Mhaka Ya Vutomi

Ku Dyondzisa Vana Va Hina Leswaku Va Rhandza Yehovha

HI KU VULA KA WERNER MATZEN

Eka malembe yo hlayanyana lama hundzeke, Hans Werner, jaha ra mina ra mativula, u ndzi nyike Bibele. Endzeni ka xifunengeto xa yona a a tsale leswi: “Eka Tatana, Onge Rito ra Yehovha ri nga hambeta ri hi kongomisa evuton’wini tanihi ndyangu. Hi mina n’wana wa wena wa mativula.” Vatswari va ta yi twisisa ndlela leyi marito lawa ma yi khumbeke ha yona mbilu ya mina. Hi nkarhi wolowo a ndzi nga yi tivi mintlhontlho leyi hina tanihi ndyangu hi nga ta hlangavetana na yona.

NDZI velekiwe hi 1924 le Halstenbek, ku nga tikhilomitara ta kwalomu ka 20 ku suka ehlalukweni ra le Jarimani leri vitaniwaka Hamburg, naswona ndzi kurisiwe hi manana na kokwana wa xinuna. Leswi a a ndzi dyondzele ku endla mathulusi, hi 1942 ndzi yisiwe le Wehrmacht, ku ya joyina vuthu ra nyimpi. Leswi ndzi langutaneke na swona hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, loko ndzi ri karhi ndzi lwa nyimpi le Rhaxiya, swa chavisa ku swi vula. Va ndzi vuyisile hikwalaho ka leswi a ndzi ri ni vuvabyi bya rifuva kambe ndzi tlheriseriwe kona endzhaku ka loko se ndzi hlakarherile. Hi January 1945, a ndzi ri le Lodz, ePoland, laha ndzi nga vaviseka swinene kutani ndzi yisiwa exibedlhele xa masocha. Nyimpi yi hele ndza ha ri exibedlhele. Loko ndzi ri exibedlhele niloko ndzi ri enkampeni eNeuengamme, ndzi kume nkarhi wa ku anakanyisisa. A ndzi karhatiwa hi swivutiso leswi, Xana Xikwembu xi kona hakunene? Loko swi ri tano, ha yini xi pfumelela leswaku ku va ni ku xaniseka?

Endzhakunyana ka loko ndzi ntshunxiwile ekampeni, hi September 1947, ndzi tekane na Karla.  Hi kulele edorobeni rin’we, hambileswi Karla a a ri Mukhatoliki, mina a ndzi nga tivi nchumu hi ta vukhongeri. Muprista loyi a hi catiseke u ringanyete leswaku hi khongela Xikhongelo xa Hosi swin’we, madyambu man’wana ni man’wana. Hi endle hilaha a vuleke hakona, kambe a hi nga tivi leswi hi swi khongelelaka.

Endzhaku ka lembe hi tekanile, hi kume n’wana loyi hi n’wi thyeke vito ra Hans Werner. Hi nkarhi lowu fanaka, Wilhelm Ahrens, loyi a a ri mutirhi-kulorhi, u ndzi hlanganise ni Timbhoni ta Yehovha. Hi ku tirhisa Bibele u ndzi kombise leswaku tinyimpi ti ta herisiwa. (Pisalema 46:9) Hi xixikana xa 1950, ndzi tinyiketele eka Yehovha kutani ndzi khuvuriwa. Mawaku ntsako lowu ndzi veke na wona endzhaku ka lembe, loko nkatanga na yena a khuvuriwa!

Ku Kurisa Vana Hi Tindlela Ta Yehovha

EBibeleni ndzi hlaye leswaku Yehovha hi yena a nga musunguri wa vukati. (Genesa 1:26-28; 2:22-24) Leswi a ndzi ri kona loko vana va hina va velekiwa—ku nga Hans Werner, Karl-Heinz, Michael, Gabriele, na Thomas—ndzi tiyimisele ku va nuna ni tatana lonene. Mina na Karla a hi tsaka swinene nkarhi wun’wana ni wun’wana loko ku velekiwa vana va hina.

