A Hi Kambisiseni Switori Swin’wana Malunghana Ni Rifu

EMATIN’WINI hinkwawo, munhu u tshame a pfilunganyekile a chavisiwa hi ku tiva leswaku u ta fa. Ku chava rifu ku nyanyisiwe hi tidyondzo ta vukhongeri bya mavunwa leti pfuvapfuvaneke, mikhuva leyi tolovelekeke ni leswi vanhu va swi pfumelaka leswi dzikeke emianakanyweni ya vona. Lexi karhataka hi ku chava rifu hi leswaku ku chava koloko ku nga endla munhu a nga tiphini hi vutomi ni ku herisa ntshembo wa leswaku vutomi byi ni xikongomelo.

Vukhongeri byo tala hi byona byi nga ni nandzu hikuva byi kondletela switori leswi nga kona malunghana ni rifu. Loko u kambisisa swin’wana swa swona hi ku pfuniwa hi ntiyiso wa Bibele, vona loko matwisiselo ya wena hi rifu ma fanele ma lulamisiwa.

Xitori 1: Rifu i ku hela ka vutomi hi ndlela ya ntumbuluko.

“Swo boha leswaku rifu . . . ri va kona evuton’wini bya hina,” hi ku vula ka buku leyi nge Death—The Final Stage of Growth. Tinhlamuselo to fana na leti ti kombisa vonelo ra leswaku rifu i ra ntumbuluko, ku nga makumu ya ntumbuluko ya swilo hinkwaswo leswi hanyaka. Hikwalaho, sweswo swi dyondzise vo tala filosofi ya leswaku vutomi a byi pfuni nchumu ni leswaku va nga tihanyela hi ndlela leyi va yi lavaka.

Kambe xana rifu i ku hela ka vutomi hi ndlela ya ntumbuluko? A hi valavisisi hinkwavo va pfumelaka sweswo. Hi xikombiso, Calvin Harvey, mutivi wa vutomi loyi a dyondzeke hi ta ku dyuhala ka vanhu, loko a vutisiwa u vule leswaku a nga tshembi leswaku vanhu “va endleriwe leswaku va fa.” William Clark, mutivi wa ta nsawutiso u te: “A hi fanele hi nga fi.” Seymour Benzer, wa California Institute of Technology, u vule leswaku “ku dyuhala ko va xiendlakalo lexi xi ngo tshuka xi endlekile, ku nga ri leswaku swo boha ku va kona, naswona hi na ntshembo wa leswaku hi nga ku cinca.”

Loko vativi va sayense va kambisisa leswi vanhu va nga endlisiwa xiswona va pfilunganyeka. Va kuma leswaku hina vanhu hi tumbuluxiwe hi ri na swiaki ni vuswikoti lebyi nga hi endlaka leswaku hi hanya malembe yo tlula lawa hi ma hanyaka ya 70 ku ya eka 80. Hi xikombiso, vativi va sayense va kume leswaku byongo bya munhu byi na vuswikoti byo tsundzuka swilo swo tala. Mulavisisi un’wana u ringanyete leswaku byongo bya hina byi nga tsundzuka rungula leri nga “tsariwaka eka tivholumo ta 20 wa timiliyoni, leti nga etilayiburari letikulu ta laha misaveni.” Vativi va misiha va tshemba leswaku munhu u tirhisa xiphemu xitsongo evuton’wini. Swi fanerile ku vutisa leswi, ‘Ha yini hi ri ni byongo lebyi nga tekaka rungula ro tala kasi hi va hi tirhise xiphemunyana xitsongo xa byona eka vutomi lebyi hi hanyaka byona?’

Nakambe anakanya ndlela leyi vanhu va khumbekaka ha yona hi rifu! Eka vo tala, loko va fele hi nsati, hi nuna, kumbe hi n’wana swi va vangela gome vutomi bya vona hinkwabyo. Ndlela leyi vanhu va khumbekaka ha yona hakanyingi yi va endla va karhateka swinene endzhaku ka rifu ra loyi va n’wi rhandzaka. Hambi ku ri lava va vulaka leswaku rifu i ra ntumbuluko eka vanhu va  kuma leswaku swa tika ku amukela mhaka ya leswaku ku fa ka vona ku ta va ku ri ku hela ka timhaka. British Medical Journal yi vula leswaku “un’wana ni un’wana u tinavelela ku hanya nkarhi wo leha swinene.”

