Gandzela Xikwembu “Hi Moya”

‘Mi ta fanisa Xikwembu na mani, mi ta endla xifaniso xihi xa xona?’—ESAYA 40:18, “BIBELE YA XITSONGA”

KUMBEXANA u kholwa hi mbilu ya wena hinkwayo leswaku ku tirhisa swifaniso evugandzerini bya Xikwembu swa amukeleka. U nga ha vona onge leswi swi ku tshineta ekusuhi ni Mutwi wa xikhongelo, loyi a nga vonakiki naswona a nga ha vonakaka a nga ri wa xiviri hambi ku ri ku khathala hi vanhu.

Kambe, xana hi ntshunxekile ku tihlawulela ndlela ya hina vini yo tshinela eka Xikwembu? Xana a hi Xikwembu hi xoxe xi nga ni mfanelo yo vula leswi amukelekaka ni leswi nga amukelekiki? Yesu u hlamusele langutelo ra Xikwembu mayelana ni mhaka leyi loko a ku: ‘Hi mina ndlela, ni ntiyiso, ni vutomi; a ku na munhu la nga taka ka Tatana, loko ku nga ri ha mina.’ (Yohane 14:6) * Marito wolawo hi woxe ma sivela ku tirhisiwa ka swifaniso kumbe swilo swihi na swihi swo kwetsima.

Ina, ku ni muxaka wo karhi wa vugandzeri lebyi Yehovha Xikwembu a byi amukelaka. Hi byihi? Enkarhini wun’wana, Yesu u te: ‘Nkarhi wa ta, ni sweswi wu kona, lowu vagandzeri lavanene va nga ta gandzela Tatana hi moya ni ntiyiso; hikuva Tatana o lava lava n’wi gandzelaka sweswo. Xikwembu i Moya; lava xi gandzelaka, va fanele ku xi gandzela hi Moya ni ntiyiso.’—Yohane 4:23, 24.

Xana Xikwembu lexi nga “moya,” xi nga yimeriwa hi xifaniso lexi endliweke? Doo. Hambi xi lo saseka njhani xifaniso xa kona xi nga ka xi nga ringani ni ku vangama ka Xikwembu. Kutani xifaniso xa Xikwembu a xi nge fanekiseli xona hi xiviri. (Varhoma 1:22, 23) Xana munhu u ta va a ‘gandzela hi ntiyiso’ loko a vulavula ni Xikwembu hi ku tirhisa xifaniso lexi endliweke hi munhu?

Leswi Bibele Yi Swi Dyondzisaka

Nawu wa Xikwembu a wu swi pfumeleli ku gandzela swifaniso. Nawu wa vumbirhi eka Milawu  ya Khume wu te: ‘U nga tshuki u tiendlela xifaniso lexi vatliweke, ni loko xi ri xifaniso xihi ni xihi xa swilo leswi nge henhla etilweni, ni loko xi ri xa swilo leswi nge hansi emisaveni, ni loko xi ri xa swilo leswi nge matini, ehansi ka misava; u nga tshuki u swi nkhinsamela, ni loko ku ri ku swi tirhela.’ (Eksoda 20:4, 5) Matsalwa ya Vukreste lama huhuteriweke na wona ma te: ‘Chavani ku gandzela swifaniso.’—1 Vakorinto 10:14.

I ntiyiso, vo tala va vula leswaku loko va tirhisa swifaniso evugandzerini bya vona, sweswo ku va ku nga ri vugandzeri bya swikwembu swa hava. Hi xikombiso, Vakreste va kereke ya Orthodox, hakanyingi va landzula leswaku kahle-kahle va gandzela swifaniso leswi va swi korhamelaka, va swi nkhinsamela va tlhela va swi khongela. Muprista wa Orthodox u tsale a ku: “Ha swi xixima hikuva i swilo leswi kwetsimaka, naswona hi xixima leswi Swifaniso swi yimelaka swona.”