Ntsombano wa Timbhoni ta Yehovha wa 1953, lowu khomeriweke eNuremberg, wu hi khumbe swinene tanihi ndyangu. Hi Ravuntlhanu ni ndzhenga, hi nkarhi wa nkulumo leyi nge “Ku Kurisa Vana Va Misava Leyintshwa,” xivulavuri xi vule swin’wana leswi hi nga taka hi nga swi rivali: “Ndzhaka leyikulu leyi hi nga yi nyikaka vana va hina, i ku navela ku va nandza wa Xikwembu.” Mina na Karla, a hi navela leswaku Yehovha a hi pfuna leswaku hi endla sweswo. Kambe njhani?

Xo sungula, hi swi endle mukhuva ku khongela swin’we tanihi ndyangu siku ni siku. Leswi swi endle leswaku vana va teka xikhongelo xi ri xa nkoka. N’wana un’wana ni un’wana u dyondzisiwe a ha ri ntsongo leswaku ka khongeriwa loko ku nga si dyiwa. Hambiloko va ha ri swihlangi, loko va vona bodlhela ra vona, a va korhamisa tinhloko va tlhela va khondla swivokwana swa vona. Siku rin’wana a hi rhambiwe emucatweni wa un’wana wa maxaka ya nsati wa mina, lava a a va nga ri Timbhoni. Endzhaku ka mucato, vatswari va mutekiwa va rhambe vaendzi leswaku va ta miyeta nyoka ekaya ra vona. Hinkwavo a va lava ku dya va nga khongelanga. Kambe Karl-Heinz, n’wana wa hina wa ntlhanu wa malembe, u vone swi nga fanelanga sweswo. U te: “Ndzi kombela mi rhanga hi ku khongela.” Hiloko vaendzi va n’wi languta, kutani va languta hina, va hetelela hi ku languta n’wini wa muti. Leswaku ndzi nga va khomisi tingana, ndzi va kombele leswaku hi khongela hi nkhensa swakudya, naswona n’wini wa muti u pfumerile.

 Xiendlakalo lexi xi ndzi tsundzuxe marito ya Yesu lama nge: “U lunghiselele swidzuniso swi huma emilon’wini ya swihlangi ni ya lava an’waka.” (Matewu 21:16) Ha tiyiseka leswaku swikhongelo swa hina swa nkarhi na nkarhi, leswi humaka embilwini, swi va pfunile vana leswaku va teka Yehovha a ri Tata wa vona wa le tilweni la nga ni rirhandzu.

Vutihlamuleri Bya Hina Eka Yehovha

Ku dyondzisa vana leswaku va rhandza Xikwembu swi lava leswaku u hlaya ni ku dyondza Rito ra xona nkarhi na nkarhi. Leswaku hi endla leswi, hi ve ni dyondzo ya ndyangu ya vhiki ni vhiki, ngopfu-ngopfu hi Musumbhunuku ni madyambu. Leswi mativula ya hina ni rikotse ra hina va siyanaka hi malembe ya kaye, swilaveko swa vona a swi nga fani, xisweswo a hi nga swi koti ku va dyondzisa rungula leri fanaka.

Hi xikombiso, eka vana lava nga siki nghenaka xikolo, dyondzo ya vona a hi yi endla yi olova swinene. Karla a a kambisisa ndzimana yin’we ya Bibele na vona, kumbe a tirhisa swifaniso leswi nga etibukwini leti sekeriweke eBibeleni. Swa ha ndzi tsakisa ni sweswi loko ndzi tsundzuka leswaku vana va hina lavatsongo a va ndzi pfuxa ka ha ri mixo, va khandziya emubedweni wa hina leswaku va ta hi komba swifaniso leswi va swi rhandzaka ngopfu ebukwini leyi nge The New World. *

Karla u kume ndlela leyinene yo dyondzisa vana swivangelo swa leswaku ha yini hinkwerhu hi fanele hi rhandza Yehovha. Sweswo swi nga ha vonaka swi olova, kambe a ku nga ri matlangwana, a swi fana ni loko mina na Karla hi tirha ntirho wa ku tihanyisa. Kambe a hi helanga matimba. A hi lava ku dyondzisa vana va hina ndlela yo dyondzisa vanhu van’wana lava nga n’wi tiviki Yehovha va nga si va hambukisa. Xisweswo, loko vana va hina se va kota ku tshama, a hi lava leswaku va va kona edyondzweni ya ndyangu.