Malunghana ni ndlela leyi hi ntolovelo munhu a khumbekaka ha yona hi rifu, vuswikoti bya yena lebyi hlamarisaka bya ku tsundzuka ni ku dyondza, ni ku navela loku a nga na kona ko hanya hilaha ku nga heriki, xana a swi le rivaleni leswaku a a endleriwe ku hanya? Kunene, Xikwembu a xi vumbanga vanhu leswaku va fa, kambe a xi lava leswaku va hanya hilaha ku nga heriki. Xiya leswi Xikwembu xi swi tshembiseke mpatswa wo sungula: “Tswalanani mi andza, mi tata misava, mi yi fuma, mi fuma tinhlampfi ta lwandle ni swivumbiwa leswi hahaka swa matilo ni swivumbiwa hinkwaswo leswi famba-fambaka ehenhla ka misava.” (Genesa 1:28) Byolebyo a byi ri vumundzuku lebyi tsakisaka hakunene!

Xitori 2: Loko vanhu va fa Xikwembu xa va teka va ya tshama na xona.

Manana un’wana la nga ni malembe ya 27 loyi a a ri kusuhi ni ku fa naswona a a ta siya vana vakwe vanharhu, u byele nani yin’wana ya Mukhatoliki a ku: “U nga ndzi byeli leswaku leswi i ku rhandza ka Xikwembu. . . . Swa ndzi nyangatsa loko munhu a ndzi byela sweswo.” Kambe sweswo hi leswi dyondzisiwaka hi vukhongeri byo tala malunghana ni rifu—leswaku Xikwembu xi teka vanhu va ya tshama na xona.

Xana hakunene Muvumbi u ni tihanyi to tano lerova a nga hi vangela rifu a ri karhi a swi tiva leswaku ri hi tshova timbilu? Doo, Xikwembu xa le Bibeleni xi nge swi endli sweswo. Hi ku ya hi 1 Yohane 4:8, “Xikwembu i rirhandzu.” Xiya leswaku a yi vuli swona leswaku Xikwembu xi ni rirhandzu kumbe leswaku Xikwembu xa rhandza, kambe yi vula leswaku Xikwembu i rirhandzu. Rirhandzu ra Xikwembu ri entile, ri tengile, ri hetisekile, kutani ri fambisana ni vumunhu bya xona ni swiendlo swa xona lerova swi fanerile loko ku vulavuriwa hi xona leswaku i rirhandzu. Lexi a hi xona Xikwembu lexi tekaka vanhu leswaku va ya tshama na xona loko va file.

Vukhongeri bya mavunwa byi siye vanhu vo tala va pfilunganyekile malunghana ni laha vafi va nga kona ni xiyimo xa vona. Tilo, tihele, pagatori, Limbo—tidyondzo leti ni tin’wana to hambana-hambana malunghana ni laha vanhu va yaka kona ta pfilunganya naswona ta chavisa swinene. Hi hala tlhelo, Bibele yi hi byela leswaku vafi a va hanyi; va le ka xiyimo xo fana ni xa munhu la etleleke. (Eklesiasta 9:5, 10; Yohane 11:11-14) Hikwalaho, a hi fanelanga hi vilela hi leswi nga ta endleka eka hina loko hi file, tanihi leswi hi nga vileliki loko hi vona un’wana a tietlelele hi ku rhula. Yesu u vulavule hi nkarhi lowu “hinkwavo lava nga eka masirha-bako ya xitsundzuxo” va nga ta “huma” va kuma vutomi lebyintshwa emisaveni ya paradeyisi.—Yohane 5:28, 29; Luka 23:43.

Xitori 3: Xikwembu xi teka swihlangi leswaku swi ya va tintsumi.

Elisabeth Kübler-Ross, loyi a dyondzeke hi ta vanhu lava nga ni vuvabyi lebyi nga tshungulekiki, u vulavule hi langutelo leri tolovelekeke exikarhi ka vanhu lava nghenaka kereke. Loko a vulavula hi mhaka yin’wana ya xiviri, u vule leswaku “a hi vutlhari ku byela n’wana la feriweke hi buti wa yena leswaku Xikwembu xi swi rhandza ngopfu swifanyetana lerova xi teke Butana xi ya tshama na yena etilweni.” Marito yo tano ma hlamusela Xikwembu hi ndlela leyi hoxeke naswona a ma kombisi vumunhu ni mahanyelo ya xona. Dok. Kübler-Ross u ye emahlweni a ku: “Xinhwanyetana lexi xi kule xi kala xi va wansati kambe xi tama xa ha hlundzukele Xikwembu, leswi swi endleke leswaku xi hlangana nhloko loko xi feriwa hi xifanyetana xa xona endzhaku ka makume manharhu ya malembe.”

