Ku Humelele Yini Hi Ndzilo Wa Tihele?

XANA rito “tihele” ri ku endla u anakanya hi yini? Xana u teka tihele ti ri ndhawu ya xiviri leyi nga ni ndzilo ni xivavula, laha vanhu va tshamaka va ri ku xanisiweni? Kumbe, xana tihele i nhlamuselo yo fanekisela ya xiyimo xo karhi?

Malembe-xidzana yo tala, varhangeri va vukhongeri va Vujagana a va anakanya leswaku ndzilo wa tihele i ndhawu yo karhi laha ku yaka vadyohi. Vukhongeri byo tala bya ha ti tekisa sweswo tihele. U.S.News & World Report yi ri: “Vukreste byi nga ha va byi endle tihele ti va rito leri dumeke ngopfu, kambe dyondzo leyi a yi dyondzisiwi hi byona ntsena. Nxungeto wa ku xupuriwa hi ndlela yo vava eka vutomi bya le ndzhaku ka rifu ya kumeka ni le ka vukhongeri hinkwabyo lebyikulu emisaveni ni le ka lebyitsongo.” Mahindu, Mabudha, Mamoslem, Majayini ni Matao va pfumela eka tihele ta muxaka wo karhi.

Kambe, tihele ti tekiwa hi ndlela yin’wana manguva lawa. Magazini lowu boxiweke laha henhla wu ri: “Hambileswi vanhu vo karhi va ha pfumelaka eka tihele leti hisaka, langutelo ra manguva lawa ra ku avanyisiwa hilaha ku nga heriki u ri wexe endhawini leyi nga tsakisiki, ri sungula ku amukeleka, leswi kombisaka leswaku tihele a ti hisi.”

Magazini wa Jesuit lowu nge La Civiltà Cattolica wu te: “A hi ntiyiso . . . ku anakanya leswaku Xikwembu xi tirhisa madimona ku hisa vanhu lava avanyisiweke.” Wu tlhele wu ku: “Tihele a hi ndhawu yo karhi kambe i xiyimo, ku nga ndlela leyi munhu a xanisekaka ha yona loko a nga ri kusuhi ni Xikwembu.” Mupapa John Paul wa Vumbirhi u vule leswi hi 1999: “Kahle-kahle tihele a hi ndhawu yo karhi, kambe i xiyimo xa lava va tihambanisaka swinene hi vomu ni Xikwembu, lexi nga xihlovo xa vutomi hinkwabyo ni ntsako.” U vule leswi landzelaka malunghana ni swifaniso leswi kombisaka tihele ti ri ndhawu leyi hisaka: “Ti kombisa ku pfumala xikongomelo ka munhu la hanyaka handle ka Xikwembu a tlhela a va ni gome.” N’wamatimu wa kereke Martin Marty u vule leswaku loko mupapa a a hlamusele leswaku etiheleni ku ni “malangavi naswona diyavulosi u ambale sudu yo tshwuka a khome ni foroko leyikulu, vanhu a va nga ta swi pfumela sweswo.”

Ni le ka vukhongeri byin’wana ku ni ku cinca loku fanaka. Xiviko lexi endliweke hi vandlha leri kambisisaka tidyondzo ra Kereke ya Nghilandhi xi te: “Tihele a hi ku xanisiwa hilaha ku nga heriki, kambe i nhlawulo lowu nga hundzukiki lowu lwisanaka ni Xikwembu swinene naswona i wo hetelela hikuva makumu ya wona i ku lovisiwa.”

Xibukwana lexi hlamuselaka tidyondzo ta Kereke ya Episcopal ya le United States xi hlamusela tihele tanihi “rifu leri nga heriki leri vangiwaka hi ku fularhela Xikwembu.” U.S.News & World Report, yi vula leswaku vanhu vo tala va hangalasa dyondzo ya leswaku “makumu ya vanhu vo homboloka i ku lovisiwa, ku nga ri ku xanisiwa hilaha ku nga heriki. . . . [Va] vula leswaku lava nga  ta hetelela va fularhele Xikwembu va ta lovisiwa ‘endzilweni lowu hisaka’ wa tihele.”