Tanihi vatswari, mina na Karla a hi tiyimisele ku vekela vana va hina xikombiso lexinene emhakeni ya ku gandzela. Hambiloko hi ri eku dyeni, eku rimeni kumbe loko hi ri ndleleni, a hi ringeta ku tiyisa vuxaka exikarhi ka Yehovha ni vana va hina hinkwavo. (Deteronoma 6:6, 7) Hi nyike vana va hina Tibibele ta vona ku sukela evutsongwanini. Ku tlula kwalaho, loko hi kuma timagazini, a ndzi tsala vito ra un’wana ni un’wana endyangwini eka magazini wa yena. Xisweswo, vana a va dyondza ku vona minkandziyiso leyi nga ya vona. Hi sungule ku avela vana va hina xihloko xo karhi xa Xalamuka! leswaku va xi hlaya. Loko hi hete ku dya swakudya swa ni nhlikanhi hi Tisonto, a va hi hlamusela ndlela leyi va xi twisisaka ha yona xihloko xa kona.

Ku Nyika Vana Nyingiso Lowu Ringaneke

Ina, swilo a swi fambi kahle minkarhi hinkwayo. Loko vana va ri karhi va kula, hi dyondze leswaku loko hi ta byala rirhandzu etimbilwini ta vona hi fanele hi sungula hi tiva leswi ana se swi nga etimbilwini ta vona. Sweswo a swi lava leswaku hi rhiya ndleve loko va vulavula. Minkarhi yin’wana vana va hina a va va ni swivilelo swo karhi, kutani mina na Karla a hi tshama ehansi hi lulamisa swiphiqo na vona. Hi hlele ku tirhisa hafu ya awara loko hi hete dyondzo ya ndyangu, leswaku un’wana ni un’wana a ta nyikiwa nkarhi wo phofula ndlela leyi a titwaka ha yona.

Hi xikombiso, vana va hina lavatsongo, Thomas na Gabriele, a a va vona onge hina tanihi vatswari hi rhandza buti wa vona ku tlula vona. Siku rin’wana va te: “Tatana, hi anakanya leswaku wena na Manana mi pfumelela Hans Werner a tiendlela ku rhandza kakwe.” Eku sunguleni, swi ndzi hlamarisile. Hambiswiritano, endzhaku ka loko hi kambisise mhaka yoleyo hi vukheta, mina na Karla hi swi xiyile leswaku vana lava a va tiyisile hakunene. Kutani hi endle matshalatshala yo khoma vana va hina hinkwavo hi ndlela leyi fanaka.

Minkarhi yin’wana, a ndzi xupula vana ndzi nga sungulanga hi ku anakanya. Etimhakeni to tano, hina vatswari a hi kombela ku rivaleriwa. Endzhaku ka sweswo, a hi khongela eka Yehovha. A swi ri swa nkoka leswaku vana va hina va swi xiya leswaku tata wa vona a tiyimiserile ku kombela ku rivaleriwa eka Yehovha ni le ka vona. Sweswo, swi endle leswaku hi va vanghana lavakulu va vona. A va tala ku vula leswi: “Mi vanghana va hina lavakulu.” Leswi swi hi tsakise ngopfu.

 Loko hi khomisana endyangwini swi endla leswaku ku va ni vun’we. Leswaku swi va tano, a hi avelana mintirho. Hans Werner a a averiwe ku ya exitolo kan’we hi vhiki a ya xava swakudya ni swixava-xavana swin’wana, hi ntolovelo a nyikiwa mali ni nxaxamelo wa swilo leswi a nga ta swi xava. Vhiki rin’wana, a hi n’wi nyikanga mali ni nxaxamelo wa swilo leswi faneleke ku xaviwa. U vutise mana wakwe, hiloko a n’wi byela leswaku mali a yi si va kona. Kutani vana va sungula ku hlevetela va ri voxe, hiloko un’wana ni un’wana a ya teka xibokisana xa yena xa mali, a yi chululela etafuleni. Hinkwavo va huwelele, va ku: “Manana, hi nga ya exitolo sweswi!” Ina, vana va dyondze ku pfuna loko xiyimo xi bihile, naswona sweswo swi endle leswaku ku va ni vun’we endyangwini.

