lowo kwetsima. Nakambe u nga wu rivali nseketelo wa tintsumi to kwetsima entirhweni wa hina wo vula evhangeli. (Nhlavutelo 14:6, 7; 22:6) Hi ni lunghelo lerikulu swonghasi ra ku va ni nseketelo wo tano entirhweni lowu Yehovha a hi leriseke leswaku hi wu endla! Loko hi hlayisa vutshembeki swi ta endla leswaku hi dzunisa Yehovha, Xikwembu xa ntiyiso, hilaha ku nga heriki. Xana xi kona xilo xa risima swinene ku tlula sweswo?—Yohane 17:3.
Hi Dyondze Yini?
• Ha yini vanhu vo tala va nga wu amukeli ntiyiso?
• Vakreste va fanele va swi languta njhani swilo leswi nga emisaveni ya Sathana?
• Hi fanele hi va ni langutelo rihi malunghana ni minhlangano, naswona ha yini?
• Hi byihi vutihlamuleri lebyi hi nga na byona byo tikhathalela hi tlhelo ra moya?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Mepe/Xifaniso lexi nga eka tluka 18]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
LWANDLELERIKULU
Khezariya
RIVALA RA SARONI
Yopa
Lida
Yerusalema
[Xifaniso]
Petro u landzele nkongomiso wa Xikwembu kutani a kuma mikateko leyi a nga yi langutelangiki
[Xihlovo Xa Kona]
Map: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]
Yesu u nyikele vumbhoni eka ntiyiso
[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]
Ku fana ni swakudya swa nyama, swakudya swa moya i swa nkoka eka vuhlayiseki bya hina