Yoga—Xana I Vutiolori Kumbe Ku Na Swin’wana Leswi Katsekaka?

VANHU namuntlha va rhandza ku va ni miri lowutsongo ni lowu hanyeke kahle. Leswi swi endle leswaku vo tala va ya etindhawini ta vutiolori ni ku joyina mintlawa yin’wana ya ta rihanyo. Vunyingi bya vanhu va le matikweni ya le Vupela-dyambu va joyine yoga ya le Vuxeni leswaku va antswisa rihanyo ra vona.

Vanhu lava tshikilelekeke, lava nga ni gome ni lava pfilunganyekeke na vona va joyine yoga leswaku va kuma nchavelelo ni ntlhantlho wa swiphiqo swa vona. Ngopfu-ngopfu, ku sukela hi va-1960, loko vana va sungula ku ngheniwa hi moya wa ku tilawula, ku hisekela rirhandzu, vuxongi ni ku rhula, vanhu vo tala va joyine vukhongeri bya le Vuxeni naswona mikhuva ya byona leyi fambisanaka ni vungoma yi hangalake ni matiko hinkwawo ya le Vupela-dyambu. Ndlela yo lawula mianakanyo leyi sekeriweke eka mukhuva wa yoga, leyi eka yona ku yimbeleriwaka risimu ro karhi, yi hangalasiwe swinene hi vaendli lavakulu va tifilimi swin’we ni vatlangi va vuyimbeleri bya rhok. Hikwalaho ka leswi yoga yi yaka yi rhandziwa ngopfu, hi nga ha vutisa: ‘Xana yoga byo va vutiolori ntsena lebyi nga endlaka leswaku loyi a byi tirhisaka a hanya kahle emirini, a va ni miri lowutsongo a tlhela a phyuphya emianakanyweni? Xana yoga yi endliwa kambe ku nga ri na swiendlo swo karhi swa vukhongeri? Xana swi fanerile leswaku Vakreste va tirhisa yoga?’

Lomu Yoga Yi Sunguleke Kona

Rito leri nge “yoga” ri yelana ni rito ra Xinghezi leri nge “yoke.” Ri nga ha vula ku hlanganisa kumbe ku pana swilo endhawini yin’we kumbe ku pana swilo hi joko kumbe ku lawula. Hi Xihindu, yoga i mukhuva kumbe ndlela yo hlanganisa munhu ni munhu wa moya la nga ni matimba. Yi hlamuseriwa tanihi “ku hlanganisa matimba hinkwawo ya miri, mianakanyo ni ya moya-xiviri eka Xikwembu.”

Xana vuthala bya yoga byi nga landzeleriwa ku ya fikela kwihi? Swifaniso swa vanhu lava tshameke hi tindlela to hambana-hambana, hi ku landza mikhuva ya yoga, swi kona eka mimfungho leyi kumekaka eNkoveni wa Indus, etikweni leri namuntlha ri vitaniwaka Pakistan. Vayimburi va  swilo swa khale va vula leswaku swilo leswi kumiweke eNkoveni wa Indus i swa kwalomu ka gidi ra vunharhu ni ra vumbirhi B.C.E., ku nga nkarhi lowu fambisanaka ngopfu ni wa vanhu va le Mesopotamiya. Mimpfampfarhuto leyi kumekaka eka tindhawu leti hatimbirhi, yi kombisa munhu la fanekiselaka xikwembu xo karhi, a tlhomiwe timhondzo enhlokweni naswona a rhendzeriwe hi swiharhi, onge i Nimrodo, “muhloti wa matimba.” (Genesa 10:8, 9) Mahindu ma vula leswaku swifaniso leswi nga tshama hi ndlela ya xi-yoga, i swifaniso swa xikwembu lexi va nge i Siva, hosi ya swiharhi ni hosi ya yoga, leyi hakanyingi yi gandzeriwaka hi ku tirhisa swifaniso swa xirho xa rimbewu xa vununa. Hambiswiritano, buku leyi nge Hindu World yi vula leswaku yoga i “nawu lowu khutazaka ku tilan’wa, lowu teke ni vanhu va le matikweni ya Indiya, yi ni tidyondzo ni mikhuva ya khale.”

Eku sunguleni, milawu ya yoga a yi hundzisiwa hi nomu. Kutani yi tsariwe ehansi hi vuxokoxoko bya yona hi mathwarivona wa Muindiya la vitaniwaka Patañjali, kutani yi vitaniwa Yoga Sutra, leyi ni sweswi ya ha riki yona buku-nkulu yo dyondzisa yoga. Hi ku ya hi Patañjali, yoga i “endlelo ro karhi ro fikelela ku hetiseka, hi ku lawula miri ni mianakanyo ya munhu.” Ku sukela eku sunguleni ka yona ku fikela namuntlha, yoga a yi tirhisiwa ngopfu eka vukhongeri bya matiko ya le Vuxeni, sweswi yi tirhisiwa ngopfu eka Vuhindu, Vujayini ni Vubudha. Vanhu van’wana lava tirhisaka yoga va kholwa leswaku yi ta va endla va kuma moksha, kumbe ntshunxeko, hi ku tihlanganisa ni xivumbiwa xa moya lexi kumekaka kun’wana ni kun’wana.