Loko majaha ya hina ma ya ma kula, ma sungule ku tsakela tintombhi. Hi xikombiso, Thomas, u sungule ku tolovelana swinene ni ntombhi yin’wana leyi nga Mbhoni leyi nga na malembe ya 16. Ndzi n’wi hlamusele leswaku loko a tiyimisele ku yi teka, u fanele a lunghekela ku byarha vutihlamuleri bya ku khathalela nsati ni vana. Thomas u swi xiyile leswaku a a nga si lunghekela ku teka, tanihi leswi a ri ni malembe ya 18 ntsena hi vukhale.

Ku Endla Nhluvuko Tanihi Ndyangu

Loko va ha ri vatsongo, vana va hina va tsarise eXikolweni xa Vutirheli bya le Tilweni hi ku landzelelana. A hi swi yingiserisisa kahle swiavelo swa vona, naswona a hi khutazeka loko hi vona ndlela leyi vana a va xi rhandza ha yona Xikwembu. Valanguteri va xifundzha ni va muganga lava a va tshuka va ta tshama na hina, a va hi byela mintokoto ya vona kumbe va hlaya Bibele na hina. Vavanuna lava ni vasati va vona va hi pfunile leswaku hi hlakulela ku rhandza ntirho wa nkarhi hinkwawo tanihi ndyangu.

A hi swi langutela hi mahlo-ngati ku ya emintsombanweni. Hi yona a yi hi pfuna swinene eka matshalatshala yo dyondzisa vana va hina leswaku va navela ku va malandza ya Xikwembu. Vana a va nga tikoti hi ku tsaka loko va ri karhi va vehela tibeji ta vona loko hi ri karhi hi lunghekela ku ya entsombanweni. A hi tsakile swinene loko Hans Werner a khuvuriwa a ri ni malembe ya khume. Vanhu vo hlayanyana a va vona onge wa ha ri ntsongo leswaku a nga tinyiketela eka Yehovha, kambe loko se a ri ni malembe ya 50, u ndzi byele ndlela leyi a tlangelaka ha yona leswi se a nga ni malembe ya 40 a ri karhi a tirhela Yehovha.

Hi kombise vana va hina leswaku ku va ni vuxaka na Yehovha i swa nkoka, kambe a hi va sindzisanga leswaku va tinyiketela. Hambiswiritano, a hi tsaka loko lavan’wana na vona va endla nhluvuko ku kondza va khuvuriwa hi nkarhi wa vona.

Ku Dyondza Ku Rhwexa Yehovha Mindzhwalo Ya Hina

A hi tsake ngopfu hi 1971 loko Hans Werner a thwasa eka ntlawa vu-51 wa Xikolo xa Bibele xa Gilead xa Watchtower naswona u averiwe ku ya va murhumiwa eSpain. Vana lavan’wana na vona va nghenele ntirho wa nkarhi hinkwawo hi ku landzelelana, leswi swi hi tsakise ngopfu. Hi nkarhi wolowo, Hans Werner u ndzi nyike Bibele leyi ku vulavuriweke  ha yona eku sunguleni ka xihloko lexi. Swilo a swi vonaka swi hi fambela kahle tanihi ndyangu.

Kutani hi xiye leswaku hi fanele hi tshinela swinene eka Yehovha. Ha yini? Hikuva hi vone vana van’wana va hina va hlangavetana ni swiphiqo leswi ringeke ripfumelo ra vona swinene. Hi xikombiso, Gabriele, n’wana wa hina wa nhwanyana na yena a a langutana ni minkarhi yo tika. U tekane na Lothar hi 1976. Hiloko nuna wakwe a sungula ku vabya endzhakunyana ka loko va tekanile. Leswi a ya a vabya swinene, Gabriele u n’wi khathalerile, ku fikela loko a fa. Loko hi vona xirho lexi hanyeke kahle xa ndyangu xi vabya ku fikela loko xi fa, swi hi tsundzuxe ndlela leyi hi wu lavaka ha yona nseketelo wa Yehovha.—Esaya 33:2.

