Vakreste Va Gandzela Hi Moya Ni Ntiyiso
Vakreste Va Gandzela Hi Moya Ni Ntiyiso
“Xikwembu i Moya, naswona lava va xi gandzelaka va fanele ku gandzela hi moya ni ntiyiso.”—YOHANE 4:24.
1. I vugandzeri byihi lebyi tsakisaka Xikwembu?
YESU KRESTE, N’wana wa Yehovha loyi a nga tswariwa a ri swakwe, u byi hlamusele kahle vugandzeri lebyi tsakisaka Tata wakwe wa le tilweni. Loko a nyikela vumbhoni lebyi tsakisaka eka wansati wa Musamariya exihlobyeni xa le kusuhi ni muti wa Sikari, Yesu u te: “Mi gandzela lexi mi nga xi tiviki; hina hi gandzela lexi hi xi tivaka, hikuva ku ponisiwa ku huma eka Vayuda. Hambiswiritano, nkarhi wa ta, naswona hi wona sweswi, lowu vagandzeri va ntiyiso va nga ta gandzela Tatana hi moya ni ntiyiso, hikuva, hakunene, Tatana u lava lavo tano leswaku va n’wi gandzela. Xikwembu i Moya, naswona lava va xi gandzelaka va fanele ku gandzela hi moya ni ntiyiso.” (Yohane 4:22-24) Xana marito walawo ma hi byela yini?
2. Xana vugandzeri bya Vasamariya a byi titshege hi yini?
2 Vasamariya a va ri ni mavonelo lama hoxeke hi vukhongeri. A va teka tibuku to sungula ntsena ta ntlhanu ta Matsalwa yo Kwetsima ti ri leti huhuteriweke—naswona a ti vitaniwa Tibuku ta Ntlhanu to Sungula ta Matsalwa ta Vasamariya. Hambileswi Vasamariya a va nga xi tivi Xikwembu, Vayuda a va nyikiwe vutivi bya Matsalwa. (Varhoma 3:1, 2) A swi ta koteka leswaku Vayuda vo tshembeka ni van’wana va tsakeriwa hi Yehovha. Kambe a va fanele va endla yini?
3. I yini leswi lavekaka leswaku hi gandzela Xikwembu “hi moya ni ntiyiso”?
3 Leswaku va tsakisa Yehovha, xana Vayuda, Vasamariya ni van’wana lava hanyeke enkarhini lowu hundzeke a va fanele va endla yini? A a va fanele va n’wi gandzela “hi moya ni ntiyiso.” Na hina hi fanele hi endla tano. Hambileswi loko hi tirhela Xikwembu hi faneleke hi hiseka ni ku susumetiwa hi mbilu leyi teleke rirhandzu ni ripfumelo, ku gandzela Xikwembu hi moya ngopfu-ngopfu swi lava leswaku hi va hi ri ni moya wa xona lowo kwetsima naswona hi wu pfumelela wu hi kongomisa. Hi ku dyondza ni ku tirhisa Rito ra Xikwembu, moya wa hina kumbe langutelo ra hina swi fanele swi fambelana na xona. (1 Vakorinto 2:8-12) Leswaku vugandzeri bya hina byi amukeleka eka Yehovha, hi fanele hi n’wi gandzela hi ntiyiso. Byi fanele byi pfumelelana ni leswi Rito ra Xikwembu, ku nga Bibele, ri swi vulaka malunghana na xona ni xikongomelo xa xona.
Ntiyiso Wu Nga Kumiwa
4. Xana van’wana va wu teka njhani ntiyiso?
4 Swidyondzi swin’wana swa filosofi swi vula leswaku vanhu a va nge wu kumi ntiyiso lowu heleleke. Kahle-kahle, Alf Ahlberg mutsari wa le Sweden u tsarile: “Swivutiso swo tala swa filosofi a swi hlamuleki.” Hambileswi van’wana va vulaka leswaku ko va na ntiyiso wuntsongo ntsena, xana sweswo swi tano hakunene? Yesu Kreste a nga anakanyanga tano.
