Ku Titwa U Hlayisekile Sweswi—Ku Hlayiseka Hilaha Ku Nga Heriki

HA YINI swi nga olovi ku kuma vuhlayiseki, naswona loko byi kumekile, ha yini byi nga tlhaveriwi hi dyambu? Xana vuhlayiseki lebyi hi byi lavaka ko va nchumu lowu anakanyiwaka ntsena—lowu hi wu langutelaka kambe wu nga koteki? Sweswo swi nga fana ni ku hanya etikweni ra milorho.

Ku hanya etikweni ra milorho swi endla leswaku u rivala hi timhaka ta xiviri ta vutomi, ku tsaka ni ku pfumaleka ka vuhlayiseki, ivi u anakanya ntsena hi xiyimo lexinene ni lexi hlayisekeke, u nga lavi ku anakanya hi nchumu wihi ni wihi lowu nga xaxisaka norho wa wena. Kambe hakanyingi swiphiqo leswi nga kona emisaveni swi hatla swi kavanyeta norho wa ku titwa u hlayisekile, swi endla leswaku u langutana ni timhaka ta xiviri ta vutomi.

A hi voneni ndlela yin’wana leyi vanhu va lavaka vuhlayiseki ha yona—ku nga ku rhurhela endhawini yo karhi. Hi xikombiso, doroba ri nga ku koka rinoko, u anakanya leswaku loko wo rhurhela kona u ta hanya emafurheni, u kuma muholo wo nyawula ni ku tshama endlwini ya manyunyu. Ina, sweswo swi nga vonaka ku ri vuhlayiseki lebyi ku nga khale u byi languterile. Kambe, xana leswi u swi anakanyaka i swa xiviri hakunene?

Ku Ya Tshama eDorobeni—Xana Swi Nga Ku Nyika Vuhlayiseki Kumbe Ko Va Norho Ntsena?

Ematikweni lama ha hluvukaka, ndlela leyi swinavetisi swi bumabumelaka doroba ha yona yi nga wonga vanhu lava nga laviki ku hundziwa hi nchumu. Minhlangano leyi haxaka swinavetisi leswi a yi na mhaka ngopfu ni vuhlayiseki bya wena kambe yi tilavela mali. Yi pfala-pfala swiphiqo swa xiviri leswi nga kona hi swilo leswi tshembisaka vuhlayiseki lebyi nga riki kona. Hikwalaho, eka vona vuhlayiseki byi tisiwa hi nchumu lowu va wu navetisaka kun’we ni doroba.

Xiya xikombiso lexi landzelaka. Vatirhela-mfumo va le dorobeni rin’wana ra le Afrika Vupela-dyambu va vehele xinavetisi lexi swi kombiseke hi ku kongoma leswaku ku dzaha kahle-kahle swi fana ni ku hisa mali leyi u nga yi twela ku vava. Leri a ku ri tsima ro tsundzuxa vaaki mayelana ni ku dzaha. Vaendli va fole ni vaxavisi va rona va angule hi ku vehela swinavetisi swa vutlhari leswi kombaka vadzahi va vonaka va tsakile, naswona swilo swi va fambela kahle. Kasi khampani yin’wana ya fole yi ambexe vatirhi van’wana va yona yunifomo leyi kokaka mahlo ni tikepisi ta vatlangi va besibolo, va famba va nyiketela vantshwa fole exitarateni, va va khutaza ku “ringeta” ntsena. Vo tala va vantshwa lava a va huma emakaya, kutani va hatle va phasiwa hi vukanganyisi lebyi, hileswi va nga ma tolovelangiki marhengu yo tano ya ku navetisa lama tirhisiwaka. Va sungule ku godzomberiwa hi fole. Lexi vantshwa lava va le makaya va teleke xona edorobeni i ku ta lava vuhlayiseki leswaku va kota ku wundla mindyangu ya ka vona ni ku kuma mali. Kambe ku ri ni sweswo, va fike va tlanga hi mali yo tala hi ku  dzaha, kasi a va ta yi tirhisela swilo swo antswa.

Swinavetisi leswi ndhundhuzelaka vutomi lebyinene edorobeni minkarhi yin’wana a swi sunguriwi hi van’wamabindzu. Swi sunguriwa hi vanhu lava va rhurheleke edorobeni naswona va nyumaka ku tlhelela emakaya ya vona. Leswaku va nga tekiwi va ri masirha ya le handle, va tshama va ri karhi va tiba xifuva hi rifuwo ni swilo leswi va koteke ku swi endla edorobeni. Hambiswiritano, loko hi kambisisa leswi va swi vulaka hi ta kuma leswaku vutomi bya vona bya manguva lawa byi tluriwa hi lebyi a va byi hanya loko va ha tshama emakaya; sweswi va ni swiphiqo swa timali, ku fana ni vaaki vo tala va le dorobeni.

