“Ku Hava Munhu Un’wana La Tshameke A Vulavula Hi Ndlela Leyi”

“Hinkwavo va sungula ku nyika vumbhoni lebyinene malunghana na yena ni ku hlamarisiwa hi marito lamanene lama humaka enon’wini wakwe.”—LUKA 4:22.

1, 2. (a) Ha yini vatirhela-mfumo lava a va rhumiwe leswaku va ya khoma Yesu va vuye ximandlamandla? (b) I yini lexi kombisaka leswaku a ku nga ri vatirhela-mfumo ntsena lava khumbiweke hi tidyondzo ta Yesu?

VATIRHELA-MFUMO va tsandzekile ku endla ntirho wa vona. A va rhumiwe leswaku va ya khoma Yesu Kreste, kambe va vuye ximandlamandla. Vaprista lavakulu ni Vafarisi va lave ku tiva xivangelo xa kona, va ku: “Ha yini mi nga n’wi tisanga?” Ina, ha yini vatirhela-mfumo va nga n’wi khomanga wanuna loyi a a nga ta tilwela? Vatirhela-mfumo va te: “Ku hava munhu un’wana la tshameke a vulavula hi ndlela leyi.” Tidyondzo ta Yesu ti va khumbile lerova a va swi kotanga ku khoma wanuna loyi wo rhula va ya n’wi pfalela. *—Yohane 7:32, 45, 46.

² Tidyondzo ta Yesu a ti khumbanga vatirhela-mfumo ntsena. Bibele yi hi byela leswaku vanhu va te hi vunyingi leswaku va ta n’wi yingisa loko a vulavula. Vanhu va le tikweni ra ka vona va hlamarisiwe hi “marito lamanene lama humaka enon’wini wakwe.” (Luka 4:22) U vulavule ko hlayanyana ni mintshungu leyikulu leyi a yi hlengeletane eribuweni ra Lwandle ra Galeliya. (Marka 3:9; 4:1; Luka 5:1-3) Hi nkarhi wun’wana, “ntshungu lowukulu” wu tshame na yena masiku yo hlayanyana, naswona wu nga dyi nchumu.—Marka 8:1, 2.

3. Hi xihi xivangelo-nkulu lexi a xi endla Yesu a va mudyondzisi la hlamarisaka?

³ I yini lexi a xi endla leswaku Yesu a va mudyondzisi la hlamarisaka? Nchumu lowukulu a ku ri rirhandzu. * Yesu a a rhandza ntiyiso lowu a wu dyondzisa a tlhela a rhandza vanhu lava a va dyondzisaka. Kambe Yesu a a ri ni vuswikoti lebyi hlawulekeke bya ku dyondzisa. Eka tinhloko-mhaka leti dyondziwaka leti nga enkandziyisweni lowu, hi ta bula hi madyondziselo man’wana lama tirhaka lawa a ma tirhiseke ni leswaku hina hi nga n’wi tekelela njhani.

Nhlamuselo Leyi Twalaka

4, 5. (a) Ha yini Yesu a tirhise marito yo olova loko a dyondzisa, naswona i yini lexi xiyekaka eka leswi a swi endliseke xiswona? (b) Xana Dyondzo ya le Ntshaveni i xikombiso xa madyondziselo yo olova ya Yesu hi ndlela yihi?

⁴ Vanhu lava dyondzekeke va tolovele ku tirhisa ririmi leri vayingiseri va vona va nga ri twisisiki. Kambe, loko van’wana va nga swi twisisi leswi hi swi vulaka, xana vutivi bya hina byi ta va pfuna njhani? Leswi Yesu a a ri mudyondzisi, a nga kalanga a vulavula swilo leswi van’wana va nga swi twisisiki. Wa nga ehleketa hi marito yo tala lawa a ta va a ma tirhisile. Kambe, hambileswi a a ri ni vutivi lebyikulu, a a anakanya hi vayingiseri va yena, ku nga ri hi yena n’wini. A a swi tiva leswaku vo tala va vona a va nga ‘dyondzekanga naswona a va ri vanhu lava tolovelekeke.’ (Mintirho 4:13) Leswaku a fikelela timbilu ta vona, u tirhise ririmi leri a ri twisisiwa hi vanhu volavo. Swi nga ha endleka  a a tirhisa marito yo olova, kambe ntiyiso lowu a a wu vula a wu ri wa ntikelo.

