Swiphiqo Swa Vanhu Xana Swi Ta Kala Swi Hela?

“VAAKI va misava vo ringana kotara va le vuswetini, vanhu va 1,3 wa magidi ya timiliyoni va hanya hi dolara yin’we hi siku, vanhu va gidi ra timiliyoni a va dyondzanga, va 1,3 wa magidi ya timiliyoni va pfumala mati lama baseke yo nwa naswona vanhu va gidi ra timiliyoni va sika hi ndlala.” Lexi i xiviko lexi humaka le Ireland malunghana ni xiyimo xa misava.

Swa vavisa swinene ku vona leswaku vanhu a va swi koti ku kuma ntlhantlho wa xiviri wa swiphiqo swa misava! Swiphiqo leswi swi ya swi chavisa swinene loko munhu a xiya leswaku vunyingi bya vanhu lava ku vulavuriwaka ha vona eka xiviko lexi, i vavasati ni vana lava nga kotiki ku endla nchumu. Xana a swi hlamarisi ku vona leswaku hambileswi hi nga eka lembe-xidzana ra vu-21, timfanelo ta vona ti ya emahlweni ti “kandziyeriwa siku ni siku hi mpimo lowu chavisaka”?—The State of the World’s Children 2000.

“Misava Leyintshwa Hi Nguva Yin’we”

United Nations Children’s Fund yi vula leswaku “xiyimo xa ku heleriwa hi ntshembo lexi vanhu va nga eka xona emisaveni hinkwayo hikwalaho ka ku kandziyeriwa . . . xi nga tlhantlhiwa.” Nhlengeletano leyi yi vula leswaku swiyimo leswi chavisaka leswi magidi lawa ya timiliyoni ma langutaneke na swona sweswi “swi nga papalatiwa naswona swi nga herisiwa.” Kahle-kahle, yi humese xirhambo xa leswaku “vanhu hinkwavo va tirhela ku tisa misava leyintshwa hi nguva yin’we.” Hi ku vula ka yona, leyi yi ta va misava leyi eka yona vanhu va nga “taka va nga xaniseki hikwalaho ka vusweti ni xihlawuhlawu, leyi ku nga ta va ku nga ri na madzolonga ni mavabyi eka yona.”

Vanhu lava vulaka marito lawa va khutazeka loko va vona leswaku hambi ku ri sweswi, vanhu lava nga ni musa va karhi va endla ntirho lowukulu leswaku va lulamisa swiphiqo leswi vangiwaka hi “madzolonga ni makhombo lama vonakaka onge a ma nge heli.” Hi xikombiso, eka malembe ya 15 lama hundzeke, Chernobyl Children’s Project “yi hungute ku xaniseka ka madzana-dzana ya vana lava khomiweke hi vuvabyi bya khensa endzhaku ka ku buluka ka tibomo ta nyutliya.” (The Irish Examiner, April 4, 2000) Mavandla lamakulu ni lamatsongo lama pfunaka ku phalala, ma va pfuna swinene vanhu vo tala lava hlaseriweke hi nyimpi ni hi makhombo man’wana.

Hambiswiritano, vanhu lava hoxaka xandla eka mphalalo va wu tiva ntirho lowu va langutaneke na wona. Va swi tiva leswaku swiphiqo leswi va langutaneke na swona “i swikulu swinene ku tlula hilaha a swi ri hakona eka malembe ya khume lama hundzeke.” David Begg, mukongomisi-nkulu wa vandla ro khathalela swisiwana ra le Ireland leri vitaniwaka Concern, u vula leswaku “vatirhi, vaseketeri ni vanhu lava nyikelaka, va endle ntirho wo hlamarisa” loko tiko ra Mozambhiki ri hlaseriwe hi ndhambi leyi chavisaka. Wa engetela: “Kambe a hi nge swi koti ku langutana ni makhombo ya muxaka lowu hi ri hexe.” Malunghana ni matshalatshala lama endliwaka laha Afrika, u ri: “Ntshembonyana lowu nga kona, wu fana ni makhandlhela ma nga ri mangani lama nga ekusuhi ni ku timeka.” Vo tala va nga ha vona onge nhlamuselo ya yena yi xi katsakanya kahle xiyimo xa misava hinkwayo.

Xana swa twala ku langutela leswaku ku ta va ni “misava leyintshwa hi nguva yin’we”? Hambileswi matshalatshala yo phalala lama endliwaka sweswi ma tlangeriwaka, kambe i swinene ku kambisisa xihlovo xin’wana lexi nga ta tisa misava leyintshwa leyi nga ni vululami ni ku rhula. Bibele yi hi byela hi ntshembo wolowo, hilaha hi nga ta swi vona hakona eka xihloko lexi landzelaka.

 [Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 2]

Page 3, children: UN/DPI Photo by James Bu