5. Ha yini Yesu a te emisaveni?
5 A hi titekeni hi ri vahlaleri va xivono lexi landzelaka: Hi le ku sunguleni ka lembe ra 33 C.E., naswona Yesu u yime emahlweni ka Ndhuna-nkulu ya Murhoma Pontiyo Pilato. Yesu u byela Pilato a ku: “Leswi ndzi teleke swona emisaveni i ku ta nyikela vumbhoni malunghana ni ntiyiso.” Pilato wa vutisa: “Ntiyiso i yini?” Kambe a nga yimeli nhlamuselo ya Yesu leyi enteke.—Yohane 18:36-38.
6. (a) “Ntiyiso” wu hlamuseriwe njhani? (b) I ntirho wihi lowu Yesu a wu nyikeke valandzeri vakwe?
6 “Ntiyiso” i nchumu lowu sekeriweke eka “swilo swa xiviri, swiendlakalo swa xiviri ni timhaka ta xiviri.” (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) Hambiswiritano, xana Yesu u nyikele vumbhoni malunghana ni ntiyiso hi ku angarhela? E-e. A a anakanya hi ntiyiso wo karhi. U lerise valandzeri va yena ku twarisa ntiyiso wolowo, hikuva u te: “Mi ya endla vanhu va matiko hinkwawo va va vadyondzisiwa, mi va khuvula hi vito ra Tatana ni ra N’wana ni ra moya lowo kwetsima, mi va dyondzisa ku hlayisa swilo hinkwaswo leswi ndzi mi leriseke swona.” (Matewu 28:19, 20) Loko makumu ya mafambiselo lawa ya swilo ma nga si fika, valandzeri va Yesu va xiviri a va ta twarisa “ntiyiso wa mahungu lamanene” emisaveni hinkwayo. (Vagalatiya 2:14) Loko sweswo swi endliwa a ku ta hetiseka marito ya Yesu lama nge: “Mahungu lamanene lawa ya mfumo ma ta chumayeriwa emisaveni hinkwayo leyi akiweke leswaku byi va vumbhoni ematikweni hinkwawo; kutani hi kona makumu ma nga ta fika.” (Matewu 24:14) Kutani i swa nkoka leswaku hi tiva lava dyondzisaka vanhu va matiko hinkwawo ntiyiso hi ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo.
Ndlela Leyi Hi Nga Dyondzaka Ntiyiso Ha Yona
7. U nga swi kombisa njhani leswaku Yehovha i Xihlovo xa ntiyiso?
7 Yehovha i Xihlovo xa ntiyiso wa moya. Kahle-kahle mupisalema Davhida u vule leswaku Yehovha i “Xikwembu xa ntiyiso.” (Pisalema 31:5; 43:3) Yesu u pfumele leswaku marito ya Tata wakwe i ntiyiso, naswona u tlhele a ku: “Ku tsariwe leswi eka Vaprofeta, ‘Kutani hinkwavo va ta dyondzisiwa hi Yehovha.’ Un’wana ni un’wana loyi a tweke Tatana a tlhela a dyondza u ta eka mina.” (Yohane 6:45; 17:17; Esaya 54:13) Kutani swi le rivaleni leswaku lava lavisisaka ntiyiso va fanele va dyondzisiwa hi Yehovha, Muleteri Lonkulu. (Esaya 30:20, 21) Lava lavaka ntiyiso va fanele va kuma “vutivi bya Xikwembu.” (Swivuriso 2:5) Naswona hi rirhandzu Yehovha u dyondzise ntiyiso hi tindlela to hambana-hambana.
8. Xana Xikwembu xi hi dyondzise njhani ntiyiso kumbe xi wu tise hi tindlela tihi?
8 Hi xikombiso, Xikwembu xi yise Nawu eka Vaisrayele hi ku tirhisa tintsumi. (Vagalatiya 3:19) Xi tshembise vakokwa wa hina Abrahama na Yakobe emilorhweni leswaku xi ta va katekisa. (Genesa 15:12-16; 28:10-19) Xikwembu xi tlhele xi vulavula xi ri etilweni loko Yesu a khuvuriwa naswona marito lawa yo tsakisa ya twiwe emisaveni hinkwayo: “Loyi i N’wananga, la rhandzekaka, loyi ndzi n’wi amukeleke.” (Matewu 3:17) Na hina ha tsaka leswi Xikwembu xi hi tiseleke ntiyiso hi ku tirhisa vatsari va Bibele lava huhuteriweke. (2 Timotiya 3:16, 17) Kutani loko hi dyondza Rito ra Xikwembu hi ta va ni ‘ripfumelo entiyisweni.’—2 Vatesalonika 2:13.