⁵ Hi xikombiso, anakanya hi Dyondzo ya le Ntshaveni leyi kumekaka eka Matewu 5:3–7:27. Yesu a a ta va a veke nkulumo yoleyo hi timinete ta 20. Kambe, tidyondzo ta yona i ta ntikelo, ti yi tlhantlha kahle mhaka ya vumbhisa, ku dlaya vukati ni ku rhandza swilo leswi vonakalaka. (Matewu 5:27-32; 6:19-34) Hambiswiritano, a ti rharhangana naswona a hi to bombisa vutivi. Phela, ku hava ni rito na rin’we leri hambi ku ri n’wana a a nga ta kota ku ri twisisa! Hi swona leswi endleke leswaku loko a heta ku dyondzisa, mintshungu—ku katsa varimi vo tala, varisi ni vaphasi va tinhlampfi—a va “hlamarisiwa hi ndlela yakwe yo dyondzisa”!—Matewu 7:28.

6. Nyika xikombiso xa ndlela leyi Yesu a ti vuleke ha yona timhaka leti a ti olova kambe ti ri leti dyondzisaka.

⁶ Hakanyingi hi ku tirhisa swiga swo koma leswi nga erivaleni, Yesu a a vula timhaka leti olovaka ni leti dyondzisaka. Eka nguva leyi a ku nga si va na tibuku, a a dyondzisa vanhu lerova rungula ra yena ri dzika etimbilwini ni le mianakanyweni ya vayingiseri vakwe. Xiya swikombiso swin’wana: “Ku hava loyi a nga vaka hlonga ra tihosi timbirhi; . . . a mi nge vi hlonga ra Xikwembu ni ra Rifuwo.” “Tshikani ku avanyisa leswaku mi nga avanyisiwi.” “Vanhu volavo mi ta va vona hi mihandzu ya vona.” “Vanhu lava hanyeke a va lavi n’anga, kambe yi laviwa hi lava va vabyaka.” “Hinkwavo lava khomaka banga va ta lova hi banga.” “Tlheriselani swilo swa Khezari eka Khezari, kambe swilo swa Xikwembu eka Xikwembu.” “Ku nyika swi tisa ntsako lowukulu ku tlula ku amukela.” * (Matewu 6:24; 7:1, 20; 9:12; 26:52; Marka 12:17; Mintirho 20:35) Se ku hundze malembe ya 2 000 Yesu a vule marito wolawo ya ntikelo kambe ni sweswi swa olova ku ma tsundzuka.

A A Tirhisa Swivutiso

7. Ha yini Yesu a a tirhisa swivutiso?

⁷ Yesu a a tirhisa swivutiso leswi xiyekaka. Hakanyingi a a swi tirhisa hambiloko ku byela vayingiseri va yena yinhla ya kona hi ku kongoma a swi nga ta dya nkarhi. Kutani, ha yini a a vutisa swivutiso? Minkarhi yin’wana a a vutisa swivutiso leswi tlhontlhaka, leswaku a paluxa leswi vakaneti vakwe va titwisaka xiswona, kutani a va pfala milomu. (Matewu 12:24-30; 21:23-27; 22:41-46) Hambiswiritano, etimhakeni to tala Yesu a a tinyika nkarhi wo vutisa swivutiso  ku dyondzisa mintiyiso, leswaku vayingiseri va yena va phofula leswi nga etimbilwini ta vona, ni ku khutaza ni ku letela mianakanyo ya vadyondzisiwa vakwe. A hi kambisiseni swikombiso swimbirhi, leswi khumbaka muapostola Petro.

8, 9. Xana Yesu u swi tirhise njhani swivutiso leswaku a pfuna Petro leswaku a endla xiboho lexi faneleke emhakeni ya ku hakela xibalo xa tempele?