Lava va ha ku sungulaka ku lava vuhlayiseki, ngopfu-ngopfu emadorobeni lamakulu va xiseka hi ku olova. Hikwalaho ka yini? Hakanyingi a va kumanga nkarhi wa ku aka vunghana bya le kusuhi naswona va le kule ni swirho swa mindyangu. Hikokwalaho a va na yena loyi a nga va tsundzuxaka ku papalata ntlhamu wa le madorobeni wo hlongorisa swilo leswi vonakaka.

Josué a nga phasiwanga hi ntlhamu wa ku dzaha. Ku tlula kwalaho, u swi xiyile leswaku vutomi bya le dorobeni bya tika. Emhakeni ya yena, doroba a ri ta endla leswaku milorho ya yena yi nga hetiseki. U swi xiyile leswaku a nga ri ni vuhlayiseki bya xiviri edorobeni; a yi nga ri ndhawu ya yena. U sungule ku titwa a nga ri nchumu, a tsongahatekile naswona a ri sirha ra le handle, kambe eku heteleleni u titsongahatile kutani a tlhelela ekaya.

A a ehleketa leswaku vanhu a va ta n’wi hlekula. Ematshan’weni ya sweswo vandyangu ni vanghana va ntiyiso va n’wi amukele hi ntsako. Hikwalaho ka leswi a tshamaka ni ndyangu wa ka vona, a tshamaka endhawini leyi a yi toloveleke naswona a kumaka rirhandzu ra vanghana va yena va le vandlheni ra Vukreste, hi ku hatlisa u titwe a hlayisekile ku tlula edorobeni, laha milorho ya lavo tala yi hundzukaka mangava. Leswi n’wi hlamariseke, hi leswaku ku tirha emasin’wini ni tata wakwe, swi endle leswaku yena ni ndyangu wa ka vona va kuma mali yo tala ku tlula leyi a a ta yi kuma edorobeni.

Mali—Kahle-kahle Xiphiqo Xi Kwihi?

Xana mali yi nga endla leswaku u titwa u hlayisekile? Liz wa le Canada, u ri: “Tanihi muntshwa, a ndzi ehleketa leswaku mali yi endla leswaku munhu a hanya kahle a nga vileli hi nchumu.” U rhandzane ni wanuna loyi a ri ni timali. Hi ku hatlisa va tekanile. Xana u titwe a hlayisekile? Liz wa hlamusela: “Loko hi tekanile, hi ve ni kaya ro saseka ni timovha timbirhi naswona xiyimo xa hina xa timali a xi hi pfumelela leswaku hi kuma xin’wana ni xin’wana lexi hi xi lavaka, a hi teka maendzo hi tlhela hi tihungasa. Lexi ndzi hlamariseke, a ndza ha vilela hi mali.” U nyika xivangelo: “Loko ko humelela khombo, a hi ta lahlekeriwa hi swilo swo tala. Swi vonaka onge loko u ri ni swilo swo tala, u ya u titwa u nga hlayisekanga. Mali a yi endlanga leswaku ndzi hanya kahle, ndzi nga vileli hi nchumu.”

Loko u titwa u nga sirhelelekanga hikwalaho ka leswi u vonaka onge a wu na mali leyi eneleke, tivutise, ‘Kahle-kahle xiphiqo xi kwihi? Xana i ku pfumaleka ka mali hakunene, kumbe i matirhiselo lama hoxeke ya mali?’ Loko a tsundzuka vutomi bya yena loko a ha ri ntsongo, Liz u ri: “Sweswi ndza swi xiya leswaku swiphiqo leswi ndyangu wa ka hina a wu ri na swona loko ndza ha ri ntsongo, a swi vangiwa hi matirhiselo yo biha ya mali. A hi xava hi xikweleti, naswona a hi tshama hi ri na xikweleti lexi hi tlimbaka. Leswi a swi endla leswaku hi tshama hi karhatekile.”