Ntiyiso Ni N’wana Wa Xikwembu
9. Xana Xikwembu xi n’wi tirhise hi ndlela yihi N’wana wa xona ku paluxa ntiyiso?
9 Xikwembu xi tirhise N’wana wa xona, Yesu Kreste ngopfu-ngopfu ku paluxela vanhu ntiyiso. (Vaheveru 1:1-3) Kahle-kahle, Yesu u vulavule ntiyiso hi ndlela leyi ku nga riki na un’wana loyi a nga tshama a vulavula ha yona. (Yohane 7:46) Ni loko se a tlhandlukele etilweni, u paluxe ntiyiso lowu humaka eka Tata wakwe. Hi xikombiso, muapostola Yohane u amukele “nhlavutelo ya Yesu Kreste, leyi a yi nyikiweke hi Xikwembu, leswaku a komba mahlonga yakwe swilo leswi faneleke ku endleka hi ku hatlisa.”—Nhlavutelo 1:1-3.
10, 11. (a) Ntiyiso lowu Yesu a wu chumayeleke a wu fambisana na yini? (b) Yesu u endle ntiyiso wu va wa xiviri hi ndlela yihi?
10 Yesu u byele Pontiyo Pilato leswaku U te laha misaveni ku ta nyikela vumbhoni malunghana ni ntiyiso. Hi nkarhi wa vutirheli byakwe Yesu u paluxe leswaku ntiyiso wolowo wu fambisana ni ku lweriwa ka vuhosi bya Yehovha hi ku tirhisa Mfumo wa Xikwembu lowu Hosi ya wona ku nga Kreste. Kambe ku nyikela vumbhoni malunghana ni ntiyiso eka Yesu a swi katsa swo tala ku tlula ku chumayela ni ku dyondzisa. Yesu u endle leswaku ntiyiso wolowo wu va wa xiviri hi ku wu hetisisa. Hikwalaho muapostola Pawulo u tsarile: “Ku nga tshuki ku va ni munhu loyi a mi avanyisaka hi ku dya ni ku nwa kumbe emhakeni ya nkhuvo kumbe ku tlangela ku thwasa ka n’weti kumbe savata; hikuva swilo sweswo i ndzhuti wa swilo leswi nga ta ta, kambe swa xiviri i Kreste.”—Vakolosa 2:16, 17.
11 Ndlela yin’wana leyi ntiyiso wu veke wa xiviri ha yona a ku ri ku profetiwa ka ku tswariwa ka Yesu le Betlehema. (Mikiya 5:2; Luka 2:4-11) Ntiyiso wu tlhele wu va wa xiviri loko ku hetiseka marito ya vuprofeta bya Daniyele bya malunghana ni ku humelela ka Mesiya loko ku hela 69 wa ‘mavhiki lama nga malembe.’ Sweswo swi humelele loko Yesu a tinyikela eka Xikwembu loko a khuvuriwa kutani a totiwa hi moya lowo kwetsima hi nkarhi lowu profetiweke, hi 29 C.E. (Daniyele 9:25; Luka 3:1, 21, 22) Ntiyiso wu tlhele wu tiyisekisiwa hi vutirheli bya Yesu tanihi leswi a a ri muhuweleri wa Mfumo. (Esaya 9:1, 2, 6, 7; 61:1, 2; Matewu 4:13-17; Luka 4:18-21) Wu tlhele wu va wa xiviri loko a fa a tlhela a pfuxiwa.—Pisalema 16:8-11; Esaya 53:5, 8, 11, 12; Matewu 20:28; Yohane 1:29; Mintirho 2:25-31.
12. Ha yini a swi fanerile ku va Yesu a vula leswaku ‘hi yena ntiyiso’?
12 Tanihi leswi ntiyiso a wu titshege hi Yesu Kreste, a swi fanerile loko a ku: “Hi mina ndlela ni ntiyiso ni vutomi. A nga kona loyi a taka eka Tatana handle ko ta ha mina.” (Yohane 14:6) Vanhu va ntshunxiwa hi tlhelo ra moya loko va ta “etlhelweni ra ntiyiso” hi ku amukela xiyenge xa Yesu exikongomelweni xa Xikwembu. (Yohane 8:32-36; 18:37) Leswi vanhu lava fanaka ni tinyimpfu va amukelaka ntiyiso va tlhela va landzela Kreste hi ripfumelo, va ta kuma vutomi lebyi nga heriki.—Yohane 10:24-28.