⁸ Xo sungula, tsundzuka nkarhi lowu valuvisi va vutiseke Petro loko Yesu a xi hakerile xibalo xa tempele. * Leswi minkarhi yin’wana Petro a pfa a va ni magugu u hlamule xikan’we-kan’we a ku, “Ina.” Hambiswiritano, endzhakunyana, Yesu u n’wi vutisile: “‘U swi vonisa ku yini, Simoni? Xana u ehleketa leswaku tihosi ta misava ti yi kuma eka vamani mindzuvo kumbe xibalo xa nhloko? Xana ti swi kuma eka vana va tona kumbe ti swi kuma eka vafambi?’ Loko a ku: ‘Eka vafambi,’ Yesu a ku eka yena: ‘Kutani, kahle-kahle vana va tona a va hakeli xibalo.’” (Matewu 17:24-27) Petro u fanele a yi twisisile yinhla ya swivutiso swa Yesu. Ha yini a yi twisisile?

⁹ Esikwini ra Yesu, swirho swa ndyangu wa tihosi a swi nga boheki ku hakela xibalo. Xisweswo, leswi a a ri N’wana la nga swakwe wa Hosi ya le tilweni leyi gandzeriwaka etempeleni, Yesu a a nga boheki ku hakela xibalo. Xiya leswaku ematshan’weni yo hlamula Petro hi ku kongoma, Yesu u tirhise swivutiso hi ndlela ya kahle leswaku a pfuna Petro leswaku a endla xiboho lexi faneleke—kumbexana leswaku a pfuna Petro ku vona leswaku swi fanerile ku rhanga a ehleketa kahle a nga si vulavula.

10, 11. Yesu u endle yini loko Petro a tseme ndleve ya wanuna un’wana evusikwini bya Paseka ya 33 C.E., naswona sweswo swi swi kombisa njhani leswaku Yesu a a wu twisisa nkoka wa swivutiso?

¹⁰ Xikombiso xa vumbirhi i xa leswi humeleleke evusikwini bya Paseka ya 33 C.E. loko ntshungu wu tela ku ta khoma Yesu. Vadyondzisiwa va vutise Yesu loko swi fanerile leswaku va n’wi lwela. (Luka 22:49) Handle ko yimela nhlamulo, Petro u tseme ndleve ya wanuna un’wana hi banga (hambileswi swi nga ha endlekaka leswaku Petro a a tiyimisele ku endla leswikulu). Petro u endle leswi a swi nga fambisani ni ku rhandza ka n’wini wa yena, hikuva Yesu a a tiyimiserile ku khomiwa. Xana Yesu u endle yini? Leswi minkarhi hinkwayo a a lehisa mbilu, u vutise Petro swivutiso swinharhu: “Xinwelo lexi Tatana a ndzi nyikeke xona, xana a swi fanelanga leswaku ndzi xi nwa?” “Xana u ehleketa leswaku enkarhini lowu a ndzi nge kombeli eka Tatana a ndzi rhumela mavandla ya tintsumi lama tlulaka 12? Mayelana ni leswi, xana Matsalwa ma ta hetiseka njhani lama vulaka leswaku swi fanele swi endleka hi ndlela leyi?”—Yohane 18:11; Matewu 26:52-54.

¹¹ Ehleketanyana hi mhaka yoleyo. Loko Yesu a rhendzeriwe hi ntshungu lowu hlundzukeke, a a swi tiva leswaku rifu rakwe ri kwala nyongeni ni leswaku ku basisiwa ka vito ra Tata wakwe ni ku ponisiwa ka ndyangu wa vanhu swi le makatleni yakwe. Kambe, u tinyike nkarhi leswaku a nghenisa mintiyiso ya nkoka emianakanyweni ya Petro hi ku n’wi vutisa swivutiso. Xana a swi le rivaleni leswaku Yesu a a twisisa nkoka wa ku tirhisa swivutiso?

 Ku Thathela

12, 13. (a) Ku thathela i yini? (b) Yesu u tirhise ku thathela hi ndlela yihi leswaku a kandziyisa vuphukuphuku bya ku xopaxopa swihoxo leswi nga nyawuriki swa vamakwerhu?

¹² Evutirhelini byakwe, hakanyingi Yesu a a tirhisa ndlela yin’wana ya ku dyondzisa—ku nga ku thathela. Loku i ku hundzeleta hi vomu hi xikongomelo xo kandziyisa yinhla. Hi ku thathela, Yesu u endle swifaniso leswi nga rivalekiki. A hi kambisiseni swikombiso swi nga ri swingani.