Ku Kuma Malunghelo eNhlengeletanweni Ya Yehovha

Loko ndzi hlawuriwa ku va nandza wa vandlha hi 1955 (loyi namuntlha a vuriwaka mulanguteri la ungamelaka) a ndzi titwa ndzi nga si faneleka ku va ni vutihlamuleri byebyo. Ntirho a wu ri wukulu swinene, kutani leswaku ndzi kota ku wu endla, nkarhi wun’wana a ndzi boheka ku pfuka hi awara ya mune nimixo. Nsati wa mina ni vana a va ndzi seketela swinene, a va nga ndzi kavanyeti loko ku ri na leswi ndzi bohekaka ku swi endla nimadyambu.

Nilokoswiritano, mina ni ndyangu a hi endla matshalatshala leswaku hi va swin’we minkarhi yo tala. Minkarhi yin’wana muthori wa mina a a ndzi lomba movha wa yena leswaku ndzi teka ndyangu wa mina hi ya bela hi moya. Vana a va swi tsakela swinene loko hi dyondza Xihondzo xo Rindza hi ri enhoveni. A hi pfa hi famba hi valanga nhova, minkarhi yin’wana a hi yimbelela tinsimu hi ku pfuniwa hi xichayachayana xa mina loko hi ri karhi hi chochovela emakhwatini.

Hi 1978, ndzi hlawuriwe ku va mulanguteri wa xifundzha la khomelaka (ku nga mulanguteri la famba-fambaka). A ndzi khumbekile swinene lerova ndzi khongela ndzi ku: “Yehovha, ndzi vona onge a ndzi nge swi koti. Kambe loko u lava leswaku ndzi ringeta, ndzi ta endla leswi nga ematimbeni ya mina.” Endzhaku ka malembe mambirhi loko ndzi ri ni malembe ya 54 hi vukhale, ndzi teke bindzu ra mina ndzi ri nyika rikotse ra hina, Thomas.

Vana va hina hinkwavo se a va kurile, leswi swi endle leswaku mina na Karla hi kota ku tirhela Yehovha hi xitalo. Hi rona lembe rero, ndzi hlawuriwe ku va mulanguteri wa xifundzha kutani ndzi averiwa eka xiyenge xa Hamburg ni xa Schleswig-Holstein hinkwaxo. Leswi a hi ri ni ntokoto wo kurisa vana, a hi kota ku pfuna vatswari ni vana va vona hi vutivi byo karhi.

Endzhaku ka loko ndzi hete malembe ya khume ndzi ri mulanguteri wa xifundzha, Karla a fanele ku endliwa vuhandzuri. Hi rona lembe rero, madokodela ma tshubule leswaku ndzi ni tshumba ebyongweni. Hikwalaho, ndzi tshike ntirho wa mina wa ku va mulanguteri wa xifundzha kutani ndzi ya endliwa vuhandzuri ebyongweni. Endzhaku ka malembe manharhu ndzi tlhele ndzi va mulanguteri wa xifundzha la khomelaka. Sweswi mina na Karla hi ni malembe ya kwalomu ka va-70 hi vukhale naswona a ha ha ri entirhweni wa ku endzela mavandlha. Yehovha u hi pfunile hi kota ku xiya leswaku a ku nga ri na xivangelo xa ku tsandzeka ku hetisisa lunghelo leri ndzi ri kumeke.

Mina na Karla loko hi anakanya hi leswi hi langutaneke na swona, hi nkhensa Yehovha leswi a hi pfuneke leswaku hi byala ntiyiso etimbilwini ta vana va hina. (Swivuriso 22:6) Eka malembe lawa hinkwawo, Yehovha a a ri karhi a hi kongomisa ni ku hi letela, a hi pfuna leswaku hi kota ku byarha vutihlamuleri bya hina. Hambileswi hi dyuhaleke naswona hi vabyaka, kambe rirhandzu ra hina eka Yehovha ra ha tiyile naswona ri ta va kona hilaha ku nga heriki.—Varhoma 12:10, 11.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Ndyangu wa hina wu ri karhi wu famba wu lulama ni Nambu wa Elbe, eHamburg hi 1965

[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]

Swirho swin’wana swa ndyangu wa ka hina entsombanweni wa matiko hinkwawo eBerlin hi 1998

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Ndzi ri ni nsati wa mina Karla