Hambiswiritano, namuntlha Liz ni nuna wakwe va titwa va sirhelelekile swinene, hambileswi va nga ni mali yitsongo. Loko va dyondze ntiyiso wa Rito ra Xikwembu, va tshike ku yingisela swilo leswi a swi va wonga leswaku va lava mali kutani va sungule ku yingisela vutlhari bya Xikwembu ku katsa ni marito lama nge: “Loko ku ri loyi a ndzi yingisaka, u ta tshama a sirhelelekile naswona a nge kavanyetiwi hi ku chava khombo.” (Swivuriso 1:33) A va lava leswaku vutomi bya vona byi va lebyi enerisaka, ku eneriseka loku a va nga ta ku kuma hambiloko vo va ni mali yo tala ebankini. Sweswi, Liz ni nuna wakwe i varhumiwa etikweni ra le kule, naswona va dyondzisa vanhu lava  fuweke swin’we ni swisiwana leswaku ku nga ri khale Yehovha Xikwembu u ta tisa ku hlayiseka ka xiviri emisaveni hinkwayo. Ntirho lowu wu endla leswaku munhu a eneriseka hakunene, ku nga ri swona leswaku u ta kuma mali kambe hikwalaho ka leswi wu nga ni xikongomelo lexikulu ni mimpimanyeto leyi tlakukeke.

Tsundzuka ntiyiso lowu wa xisekelo: Ku va la fuweke eka Xikwembu i swa nkoka swinene ku tlula ku va ni rifuwo ra swilo leswi vonakaka. Matsalwa yo Kwetsima a ma kandziyisi ku va ni rifuwo ra swilo leswi vonakaka, kambe ma kandziyisa ku va ni vuxaka lebyinene na Yehovha, lebyi hi nga byi hlayisaka hi ku ya emahlweni hi endla ku rhandza ka Xikwembu hi ripfumelo. Kreste Yesu u hi khutaze leswaku hi “fuwa eka Xikwembu” naswona hi tihlayisela “xuma ematilweni.”—Luka 12:21, 33.

Xana U Lava Xikhundla Xo Tanihi Kwihi?

Loko wo tshuka u anakanya leswaku ku fikelela xikhundla lexi tlakukeke, swi ta ku endla leswaku u hlayiseka, tivutise: ‘Xana i mani eka lava nga ni xikhundla xa le henhla, la kumeke vuhlayiseki  bya xiviri? Xana ndzi fanele ndzi va ni xikhundla xo tanihi kwihi leswaku ndzi kuma vuhlayiseki bya xiviri?’ Ntirho lowu hakelaka wu nga ku endla u titwa onge u hlayisekile kambe wu nga ha ku heta matimba kumbe wu ku nghenisa ekhombyeni.

Mintokoto ya xiviri yi kombisa leswaku vuhlayiseki bya ntiyiso byi kumeka hi ku tiendlela vito lerinene ni Xikwembu ku tlula ku tiendlela vito lerinene ni vanhu. I Yehovha ntsena loyi a nga nyikaka vanhu nyiko ya vutomi lebyi nga heriki. Sweswo swi vula ku tsala mavito ya hina ebukwini ya vutomi ya Xikwembu ku nga ri ya vanhu.—Eksoda 32:32; Nhlavutelo 3:5.

Loko u swi vekela etlhelo leswi mianakanyo ya wena yi swi navelaka, xana u titeka u ri eka xiyimo xihi, naswona i yini lexi u xi languteleke hakunene eka vumundzuku? A nga kona loyi a nga na swilo hinkwaswo. Swi hilaha Mukreste un’wana a vuleke hakona, “Ndzi boheke ku dyondza leswaku evuton’wini a wu nge VUNGI swilo hinkwaswo, kambe u fanele u HLAWULA swin’wana u tshika swin’wana.” Yimanyana u hlaya bokisi leri nge “Xitori Xa Le Benin.”

Kutani hlamula swivutiso leswi: I yini xilo xa nkoka lexi ndzi xi lavaka evuton’wini, kumbe pakani ya mina i yini? Ndlela yo kongoma yo fikelela pakani ya kona hi yihi? Xana ndzi nga va ndzi famba endleleni yo leha leyi pfumalaka vuhlayiseki, kasi leswi ndzi swi lavaka hakunene ndzi nga swi kuma hi ndlela yo olova?

Endzhaku ko nyika ndzayo mayelana ni nkoka lowu hikiweke wa swilo leswi vonakaka loko swi pimanisiwa ni nkoka wa swilo swa moya, Yesu u vulavule hi ku hlayisa tihlo ri ri leri ‘olovaka.’ (Matewu 6:22) U swi veke erivaleni leswaku swilo swa nkoka evuton’wini i timhaka ta moya ni tipakani leti fambisanaka ni vito ra Xikwembu ni Mfumo wa xona. (Matewu 6:9, 10) Swilo leswin’wana a hi swa nkoka ngopfu.