Ha yini Xikwembu xi teka n’wana leswaku a ya va ntsumi—onge hiloko Xikwembu xi n’wi lava ngopfu n’wana loyi ku tlula vatswari va yena? Loko a ku ri ntiyiso leswaku Xikwembu xi teka vana, xana sweswo a swi nga ta xi endla Muvumbi la nga riki na rirhandzu kambe a nga ni vutianakanyi? Ku hambana ni langutelo rero, Bibele yi ri: “Rirhandzu ri huma eka Xikwembu.” (1 Yohane 4:7) Xana Xikwembu xa rirhandzu xi nga vanga rifu leri hambi ku ri vanhu lava nga hetisekangiki va nga taka va nga ri tiyiseleli?

 Kutani ha yini vana va fa? Nhlamulo yin’wana ya Bibele yi tsariwe eka Eklesiasta 9:11: “Nkarhi ni xiendlakalo lexi nga languteriwangiki swa va wela hinkwavo.” Naswona Pisalema 51:5 yi hi byela leswaku hinkwerhu a hi hetisekanga, hi velekiwe hi ri ni xidyoho, naswona vanhu hinkwavo va ta helela va file va dlayiwa hi swilo swo hambana-hambana. Minkarhi yin’wana vana va fa va nga si velekiwa, kutani leswi swi endla leswaku mana wa kona a humeriwa hi khwiri. Kasi minkarhi yin’wana vana va fa hikwalaho ka swiyimo leswi khomisaka gome kumbe hikwalaho ka timhangu. Xikwembu a hi xona xi vangaka makhombo wolawo.

Xitori 4: Vanhu van’wana va xanisiwa endzhaku ka loko va file.

Vukhongeri byo tala byi dyondzisa leswaku lavo homboloka va ta ya endzilweni wa tihele naswona va ta xanisiwa hilaha ku nga heriki. Xana dyondzo leyi ya twala naswona yi huma eMatsalweni? Munhu u hanya 70 kumbe 80 wa malembe. Hambiloko munhu a endle swidyoho leswikulu vutomi bya yena hinkwabyo, xana swi nga va swi fanerile loko a xanisiwa hilaha ku nga heriki? E-e. Ku ta va ku ri tihanyi letikulu ku xanisa munhu hilaha ku nga heriki hikwalaho ka swidyoho leswi a swi endleke hi nkarhi wo koma lowu a wu hanyeke.

I Xikwembu ntsena lexi nga paluxaka leswaku ku humelela yini endzhaku ka loko vanhu va file, naswona sweswo xi swi paluxile eRitweni ra xona, ku nga Bibele. Bibele yi ri: “Hilaha [xiharhi] xi faka hakona, ni [munhu u] fisa xisweswo; hinkwaswo swi ni moya wun’we . . . Hinkwaswo swi ya endhawini yin’we. Hinkwaswo swi ve kona swi huma entshurini, hinkwaswo swi tlhelela entshurini.” (Eklesiasta 3:19, 20) Laha a ku vulavuriwi hi ndzilo wa tihele. Loko vanhu va fa, va tlhelela entshurini—a va ha vi kona.

Leswaku munhu a xanisiwa u fanele a va a hanya. Xana vafi va hanya? Bibele yi tlhela yi nyika nhlamulo: “Lava hanyaka va swi tiva leswaku va ta fa; kambe loko ku ri lava feke, a va tivi nchumu nikatsongo, naswona a va ha ri na hakelo, hikuva ku tsundzukiwa ka vona ku rivariwile.” (Eklesiasta 9:5) A swi nge koteki leswaku vanhu lava feke, ‘lava nga tiviki nchumu nikatsongo’ va humeleriwa hi maxangu.

Xitori 5: Rifu ri vula leswaku swi herile hi hina.

Loko hi fa a ha ha vi kona, kambe leswi a swi vuli swona leswaku se swi herile hi hina. Yobo, wanuna wo tshembeka a a swi tiva leswaku u ta ya esirheni, eSheol, loko a fa. Kambe yingisa xikhongelo xa yena lexi yaka eka Xikwembu: “Onge u  nga ndzi tumbeta eSheol, u ndzi hlayisa exihundleni ku fikela loko ku hlundzuka ka wena ku tlhela, leswaku u ndzi vekela nkarhi kutani u ndzi tsundzuka! Xana loko munhu la tiyeke emirini a fa a nga tlhela a hanya? . . . U ta vitana, mina ndzi ta ku hlamula.”—Yobo 14:13-15.