Hambiswiritano, ka ha sala xivutiso lexi nge: Xana Xikwembu xa ku amukela ku tirhisiwa ka swifaniso hi xikongomelo lexi vuriwaka leswaku i ku xixima xona hi ndlela leyi nga kongomangiki? A ku kona laha Bibele yi pfumelaka sweswo. Loko Vaisrayele va endle xifaniso xa rhole, va vule leswaku xikongomelo xa rhole leri i ku xixima Yehovha, kambe yena u va kombise hi matimba leswaku a nga swi amukeli sweswo, a vula leswaku va gwinehile.—Eksoda 32:4-7.

Khombo Leri Tumbeleke

Ku tirhisa swifaniso swa xiviri evugandzerini swi ni khombo. Swi nga ha yenga vanhu hi ku olova leswaku va gandzela swifaniso ematshan’weni yo gandzela Xikwembu lexi va vulaka leswaku xi yimeriwa hi xifaniso xexo. Hi marito man’wana xifaniso xi hundzuka xikwembu xa hava.

A a swi ri tano hi swifaniso swo tala emasikwini  ya Vaisrayele. Hi xikombiso, Muxe u endle nyoka ya koporo hi nkarhi wa Ku Rhurha ka vona aEgipta. Eku sunguleni, nyoka leyi a yi hayekiwe emhandzini a yi va hanyisa. Lava a va xupuriwe hi ku lumiwa hi nyoka a va ta languta nyoka ya koporo kutani Xikwembu xi va hanyisa. Kambe endzhaku ka loko va tshamisekile eTikweni leri Tshembisiweke, swi vonaka va teke mhandzi yoleyo leyi fanekiselaka swin’wana va yi endla xikwembu, onge hiloko yona hi yoxe yi ri ni matimba yo hanyisa. Va xi hisele mirhi ya risuna xikwembu xexo, va tlhela va xi nyika ni vito ra Nehuxitani.—Tinhlayo 21:8, 9; 2 Tihosi 18:4.

Vaisrayele va tlhele va ringeta ku tirhisa areka ya ntwanano tanihi nchumu wo va sirhelela eka valala va vona, sweswo swi va vangele khombo. (1 Samuwele 4:3, 4; 5:11) Naswona esikwini ra Yeremiya, vaaka-tiko va Yerusalema a va karhateka ngopfu hi tempele ku ri ni ku karhateka hi Xikwembu lexi gandzeriwaka kwalaho.—Yeremiya 7:12-15.

Mukhuva wo gandzela swilo ematshan’weni ya Xikwembu wa ha tele ni sweswi. Mulavisisi la vuriwaka Vitalij Ivanovich Petrenko u te: “Xifaniso . . . xi hundzuka nchumu lowu gandzeriwaka naswona swi vanga khombo ra ku gandzela swikwembu . . . Munhu u fanele a pfumela leswaku lowu ko va mukhuva wa vuhedeni lowu nghenisiweke evugandzerini bya swifaniso hi ku tirhisa tidyondzo leti tolovelekeke.” Hilaha ku fanaka muprista Demetrios Constantelos wa Mugriki wa Orthodox ebukwini yakwe leyi nge Understanding the Greek Orthodox Church u te: “Swa koteka leswaku Mukreste a gandzela xifaniso.”

Ku vula leswaku swifaniso swo va swilo leswi pfunaka ku gandzela ntsena, sweswo swa kanakanisa swinene. Ha yini? Hikuva, a hi ntiyiso leswaku swifaniso swin’wana swa Mariya kumbe swa “vakwetsimi” swi nga ha tekiwa swi ri leswi faneriwaka hileswaku vanhu va tinyiketela eka  swona ngopfu ni leswaku swa pfuna ku tlula swifaniso leswin’wana leswi yimelaka munhu yoloye loyi a nga fa khale? Hi xikombiso, Maorthodox lama tinyiketeleke eka xifaniso xin’wana lexi yimelaka Mariya le Tínos, eGrikiya, ma hambana ni lava tinyiketeleke hi ku tshembeka eka xifaniso lexi yimelaka Mariya lexi nga le Soumela en’walungwini wa Grikiya. Mintlawa leyi hayimbirhi yi pfumela leswaku xifaniso xa yona i xikulu eka lexin’wana, xi endla mahlori lama hlamarisaka swinene ku tlula lexin’wana, hambileswi haswimbirhi swi yimelaka munhu un’we la nga fa khale koloko. Xisweswo, vanhu va teka swifaniso swo karhi swi ri ni matimba yo karhi, kutani va swi gandzela.