¹³ EDyondzweni ya le Ntshaveni, loko a kandziyisa xilaveko xo ‘tshika ku avanyisa’ van’wana, Yesu u te: “Ha yini u languta xilavi lexi nga etihlweni ra makwenu, kambe u nga lemuki ntsandza lowu nga etihlweni ra wena?” (Matewu 7:1-3) Xana u nga anakanya hi mhaka yoleyo? Munhu la xopaxopaka a nga ha lava ku susa xilavi “etihlweni” ra makwavo. Muxopaxopi a nga ha vula leswaku makwavo wakwe a a nga ti voni kahle timhaka kutani a nga swi koti ku endla swiboho leswi amukelekaka. Kambe vuswikoti bya muxopaxopi bya ku endla swiboho byi sirhiwe hi “ntsandza”—ku nga mhandzi leyi nga ha tshegaka lwangu. Wa nga vona ndlela leyi nga rivalekiki ya ku kandziyisa ndlela leyi swi nga vuphukuphuku ha yona ku xopaxopa swihoxo swa vamakwerhu leswi nga nyawuriki kasi hina hi ni swihoxo leswikulu!

14. Ha yini marito ya Yesu ya ku ungula nyonyorhi ni ku mita kamela ma ri xithathelo lexi nga ni matimba swinene?

¹⁴ Eka nkarhi wun’wana, Yesu u sole Vafarisi a va vula “vakongomisi lava feke mahlo, lava ungulaka nyonyorhi kambe va mitaka kamela!” (Matewu 23:24) Lexi a xi ri xithathelo lexi twisisekaka swinene. Ha yini? Ku hambana exikarhi ka nyonyorhi leyitsongo na kamela, leyi a yi ri xiharhi lexikulu swinene eka leswi a swi tiviwa hi vayingiseri va Yesu, a ku hatla ku vonaka. Ku vuriwa leswaku tinyonyorhi ta 70 wa timiliyoni ti nga tika ku ringana na kamela yin’we! Nakambe, Yesu a a swi tiva leswaku Vafarisi a va sefa vhinyo ya vona hi nguvu yo karhi. Vafarisi volavo lava namarhelaka swinawana a va endla sweswo leswaku va nga miti nyonyorhi kutani yi va nyamisa. Kambe, va mite kamela hi ndlela yo fanekisela, leyi na yona a yi nga tenganga. (Levhitika 11:4, 21-24) Yinhla ya Yesu a yi ri erivaleni. Vafarisi a va swi namarhela hi vurhon’wana swilaveko leswi nga nyawuriki swa Nawu, kambe a va honisa timhaka ta ntikelo—“ku nga vululami, tintswalo ni vutshembeki.” (Matewu 23:23) Kunene Yesu u byi paluxe kahle vubihi bya vona!

15. I yini leswi Yesu a swi dyondziseke hi ku tirhisa swithathelo?

¹⁵ Hakanyingi Yesu a a tirhisa swithathelo evutirhelini bya yena hinkwabyo. Xiya swikombiso swin’wana. “Ripfumelo leri ringanaka ni ndzoho [leyitsongo] ya sinapi” leri nga susaka ntshava—Yesu a a nga yi pfumali ndlela yo hlamusela leswaku ripfumelo ritsongo ri nga hetisisa swo tala. (Matewu 17:20) Kamela leyikulu leyi ringetaka ku hundza exuveni xa neleta—vona ndlela leyi mhaka leyi yi swi kombisaka ha yona leswaku swa tika eka mufuwi la ringetaka ku tirhela Xikwembu loko hi hala tlhelo a ha rhandza swilo leswi vonakalaka! (Matewu 19:24) Xana a swi ku hlamarisi swiga-ririmi swa Yesu leswi twisisekaka ni vuswikoti bya yena byo hlamusela mhaka yikulu hi marito ma nga ri mangani?