Tikhamera to tala namuntlha ti teka swifaniso swa swilo swa le kule ni swa le kusuhi hi toxe. Xana u fana na tona? Xana swilo hinkwaswo leswi u swi “langutaka”—ku nga swilo swa nkoka, leswi navelekaka—u nga kota ku swi kuma hakunene? Loko swi ri tano, nchumu wa nkoka eka Vakreste, ku nga Mfumo, wu nga kavanyetiwa hi swilo sweswo hinkwaswo, leswi lwetanaka emahlweni ka wena. Yesu u tsundzuxe hi matimba a ku: “Kutani, hambetani mi lava mfumo ni ku lulama ka yena ku sungula, xisweswo swilo leswin’wana hinkwaswo mi ta engeteleriwa swona.”—Matewu 6:33.

Hlayiseka Sweswi Ni Hilaha Ku Nga Heriki

Hinkwerhu hi nga va hi tinavelela ku kuma swilo swa kahle swa hina ni swa varhandziwa va hina. Hambiswiritano, leswi hi nga hetisekangiki ni leswi hi hanyaka emisaveni leyi nga hetisekangiki hi tlhela hi hanya nkarhi wutsongo, sweswo swi hi sindzisa ku pima swilo leswi hi navelaka ku swi kuma. Mutsari wa Bibele u hlamuserile eka magidi ya malembe lama hundzeke: “Ndzi tlhele ndzi swi vona ehansi ka dyambu leswaku lava va nga ni rivilo lerikulu a va hluli emphikizanweni, hambi ku ri lava va nga ni matimba a va hluli enyimpini, ni lavo tlhariha a va swi kumi swakudya, hambi ku ri lava twisisaka a va na rona rifuwo, ni lava va nga ni vutivi a va kombiwi tintswalo; hikuva nkarhi ni xiendlakalo lexi nga languteriwangiki swa va wela hinkwavo.”—Eklesiasta 9:11.

Minkarhi yin’wana hi kokiwa rinoko hi mintirho leyi hi yi endlaka siku ni siku lerova hi tsandzeka no tsundzuka mhaka ya xiviri ya leswaku hi hina vamani, naswona i yini lexi hi xi lavaka kahle-kahle leswaku hi titwa hi hlayisekile hakunene. Xiya marito lawa ya khale ya vutlhari: “Loko u  rhandza mali a wu nge pfuki u enerisekile; loko u lava rifuwo a wu nge kumi hinkwaswo leswi u swi lavaka. A swi pfuni nchumu. Wanuna la tirhaka a nga pfumala swakudya swo tala, kambe u kota ku etlela vurhongo. Kambe wanuna loyi a nga fuwa u ni swo tala ngopfu lerova a nga koti ku etlela hileswi a karhatekaka ha swona.” (Eklesiasta 5:10, 12 Today’s English Version) Ina, vuhlayiseki bya wena byi titshege hi yini?

Loko u ri ni mianakanyo leyi hoxeke yo fana ni ya Josué, xana u nga cinca makungu ya wena? Lava ku rhandzaka hakunene va ta ku seketela, hilaha vandyangu wa Josué ni vanghana evandlheni ra Vukreste va endleke hakona eka yena. U nga kuma vuhlayiseki lebyikulu endhawini leyi nga nyawuriki swin’we ni vanhu lava ku rhandzaka ku tlula ku tshama edorobeni ni vanhu lava va nga ku khomiki kahle.

Loko u fuwile ku fana na Liz ni nuna wakwe, xana u nga cinca vutomi bya wena leswaku u tinyika nkarhi lowu engetelekeke, u tikarhatela ku pfuna vanhu lava fuweke xikan’we ni swisiwana leswaku va dyondza hi Mfumo lowu nga ta tisa vuhlayiseki bya xiviri?

Loko ku ri leswaku a wu ringeta ku kuma xiyimo xa le henhla evanhwini kumbe entirhweni, u fanele u tivutisa leswaku i yini leswi swi ku susumetelaka ku endla sweswo. I ntiyiso leswaku un’wana ni un’wana wa swi rhandza ku hanya vutomi lebyinene. Kambe, xana u ta swi kota ku rhangisa Mfumo lowu nga ndlela ya ntiyiso yo kuma vuhlayiseki bya hilaha ku nga heriki? Tsundzuka marito ya Yesu: “Ku nyika swi tisa ntsako lowukulu ku tlula ku amukela.” (Mintirho 20:35) Loko u hlanganyela eka mintirho yo hambana-hambana ya le vandlheni ra Vukreste, u ta vuyeriwa hi ku kuma vuhlayiseki.