13. Hi swihi swiyenge swinharhu swa ntiyiso wa le Matsalweni leswi hi nga ta swi kambisisa?
13 Ntiyiso lowu vuriweke hi Yesu ni vadyondzisiwa va yena lava huhuteriweke wu vumba tidyondzo ta ntiyiso ta Vukreste. Xisweswo lava ‘yingisaka vupfumeri lebyi’ va ‘hambeta va famba entiyisweni.’ (Mintirho 6:7; 3 Yohane 3, 4) Kutani, i vamani lava fambaka entiyisweni namuntlha? I vamani lava hakunene va dyondzisaka vanhu va matiko hinkwawo ntiyiso? Leswaku hi hlamula swivutiso leswi, hi ta dzikisa mianakanyo ya hina eka Vakreste vo sungula kutani hi kambisisa ntiyiso wa le Matsalweni lowu fambisanaka ni (1) tidyondzo, (2) ndlela leyi ku gandzeriwaka ha yona ni (3) ku tikhoma ka vanhu.
Ntiyiso Ni Tidyondzo Ta Kona
14, 15. Xana u nga ku yini hi langutelo ra Vakreste vo sungula ni ra Timbhoni ta Yehovha malunghana ni Matsalwa?
14 Vakreste vo sungula a va ri xixima swinene rito ra Yehovha leri tsariweke. (Yohane 17:17) A va kongomisiwa hi rona eka tidyondzo ni mikhuva ya vona. Clement wa le Alexandria wa lembe-xidzana ra vumbirhi ni ra vunharhu u te: “Lava va tikarhatelaka ntirho lowunene ngopfu a va nge tshiki ku lavisisa ntiyiso, kukondza va tikumela hi voxe vumbhoni bya leswi va swi pfumelaka eMatsalweni.”
15 Ku fana ni Vakreste vo sungula, Timbhoni ta Yehovha ti xixima Bibele swinene. Ti tshemba leswaku “Matsalwa hinkwawo ma huhuteriwe hi Xikwembu naswona ma pfuna ku dyondzisa.” (2 Timotiya 3:16) Kutani a hi kambisiseni tidyondzo ti nga ri tingani ta Vakreste vo sungula, hi vona leswi malandza ya Yehovha ya namuntlha ma swi dyondzeke hi ku tirhisa Bibele tanihi buku-nkulu ya wona.
Ntiyiso Malunghana Ni Moya-Xiviri
16. Hi wihi ntiyiso malunghana ni moya-xiviri?
16 Vakreste vo sungula va dyondzise ntiyiso malunghana ni moya-xiviri hikuva a va pfumela leswi Matsalwa ma swi vulaka. A va swi tiva leswaku “munhu [u ve] moya-xiviri lowu hanyaka” loko Xikwembu xi n’wi vumba. (Genesa 2:7) Ku tlula kwalaho, va pfumele leswaku munhu loyi a nga moya-xiviri wa fa. (Ezekiyele 18:4; Yakobo 5:20) Nakambe a va swi tiva leswaku “lava feke, a va tivi nchumu nikatsongo.”—Eklesiasta 9:5, 10.
17. Xana u nga wu hlamusela njhani ntshembo wa lava feke?
17 Kambe, vadyondzisiwa vo sungula va Yesu a va ri ni ntshembo lowu tiyeke wa leswaku vafi lava tsundzukiwaka hi Xikwembu va ta pfuxiwa kumbe va ta tlhela va nyikiwa vutomi. Ripfumelo rero ri hlamuseriwe kahle hi Pawulo loyi a nga te: “Ndzi ni ntshembo eka Xikwembu . . . leswaku ku ta va ni ku pfuxiwa ka lava lulameke ni ka lava nga lulamangiki.” (Mintirho 24:15) Hambi ku ri endzhaku ka nkarhi, Minucius Felix la nga Mukreste wa nomu u tsarile: “I mani la nga xiphukuphuku kumbe la nga hunguka lerova a nga ringeta ku tiyiseka leswaku munhu loyi a vumbiweke hi Xikwembu xi nga ka xi nga ha tlheli xi n’wi vumba nakambe?” Ku fana ni Vakreste vo sungula, Timbhoni ta Yehovha ti namarhela ntiyiso wa Matsalwa mayelana ni munhu la nga moya-xiviri, rifu ni ku pfuxiwa ka vafi. Sweswi a hi kambisiseni leswaku Xikwembu na Kreste i vamani.