Xana U Fanele U Khongela “Vakwetsimi” Kumbe Mariya?

Xana ku vuriwa yini hi ku xixima vanhu, vo tanihi Mariya kumbe “vakwetsimi”? Loko Yesu a hlamula Sathana loko a n’wi ringa u tshahe Deteronoma 6:13 kutani a ku: “U ta nkhinsamela Hosi, Xikwembu xa wena u tirhela xona ntsena.” (Matewu 4:10) Endzhakunyana u vule leswaku vagandzeri va ntiyiso va ta gandzela “Tatana,” ku nga ri munhu un’wana. (Yohane 4:23) Leswi ntsumi a yi swi tiva sweswo yi holovele muapostola Yohane loko a ringeta ku yi gandzela, yi ku: “U nga endlisi sweswo . . . gandzela Xikwembu.”—Nhlavutelo 22:9.

Xana swi fanerile ku khongela eka Mariya mana wa Yesu, kumbe ngopfu-ngopfu eka “vakwetsimi,” va komberiwa leswaku va va vulavulela eka Xikwembu? Nhlamulo leyi kongomeke ya le Bibeleni yi ri: “Muhlanganisi i un’we ntsena exikarhi ka vanhu ni Xikwembu, a nga Yesu Kreste.”—1 Timotiya 2:5.

Hlayisa Vuxaka Bya Wena Ni Xikwembu

Ku tirhisiwa ka swifaniso evugandzerini, ku nga nchumu lowu lwisanaka ni dyondzo ya Bibele leyi nga erivaleni, a swi nge va pfuni vanhu leswaku va amukeriwa hi Xikwembu va tlhela va ponisiwa. Ku hambana ni sweswo, Yesu u vule leswaku loko hi ta kuma vutomi lebyi nga heriki hi fanele hi nghenisa vutivi bya Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, hi tlhela hi tolovelana ni vumunhu bya xona lebyi nga ringanisiwiki na nchumu swin’we ni swikongomelo swa xona ni leswi xi va khomisaka swona vanhu. (Yohane 17:3) Swifaniso leswi nga voniki, swi nga twiki, kumbe swi nga vulavuliki a swi n’wi pfuni munhu leswaku a tiva Xikwembu ni ku xi gandzela hi ndlela leyi xi yi amukelaka. (Pisalema 115:4-8) Dyondzo ya nkoka swinene yi kumeka ntsena hi ku dyondza Rito ra Xikwembu ku nga Bibele.

Xifaniso a xi pfuni, naswona ku xi gandzela swi nga va ni khombo eka vumoya bya munhu. Njhani? Mhaka-nkulu hi leswaku xi nga onha vuxaka bya munhu na Yehovha. Malunghana ni Vaisrayele, lava ‘pfuxeke vukwele bya xona hi swikwembu swin’wana,’ Xikwembu xi te: “Ndzi ta va fihlela emombo wa mina.” (Deteronoma 32:16, 20) Leswaku va pfuxeta vuxaka bya vona ni Xikwembu a va fanele va ‘lahla swikwembu leswi va dyohaka ha swona.’—Esaya 31:6, 7.

Wa nga vona ndlela leyi ndzayo ya Matsalwa yi fanelaka ha yona loko yi ku: “Vana vanga, fularhelani swikwembu swa hava”!—1 Yohane 5:21, Bibele—Mahungu Lamanene.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 6]

Lava Pfuniweke Leswaku Va Gandzela “Hi Moya”