Hambileswi mboyamelo wa manguva lawa ku nga ku ala mianakanyo ya ndzilo ni xivavula, vo tala va hambeta va namarhela dyondzo ya leswaku tihele i ndhawu ya xiviri laha ku xanisiwaka vanhu. Albert Mohler wa Xikolo xa Ntivo-vukwembu xa Southern Baptist le Louisville, eKentucky, U.S.A. u ri: “Matsalwa ma swi veka erivaleni leswaku tihele i ndhawu ya xiviri laha vanhu va hisiwaka kona.” Kasi xiviko xa The Nature of Hell, lexi lulamisiweke hi Vandlha ra Evangelical Alliance, xi ri: “Tihele i ku swi xiya leswaku u fularheriwile naswona wa xanisiwa.” Xa engetela: “Ndlela leyi vanhu va xupuriwaka va tlhela va xanisiwa ha yona etiheleni ya hambana, swi ya hi leswaku u endle swidyoho leswikulu ku fikela kwihi loko wa ha ri emisaveni.”

Xana tihele i ndhawu leyi hisaka, laha vanhu va xanisiwaka hi masiku kumbe va loviseriwaka makumu? Kumbe xana to va xiyimo xa ku hambanisiwa ni Xikwembu? Kahle-kahle tihele i yini?

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 4]

Matimu Yo Koma Ya Ndzilo Wa Tihele

XANA vanhu lava tivulaka Vakreste va yi amukele rini dyondzo ya ndzilo wa tihele? Endzhaku ka minkarhi ya Yesu Kreste ni vaapostola va yena. Encyclopædia Universalis ya Xifurwa yi ri: “Apocalypse of Peter (ya lembe-xidzana ra Vumbirhi C.E.) a yi ri buku yo sungula [ya vuxisi] ya Vukreste leyi hlamuseleke ku xupuriwa ni ku xanisiwa ka vadyohi etiheleni.”

Hambiswiritano, Vatatana vo sungula va Kereke va kanetanile loko swi ta emhakeni ya tihele. Justin Martyr, Clement wa le Alexandria, Tertullian na Cyprian a va pfumela leswaku tihele a ku ri ndhawu leyi hisaka. Origen na mufundhisi Gregory wa le Nyssa a va anakanya leswaku tihele i ndhawu leyi eka yona u hambanisiwaka ni Xikwembu—ku nga ku xaniseka hi tlhelo ra moya. Hi hala tlhelo, Augustine wa le Hippo, a a pfumela leswaku ku xanisiwa etiheleni a ku ri ka moya naswona a ko twiwa kunene—ku nga langutelo leri amukeriweke swinene. Profesa J.N.D. Kelly u tsarile: “Hi lembe-xidzana ra vuntlhanu dyondzo leyi tiyeke ya leswaku vadyohi a va nge he tlheli va pfuxiwa loko va file ni leswaku ndzilo lowu nga ta va hisa a wu nge timiwi a yi dume hinkwako.”

Hi lembe-xidzana ra vu-16, Maprotestente lama tiseke ndzhundzunuko yo tanihi Martin Luther na John Calvin ya hlamusele ku xanisiwa endzilweni wa tihele ku ri mhaka yo fanekisela, laha u tshamaka hilaha ku nga heriki u hambanisiwe ni Xikwembu. Hambiswiritano, dyondzo ya leswaku tihele i ndhawu leyi ku xanisiwaka vanhu yi tlhele yi vuya eka malembe-xidzana mambirhi lama landzeleke. Jonathan Edwards muchumayeri wa Muprotestente a a rhandza ku chavisa Maamerika lama a ma tshama eTikoloni hi lembe-xidzana ra vu-18 hi ndlela leyi a a va hlamusela ha yona hi tihele.

Kambe, endzhakunyana ka sweswo tihele a ti nga ha chaviwi ngopfu. U.S.News & World Report yi ri: “Dyondzo ya tihele yi lave ku fa hi lembe-xidzana ra vu-20.”

[Swifaniso]

Justin Martyr a a pfumela leswaku tihele a ku ri ndhawu leyi hisaka

Augustine wa le Hippo u dyondzise leswaku ku xaniseka etiheleni a ku ri ka moya ni ka nyama