Lava va tshembaka Yehovha ni Mfumo wakwe hi ku helela va tsaka hi vuhlayiseki lebyinene lebyi va byi kumaka sweswi, naswona va langutele ku kuma vuhlayiseki lebyi heleleke enkarhini lowu taka. Mupisalema u te: “Ndzi veke Yehovha emahlweni ka mina nkarhi hinkwawo. Hikuva u le vokweni ra mina ra xinene, a ndzi nge tsekatsekisiwi. Hikokwalaho mbilu ya mina ya tsaka, ni ku vangama ka mina ku voyamele eku tsakeni. Nakambe, nyama ya mina yi ta tshama yi sirhelelekile.”—Pisalema 16:8, 9.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Xitori Xa Le Benin

Xitori lexi xi hlamuseriwe ko tala hi tindlela leti nga faniki. Mukhalabye un’wana wa le Benin, eAfrika Vupela-dyambu, a hi khale a hlamusele vana xitori lexi landzelaka.

Muphasi wa tinhlampfi u vuye ekaya hi xikwekwetsu xakwe kutani a hlanganisiwa hi mutivi wa timhaka ta mabindzu loyi a a tirhela etikweni rimbe leri hluvukaka. Wanuna loyi u vutise muphasi wa tinhlampfi leswaku ha yini a hatlise a vuya etinhlampfini. Muphasi wa tinhlampfi u vule leswaku ingi a nga si vuya kambe se a phase tinhlampfi leti eneleke to wundla ndyangu wakwe.

Hiloko wanuna loyi a vutisa a ku: “Xana u wu tirhisa njhani nkarhi wa wena?”

Muphasi wa tinhlampfi u hlamule a ku: “Ndzi heta nkarhinyana ndzi phasa tinhlampfi. Ndzi tlanga ni vana va mina. Loko ri hisa hinkwerhu ha badama hi wisa. Nimadyambu hi lalela swin’we. Endzhaku ndzi hlangana ni vanghana va mina hi tlanga vuyimbeleri, ni ku endla swin’wana.”

Mutivi wa timhaka ta mabindzu u nghenelerile a ku: “Yingisa ndzi ku byela. U vulavula ni munhu loyi a nga na digri ya le yunivhesiti naswona timhaka ta mabindzu ndzi ti tiva kahle. Ndzi lava ku pfuna wena. U fanele u heta nkarhi wo tala etinhlampfini. U ta kuma mali yo tala naswona ku nga ri khale u ta xava byatso lebyikulu ku tlula xikwekwetsu lexi. Loko u ri ni byatso lebyikulu, u ta kuma mali leyi engetelekeke ivi endzhakunyana u kota ku xava mabyatso yo tala.”

Hiloko muphasi wa tinhlampfi a vutisa a ku: “Kutani ke?”

“Kutani ematshan’weni yo teka tinhlampfi ta wena u ti xavisela vanhu ntsena, u nga xavisela tifektri kumbe u sungula fektri ya wena ya tinhlampfi. U ta kota ku rhurha laha ximutanini xa ka n’wina u ya eCotonou, kumbe eParis kumbe eNew York, laha u nga ta fambisa mabindzu ya wena u ri kona. U nga tlhela u anakanya hi ku nghenisa bindzu ra wena eka stock market ivi u kuma mali hi masaka.”

Hiloko muphasi wa tinhlampfi a ku: “Xana sweswo swi ta teka nkarhi wo tanihi kwihi leswaku ndzi swi fikelela?”

Wanuna loyi u hlamule a ku: “Kumbexana swi nga teka malembe ya 15 ku ya eka 20.”

Hiloko muphasi wa tinhlampfi a n’wi tlhava hi xivutiso xin’wana a ku: “Ivi ke?”

Mutivi wa timhaka ta mabindzu u te: “Se u ta va u boxe u nava. Kutani u nga tshika ntirho. Se u nga siya vutomi bya le xilungwini u ya tshama emakaya.”

Hiloko muphasi wa tinhlampfi a phikelela a ku: “Ivi se ku endleka yini?”

“Kutani u ta kuma nkarhi wa ku phasanyana tinhlampfi, u tlanga ni vana va wena, u badama u wisa loko dyambu ri hisa, u lalela ni ndyangu wa wena u tlhela u hlangana ni vanghana va wena mi tlanga vuyimbeleri.”

[Swifaniso leswi nga eka tluka 7]

Xana ku tlakusiwa entirhweni swi tisa nsirhelelo?

[Swifaniso leswi nga eka tluka 8]

Vakreste-kuloni va swi tsakela swinene ku ku vona u hlayisekile