Yobo a a tshemba leswaku loko o fa a tshembekile, Xikwembu xi ta n’wi tsundzuka naswona hi ku famba ka nkarhi u ta pfuxiwa. Malandza ya Xikwembu hinkwawo ya le minkarhini ya khale a ma pfumela sweswo. Yesu u tiyisekise ntshembo lowu kutani a kombisa leswaku Xikwembu xi ta tirhisa yena ku pfuxa lava feke. Marito ya Kreste ma hi nyika xitiyisekiso lexi: “Nkarhi wa ta lowu hinkwavo lava nga eka masirha-bako ya xitsundzuxo va nga ta twa rito ra [Yesu] kutani va huma, lava endleke swilo leswinene va pfukela evuton’wini, lava a va hanya hi swilo swo biha va pfukela eku avanyisiweni.”—Yohane 5:28, 29.

Ku nga ri khale Xikwembu xi ta susa vuhomboloki hinkwabyo kutani xi tisa misava leyintshwa laha ku nga ta va ku fuma hosi ya le tilweni. (Pisalema 37:10, 11; Daniyele 2:44; Nhlavutelo 16:14, 16) Vuyelo bya kona ku ta va paradeyisi leyi nga ta va yi ri emisaveni hinkwayo, laha ku nga ta va ku tshama vanhu lava tirhelaka Xikwembu. EBibeleni hi hlaya leswi: “Ndzi twa rito lerikulu ri huma exiluvelweni ri ku: ‘Waswivo! Ntsonga wa Xikwembu wu le vanhwini, xi ta tshama na vona, naswona vona va ta va vanhu va xona. Xikwembu hi xiviri xi ta va na vona. Kutani xi ta sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya vona, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona. Swilo swo sungula swi hundzile.’”—Nhlavutelo 21:3, 4.

Ku Ntshunxeka Eka Ku Chava

Ku va ni ntshembo wa leswaku vafi va ta pfuxiwa swin’we ni ku tiva Loyi a nga xihlovo xa lunghiselelo rolero swi nga ku chavelela. Yesu u tshembisile: “Mi ta tiva ntiyiso, kutani ntiyiso wu ta mi ntshunxa.” (Yohane 8:32) Sweswo swi katsa ku hi ntshunxa eka ku chava rifu. Yehovha hi yena ntsena loyi a nga hundzulaka fambiselo ra ku dyuhala ni rifu kutani a hi nyika vutomi lebyi nga heriki. Xana u nga swi tshemba switshembiso swa Xikwembu? Ina, u nga swi tshemba hikuva Rito ra Xikwembu minkarhi hinkwayo ri vula ntiyiso. (Esaya 55:11) Hi ku khutaza leswaku u dyondza leswi engetelekeke hi swikongomelo swa Xikwembu mayelana ni vanhu. Timbhoni ta Yehovha ti ta tsakela ku ku pfuna.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 6]

Xiphiqo xa ku chava rifu hileswaku swi nga ku endla u nga tiphini hi vutomi

[Chati leyi nga eka tluka 7]

SWITORI LESWI TOLOVELEKEKE HI RIFU MATSWALWA MA RI YINI?

● Rifu i ku hela ka vutomi hi Genesa 1:28; 2:17; Varhoma 5:12

ndlela ya ntumbuluko

● Loko vanhu va fa Xikwembu xa va teka va ya tshama na xona Yobo 34:15; Pisalema 37:11, 29; 115:16

● Xikwembu xi teka swihlangi leswaku swi ya va tintsumi Pisalema 51:5; 104:1, 4; Vaheveru 1:7, 14

● Vanhu van’wana va xanisiwa endzhaku ka loko va file Pisalema 146:4; Eklesiasta 9:5, 10; Varhoma 6:23

● Rifu ri vula leswaku swi herile hi hina Yobo 14:14, 15; Yohane 3:16; 17:3; Mintirho 24:15

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

Ku tiva ntiyiso malunghana ni rifu swi hi endla leswaku hi nga chavi

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 5]

Barrators—Giampolo/The Doré Illustrations For Dante’s Divine Comedy/Dover Publications Inc.