Ntiyiso Ni Vunharhu-un’we
18, 19. Ha yini ku vuriwa leswaku Vunharhu-un’we a hi dyondzo ya Matsalwa?
18 Vakreste vo sungula a va nga teki Xikwembu, Kreste ni moya lowo kwetsima ku ri Vunharhu-un’we. The Encyclopædia Britannica yi ri: “Rito Vunharhu-un’we hambi ku ri tidyondzo ta byona leti nga twisisekiki a ti kumeki eka Testamente Leyintshwa, hambi ku ri Yesu ni valandzeri vakwe a va kanetananga ni Shema [xikhongelo xa Xiheveru] lexi nga eka Testamente ya Khale, lexi nge: ‘Yingisa, Wena Israyele: Hosi Xikwembu xa hina i Hosi yin’we’ (Det. 6:4).” Vakreste a va nga gandzeli Vunharhu-un’we bya Varhoma kumbe swikwembu swihi ni swihi. Va amukele marito ya Yesu ya leswaku i Yehovha ntsena loyi a faneleke a gandzeriwa. (Matewu 4:10) Ku tlula kwalaho a va pfumela marito ya Kreste lama nge: “Tatana u nkulu eka mina.” (Yohane 14:28) Ninamuntlha Timbhoni ta Yehovha ta ha pfumela sweswo.
19 Valandzeri vo sungula va Yesu va ku kombise kahle ku hambana loku nga kona exikarhi ka Xikwembu, Kreste ni moya lowo kwetsima. Entiyisweni, va khuvule vadyondzisiwa (1) hi vito ra Tatana, (2) hi vito ra N’wana ni (3) hi vito ra moya lowo kwetsima, ku nga ri hi vito ra Vunharhu-un’we. Hi laha ku fanaka Timbhoni ta Yehovha ti dyondzisa ntiyiso wa Matsalwa kutani ti kombisa ku hambana exikarhi ka Xikwembu, N’wana wa xona ni moya lowo kwetsima.—Matewu 28:19.
Ntiyiso Ni Nkhuvulo
20. Vanhu lava yaka eku khuvuriweni va fanele va va ni vutivi byihi?
20 Yesu u lerise valandzeri va yena ku endla vadyondzisiwa hi ku dyondzisa vanhu ntiyiso. Leswaku va fanelekela ku khuvuriwa, va fanele va va ni vutivi bya xisekelo bya Matsalwa. Hi xikombiso, va fanele va tlangela xikhundlha ni vulawuri bya Tatana ni bya N’wana wa yena, Yesu Kreste. (Yohane 3:16) Nakambe vanhu lava yaka eku khuvuriweni va fanele va twisisa leswaku moya lowo kwetsima a hi munhu kambe i matimba lama tirhaka ya Xikwembu.—Genesa 1:2, nhlamuselo ya le hansi ya NW.
21, 22. Ha yini u nga vulaka leswaku ku khuvuriwa lava pfumelaka?
21 Vakreste vo sungula a va khuvula ntsena vanhu lava nga ni vutivi ni lava va hundzukeke va tlhela va tinyiketela hi ku helela eka Xikwembu leswaku va endla ku rhandza ka xona. Vayuda ni vaproselita lava a va hlengeletane eYerusalema hi Pentekosta ya 33 C.E. se a va ma tiva Matsalwa ya Xiheveru. Loko va twa muapostola Petro a vulavula hi Yesu loyi ku nga Mesiya, vanhu va kwalomu ka 3 000 va “[amukele] rito rakwe hi mbilu hinkwayo” naswona “va khuvuriwile.”—Mintirho 2:41; 3:19–4:4; 10:34-38.