Kutani xivutiso xa tlakuka nakambe: ‘Xana yoga yi tirhisiwa ntsena tanihi vutiolori leswaku munhu a hanya kahle emirini ni ku phyuphya emianakanyweni, handle ko katseka eka vukhongeri hi ndlela yo karhi?’ Loko ku kambisisiwa lomu yi sunguleke kona, nhlamulo yi nga ha ku, doo!

Xana Yoga Yi Nga Ku Fikisa Kwihi?

Xikongomelo xa yoga i ku endla leswaku munhu a “paniwa” kumbe a hlanganisiwa ni xivumbiwa xo karhi xa moya lexi nga ni matimba. Kambe xivumbiwa xa kona xa moya ku nga va ku ri xihi?

Eka buku leyi nge Hindu World, mutsari wa yona Benjamin Walker u vula leswi malunghana ni yoga: “Swi nga ha endleka ku ri fambiselo ra khale ra mikhuva ya vungoma, naswona eka nhlamuselo ya yona, yoga ya ha voyamele eka vungoma ni masalamusi.” Vativi va filosofi ya Mahindu va pfumela leswaku ku tirhisa yoga swi nga nyika munhu matimba lama nga tolovelekangiki, hambileswi hi ntolovelo, va vulaka leswaku xexo a hi xikongomelo-nkulu xa yoga. Hi xikombiso, ebukwini leyi nge Indian Philosophy, khale ka muungameri wa le Indiya, Dok. S. Radhakrishnan, loko a vulavula hi nawu wa yoga u vula leswaku “ku lawula miri hi ku yima hi ndlela yo karhi, swi endla leswaku miri wu nga ku twi hambi ku ri ku hisa lokukulu ni ku titimela lokukulu. . . . Munhu wa kona a nga vona a tlhela a twa hambi a ri ekule swinene . . . Swa koteka ku hundzisela rungula eka munhu un’wana handle ko vulavurisana na yena hi ndlela leyi tolovelekeke. . . . Munhu la tirhisaka yoga a nga swi kota ku endla leswaku miri wakwe wu nga vonaki.”

Xifaniso xa munhu la etleleke ehenhla ka swipikiri kumbe la fambaka ehenhla ka malahla lama pfurhaka, xi nga ha vonaka ku ri ku hundzeleta eka vanhu van’wana kumbe ku ri nchumu lowu hlekisaka. Kambe lowu i nchumu lowu tolovelekeke eIndiya, ku fana ni mukhuva wa ku yima hi nenge wun’we munhu a langute edyambyini ku ringana tiawara to tala ni vuswikoti byo lawula ku hefemula loku endlaka leswaku munhu a kota ku tshama nkarhi wo leha endzeni ka sava. Hi June 1995, The Times of India yi vike leswaku xinhwanyetana lexi nga ni malembe manharhu ni hafu, xi etlele ehansi onge hi loko xi file, kutani movha lowu nga ni ntiko wa 750 wa tikhilogiramu wu hundza hi le henhla ka khwiri ra xona. Vanhu vo tala va hlamarile, loko xi pfuka xi nga vavisekanga nikatsongo. Xiviko lexi xi engeterile xi ku: “A ku ri masalamusi ya yoga hakunene.”

Handle ko kanakana, a nga kona munhu wa nyama la nga kotaka ku endla mintirho leyi. Hikwalaho, Mukreste u fanele a tivutisa: Xana swiendlo leswi swi kombisa yini? Xana swi huma eka Yehovha Xikwembu, “La nge Henhla-henhla emisaveni hinkwayo,” kumbe swi huma eka xihlovo xin’wana? (Pisalema 83:18) Bibele a yi hi siyi hi ri ni ku kanakana emhakeni leyi. Loko Vaisrayele va ri ekusuhi ni ku nghena eTikweni leri Tshembisiweke, leri a ku tshama Vakanana eka rona, Yehovha u byele vana va Israyele hi ku tirhisa Muxe a ku: “U nga tshuki u dyondza ku endla hi ku landza swilo leswi nyenyetsaka swa matiko wolawo.” Xana  “swilo leswi nyenyetsaka” a ku ri yini? Muxe u tsundzuxe hi ta “un’wana ni un’wana la hlahluvaka, la endlaka masalamusi kumbe un’wana ni un’wana la endlaka mihlolo kumbe noyi.” (Deteronoma 18:9, 10) Swilo leswi swa nyenyetsa eka Xikwembu hikuva i mintirho ya madimona ni ya nyama leyi nga ni xidyoho.—Vagalatiya 5:19-21.

