Alitari Ya Xikwembu Lexi Nga Riki Na Vito

MUAPOSTOLA Pawulo u endzele le Atena, eGrikiya kwalomu ka 50 C.E. Loko a ri kwalaho u vone alitari leyi a yi nyiketeriwe eka xikwembu lexi nga tiviwiki, kutani endzhakunyana a vulavula hi yona loko a ri karhi a nyikela vumbhoni lebyinene hi Yehovha.

Loko a sungula bulo ra yena le Ntshaveni ya Mars, kumbe le Areyopago, Pawulo u te: “Vavanuna va Atena, ndzi vona leswaku eka swilo hinkwaswo mi vonaka mi tinyikele ngopfu eku chaveni ka swikwembu ku tlula van’wana. Hi xikombiso, loko ndzi hundza ni ku xiyisisa hi vukheta swilo swa n’wina leswi xiximiwaka ndzi kume ni alitari leyi ku tsariweke leswi eka yona ‘Eka Xikwembu Lexi Nga Tiviwiki.’ Hikokwalaho, leswi mi nga xi tiviki lexi mi kombisaka ku tinyiketela ka vukwembu eka xona, ndzi xi twarisa eka n’wina.”—Mintirho 17:22-31.

Hambileswi alitari yoleyo ya le Atena yi nga kalangiki yi kumiwa, tialitari leti fanaka na yona a ti ri kona eswiphen’wini swin’wana swa le Grikiya. Hi xikombiso, mutivi wa misava wa Mugriki wa lembe-xidzana ra vumbirhi, ku nga Pausanias u vulavule hi tialitari ta “swikwembu leswi Vitaniwaka leswi nga Tiviwiki” le Phaleron, ekusuhi ni le Atena. (Description of Greece, Attica I, 4) Hi ku ya hi buku yoleyo, le Olympia a ku ri ni “alitari ya swikwembu leswi nga Tiviwiki.”—Eleia I, XIV, 8.

Ebukwini ya yena leyi nge The Life of Apollonius of Tyana (VI, III), mutsari wa Mugriki Philostratus (c. 170-c. 245 C.E.) u vule leswaku le Atena “ku akiwe tialitari ta ku xiximiwa ka swikwembu leswi nga tiviwiki.” Kasi ebukwini leyi nge Lives of Philosophers (1.110), Diogenes Laertius (c. 200-250 C.E.) u tsale leswaku “tialitari leti nga riki na mavito” ta kumeka etindhawini to hambana-hambana ta le Atena.

Varhoma na vona va ake tialitari va akela swikwembu leswi nga riki na mavito. Leyi kombisiweke laha i yin’wana ya lembe-xidzana ro sungula kumbe ra vumbirhi B.C.E. naswona yi hlayisiwe le Palatine Antiquarium le Rhoma, eItaliya. Rungula ra yona leri kovotliweke ra Xilatini ri kombisa leswaku alitari leyi a yi nyiketeriwe eka “xikwembu kumbe xikwembu-kati”—ku nga xiga lexi “talaka ku kumeka eka swikhongelo kumbe eka marito yo nyiketela lama kovotliweke ni le ka lawa ma tsariweke kunene.”

Vanhu vo tala a va si xi tiva “Xikwembu lexi endleke misava ni swilo hinkwaswo leswi nga eka yona.” Kambe hilaha Pawulo a byeleke Vaatena hakona, Xikwembu lexi—ku nga Yehovha—‘a xi le kule ngopfu ni un’wana ni un’wana wa hina.’—Mintirho 17:24, 27.

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 32]

Altar: Soprintendenza Archeologica di Roma