Olivera a a ri xirho lexi tinyiketeleke eKerekeni ya Orthodox le Albania. Loko tiko ri yirisa vukhongeri hi 1967, Olivera u hambetile ni vukhongeri bya yena exihundleni. U tirhise swimalana swa yena swa mudende ku xava swifaniso swa nsuku ni swa silivhere, murhi wa risuna ni makhandlhela. U swi fihle emubedweni wa yena naswona hakanyingi a etlela exitulwini lexi nga ekusuhi na wona hi ku chava leswaku swi nga ha voniwa kumbe swi yiviwa. Loko a endzeriwe hi Timbhoni ta Yehovha eku sunguleni ka va-1990, Olivera u twe ntiyiso wa Bibele eka rungula ra tona. U vone leswi Bibele yi swi vulaka hi ku gandzela “hi moya” ni ntiyiso naswona u dyondze leswi Xikwembu xi titwisaka xiswona hi ku tirhisiwa ka swifaniso. (Yohane 4:24, Bibele ya Xitsonga) Mbhoni leyi dyondzeke na yena Bibele yi xiye leswaku swifaniso leswi a swi ri ekaya ka Olivera a swi ya swi hunguteka. Eku heteleleni ni xin’we a xi nga ha ri kona. Endzhaku ka loko a khuvuriwile, Olivera u te: “Namuntlha ndzi ni moya wa Yehovha wo kwetsima ematshan’weni ya swifaniso leswi nga pfuniki nchumu. Ndzi tsake ngopfu hikuva a ku laveki swifaniso leswaku ndzi kuma moya wa yena.”

Athena wa le xihlaleni xa Lesbos eGrikiya, a a ri xirho lexi hisekaka swinene xa Kereke ya Orthodox. A a ri xirho xa khwayere naswona a a landzelerisisa milawu ya vukhongeri bya yena ku katsa ni ku tirhisiwa ka swifaniso. Timbhoni ta Yehovha ti pfune Athena ku xiya leswaku a hi swilo hinkwaswo leswi a dyondzisiweke swona swi pfumelelanaka ni Bibele. Leswi a swi katsa ku tirhisiwa ka swifaniso ni swihambano evugandzerini. Athena a a lava ku tiendlela vulavisisi hi yexe malunghana ni laha swifaniso swa vukhongeri swi sunguleke kona. Endzhaku ka loko a endle ndzavisiso etibukwini to hambana-hambana, u khorwisekile leswaku timitsu ta swifaniso sweswo a ti nga sungulanga eka Vukreste. Ku navela ka yena ku gandzela Xikwembu “hi moya” swi n’wi endle a lahla swifaniso swakwe, ku nga khathariseki mali ya yena yo tala leyi a swi xaveke ha yona. Hambiswiritano, Athena a a nga ri na mhaka ni leswaku u ta lahlekeriwa hi yini, kambe xa nkoka eka yena a a ku ri ku gandzela Xikwembu hi ndlela leyi baseke ya moya ni leyi amukelekaka.—Mintirho 19:19.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Xana Swifaniso Swo Va Ntirho Wa Vutshila Ntsena?

Emalembeni ya sweswinyana, swifaniso swa Orthodox swi hlengeletiwile emisaveni hinkwayo. Hi ntolovelo vahlengeleti va teka xifaniso ku nga ri nchumu wo kwetsima wa vukhongeri, kambe ku ri ntirho wa mavoko wa le Byzantine. Swi tolovelekile ku kuma swifaniso swo tano swo tala swa vukhongeri swi khavisile ekaya kumbe ehofisi ya munhu la vulaka leswaku Xikwembu a xi kona.

Hambiswiritano, Vakreste va ntiyiso a va xi rivali xikongomelo-nkulu xa xifaniso. I nchumu wa vugandzeri. Hambileswi Vakreste va nga lwisaniki na vanhu loko va ri na swifaniso, vona hi voxe a va na swona, hambi ku ri ku swi hlengeleta leswaku va khavisa hi swona. Sweswo swi fambisana ni nsinya wa nawu lowu kumekaka eka Deteronoma 7:26, Bibele ya Xitsonga: “U nga tshuki u nghenisa leswi yilaka [swifaniso leswi tirhisiwaka evugandzerini] endlwini ya wena, leswaku u nga tshuki u yila kukotisa swilo leswo; u ta swi chava ngopfu-ngopfu, ma ta va manyala ka wena, hikuva swa yila.”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Xikwembu a xi pfumelanga leswaku ku tirhisiwa swifaniso evugandzerini

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

Vutivi lebyi humaka eBibeleni byi hi pfuna ku gandzela Xikwembu hi moya