A Hi Nchumu Lowu Vakreste Va Nga Wu Hlawulaka

Ku nga khathariseki leswaku valeteri va ta rihanyo va ri yini, yoga a hi ku endla vutiolori ntsena, yi fambisana ni swin’wana. Buku leyi nge Hindu Manners, Customs and Ceremonies yi vulavula hi mintokoto ya vanhu vambirhi lava ha ku sungulaka ku tirhisa yoga, lava a va leteriwa hi guru. Un’wana u tshahiwe a ri karhi a ku: “Ndzi endle matshalatshala lama nga tolovelekangiki, leswaku ndzi kota ku heta nkarhi wo leha ndzi nga hefemuli naswona a ndzi hefemula ntsena loko se ndzi ri ekusuhi ni ku titivala. . . . Siku rin’wana, dyambu ri lo hosi, a ndzi ehleketa leswaku ndzi vone n’weti wo vangama, lowu vonakaka wu ri karhi wu famba wu ya hala ni hala. Siku rin’wana ndzi tivone ndzi ri exikarhi ka munyama lowukulu kambe ku ri ni nhlikanhi. Mulanguteri wa mina . . . u tsake ngopfu loko ndzi n’wi hlamusela swivono leswi. . . . U ndzi tiyisekisile, a vula leswaku ku nga ri khale, ndzi ta vuyeriwa swinene hikwalaho ka leswi ndzi tikarhataka.” Wanuna wa vumbirhi yena u ri: “U ndzi sindzise leswaku ndzi languta exibakabakeni siku ni siku ndzi nga tsopeti ni mahlo kumbe ku cinca ndlela leyi ndzi yimaka ha yona. . . . Minkarhi yin’wana a ndzi anakanya leswaku ndzi vona tinhlahle ta ndzilo emoyeni; minkarhi yin’wana a ndzi vona swivumbiwa swa le mpfhukeni swi ri karhi swi pfurha ndzilo. Mudyondzisi wa mina a a tsaka swinene hi ku vona vuyelo bya ku tikarhata ka mina.”

Eka vaguru, swivono leswi leswi hlamarisaka, a swi kombisa leswaku munhu u le ndleleni yo fikelela xikongomelo-nkulu xa yoga. Ina, xikongomelo-nkulu xa yoga i moksha, leyi hlamuseriwaka tanihi ku hlangana ka munhu ni xivumbiwa xa moya lexi nga ni matimba. Yi hlamuseriwa tanihi “ku yimisa mianakanyo yi nga tirhi (hi vomu).” Leswi swi hambana swinene ni pakani leyi Vakreste va vekeriweke yona, vona va tsundzuxiwa leswi: “Mi nyikela mimiri ya n’wina yi va xitlhavelo lexi hanyaka, xo kwetsima ni lexi amukelekaka eka Xikwembu, ku nga ntirho wo kwetsima, hi matimba ya n’wina ya ku anakanya. Naswona tshikani ku titwananisa ni mafambiselo lawa ya swilo, kambe mi hundzuka hi ku hundzula mianakanyo ya n’wina, leswaku mi ta tiyiseka hi ku rhandza ka Xikwembu loku nga kunene ni loku amukelekaka ni loku hetisekeke.”—Varhoma 12:1, 2.

Ku hlawula vutiolori lebyinene, i mhaka ya munhu hi yexe. Hambiswiritano, Vakreste a va fanelanga va pfumelela nchumu wihi ni wihi—hambi i vutiolori, ku dya, ku nwa, ku ambala, vuhungasi kumbe nchumu wun’wana—leswaku wu onha vuxaka bya vona na Yehovha Xikwembu. (1 Vakorinto 10:31) Eka vanhu lava va endlaka vutiolori leswaku va antswisa rihanyo ra vona, ku ni tindlela to tala to endla sweswo handle ko tipeta eka vungoma ni masalamusi. Loko hi papalata mikhuva ni tidyondzo leti sekeriweke eka vukhongeri bya mavunwa, Xikwembu xi ta hi katekisa hi mafambiselo ya swilo lamantshwa, yo lulama, lawa eka wona hi nga ta tiphina hilaha ku nga heriki, hi rihanyo leri hetisekeke emirini ni le mianakanyweni.—2 Petro 3:13; Nhlavutelo 21:3, 4.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 22]

Vanhu vo tala va antswisa rihanyo ra vona hi tindlela leti nga katsiki vungoma