22 Eka Vakreste ku khuvuriwa lava pfumelaka. Vanhu va le Samariya va amukele ntiyiso, kutani “loko va kholwe Filipi, loyi a a vula mahungu lamanene ya mfumo wa Xikwembu ni ya vito ra Yesu Kreste, va khuvuriwile, vavanuna ni vavasati.” (Mintirho 8:12) Tanihi muproselita la tinyiketeleke la nga ni vutivi bya Yehovha, mutsheniwa wa Muetiyopiya u rhange hi ku amukela leswi vuriweke hi Filipi malunghana ni ku hetiseka ka vuprofeta bya Mesiya, endzhaku ka sweswo a khuvuriwa. (Mintirho 8:34-36) Endzhakunyana, Petro u byele Korneliyo ni Vamatiko van’wana leswaku “munhu loyi a xi chavaka [Xikwembu] a tlhela a endla ku lulama wa amukeleka eka xona,” ni leswaku un’wana ni un’wana loyi a kombisaka ripfumelo eka Yesu Kreste u rivaleriwa swidyoho. (Mintirho 10:35, 43; 11:18) Hinkwaswo leswi swi pfumelelana ni xileriso xa Yesu xo ‘endla vadyondzisiwa, ni ku va dyondzisa ku hlayisa swilo hinkwaswo leswi a va leriseke swona.’ (Matewu 28:19, 20; Mintirho 1:8) Timbhoni ta Yehovha na tona ti endla sweswo, ti khuvula ntsena lava va nga ni vutivi lebyi sekeriweke eMatsalweni ni lava va tinyiketeleke eka Xikwembu.
23, 24. Vakreste va fanele va khuvuriwa hi ndlela yihi?
23 Ku nyuperisiwa ematini i ndlela leyi faneleke loko ku khuvuriwa vapfumeri. Endzhaku ka loko Yesu a khuvuriwile eNambyeni wa Yordani, u “[hume] ematini.” (Marka 1:10) Mutsheniwa wa Muetiyopiya u khuvuriwe eka “nhlengeleto wa mati.” Yena na Filipi “va [rhelele] ematini” va tlhela ‘va huma’ eka wona. (Mintirho 8:36-40) Loko Matsalwa ma fanisa nkhuvulo ni ku celeriwa sweswo swi tlhela swi kombisa ku nyuperisiwa ematini hi ku helela.—Varhoma 6:4-6; Vakolosa 2:12.
24 The Oxford Companion to the Bible yi ri: “Tinhlamuselo ta Testamente Leyintshwa ti kombisa leswaku munhu loyi a khuvuriwaka a a nyuperisiwa ehansi ka mati.” Hi ku ya hi buku ya Xifurwa leyi nge Larousse du XXe Siècle (Paris, 1928), “Vakreste vo sungula va khuvuriwile hi ku nyuperisiwa kun’wana ni kun’wana laha a ku ri ni mati.” Naswona buku leyi nge After Jesus—The Triumph of Christianity yi ri: “Loyi [a khuvuriwaka] a a fanele a kombisa ripfumelo endzhaku ka sweswo u nyuperisiwa ematini hi vito ra Yesu.”
25. Xana hi ta bula hi yini exihlokweni lexi landzelaka?
25 Tinhla leti hi buleke ha tona malunghana ni tidyondzo leti sekeriweke eBibeleni ni leswi a swi endliwa hi Vakreste vo sungula, swo va swikombiso ntsena. Swa ha ri kona swin’wana leswi fanaka exikarhi ka leswi a va pfumela swona ni leswi pfumeriwaka hi Timbhoni ta Yehovha. Exihlokweni lexi landzelaka hi ta bula hi tindlela tin’wana leti ha tona hi nga tivaka lava dyondzisaka vanhu ntiyiso.
A Wu Ta Hlamurisa Ku Yini?
• Xikwembu xi lava vugandzeri bya muxaka wihi?
• Xana ntiyiso wu ve wa xiviri ha Yesu Kreste hi ndlela yihi?
• Hi wihi ntiyiso mayelana ni moya-xiviri ni rifu?
• Nkhuvulo wa Vakreste wu endlisiwa ku yini, naswona i yini lexi languteriweke eka lava khuvuriwaka?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]
Yesu u byele Pilato a ku: ‘Ndzi tele ku ta nyikela vumbhoni malunghana ni ntiyiso’
[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]
Xana u nga hlamusela leswaku ha yini Yesu a vule leswi: ‘Hi mina ntiyiso’?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]
Hi wihi ntiyiso malunghana ni nkhuvulo wa Vakreste?