Ntiyiso Lowu Nga Kanetekiki

16. Minkarhi hinkwayo Yesu a a byi tirhisa hi ndlela yihi vuswikoti bya yena lebyikulu byo ehleketa?

¹⁶ Leswi Yesu a a ri ni mianakanyo leyi hetisekeke a a ri ni vuswikoti lebyikulu bya ku vulavula ni vanhu. Kambe, a nga byi tirhisanga hi ndlela yo biha vuswikoti lebyi bya yena. Edyondzweni ya yena, minkarhi hinkwayo a a tirhisa vuswikoti bya yena lebyikulu byo ehleketa leswaku a dyondzisa ntiyiso. Minkarhi yin’wana, a a tirhisa nhlamuselo leyi nga erivaleni leswaku a kaneta swihehlo swa mavunwa swa vakaneti va yena va vukhongeri. Eka swiendlakalo swo tala, u tirhise tinhlamuselo leti twalaka leswaku a dyondzisa vadyondzisiwa va yena tidyondzo ta nkoka. A hi kambisiseni vuswikoti lebyikulu bya Yesu bya ku tirhisa tinhlamuselo leti twalaka.

17, 18. Hi yihi nhlamuselo leyi nga erivaleni leyi Yesu a yi tirhiseke ku kaneta swihehlo swa mavunwa swa Vafarisi?

¹⁷ Xiya xiendlakalo xa loko Yesu a horisa wanuna la nga ni madimona naswona a feke mahlo a tlhela a va mbheveve. Loko va twa leswi, Vafarisi va te: “Munhu loyi u hlongola madimona  hi Belzebule [Sathana], mufumi wa madimona.” Xiya leswaku Vafarisi va pfumele leswaku loko ku ta hlongoriwa madimona ya Sathana ku laveka matimba yo tlula ya munhu. Hambiswiritano, leswaku va endla vanhu va nga n’wi tshembi Yesu, va vule leswaku matimba ya yena ma huma eka Sathana. Ku kombisa leswaku a va nga anakanyanga hi mhaka leyi va yi kanetaka, Yesu u va hlamule a ku: “Mfumo wun’wana ni wun’wana lowu avaneke hi vuwona wa wa, naswona muti kumbe yindlu yin’wana ni yin’wana leyi avaneke hi vuyona a yi nge yimi. Hi ndlela leyi fanaka, loko Sathana a hlongola Sathana, u avanile hi yexe; kutani ke, mfumo wa yena wu ta yimisa ku yini?” (Matewu 12:22-26) Kahle-kahle Yesu a vula leswaku: ‘Loko a ndzi ri nandza wa Sathana hilaha mi vulaka hakona, ndzi nga endli leswi Sathana a swi endleke, swi vula leswaku Sathana a a lwisana ni ku rhandza ka yena naswona ku nga ri khale a a ta wa.’ Lowu i ntiyiso wa matimba a hi swona ke?

¹⁸ Kutani Yesu u ye emahlweni a hlamusela mhaka leyi. A a swi tiva leswaku Vafarisi van’wana va hlongole madimona. Hikwalaho u vutise xivutiso xo olova kambe lexi tlhontlhaka mianakanyo: “Loko ndzi hlongola madimona hi Belzebule, xana vana va n’wina [kumbe vadyondzisiwa] va ma hlongola hi mani?” (Matewu 12:27) Kahle-kahle mhaka ya Yesu a ku ri leyi: ‘Loko entiyisweni ndzi hlongola madimona hi matimba ya Sathana, kutani vadyondzisiwa va n’wina na vona va fanele va ma hlongola hi matimba lama fanaka.’ Xana Vafarisi va fanele va vule yini? A va pfumelanga leswaku vadyondzisiwa va vona a va hlongola madimona hi matimba ya Sathana. Hi ku boxa ntiyiso lowu nga kanetekiki, Yesu u endle xihehlo xa vona xi nga vuli nchumu.

19, 20. (a) Xana Yesu u tirhise nhlamuselo leyinene hi ndlela yihi? (b) Xana Yesu u ma tirhise njhani marito lama nge ‘ngopfu-ngopfu swi tano’ leswaku a dyondzisa vadyondzisiwa vakwe ndlela yo khongela?

¹⁹ Handle ka nhlamuselo leyi a yi tirhiseke leswaku a pfala vakaneti va yena milomu, Yesu u tirhise timhaka leti twisisekaka ni leti khorwisaka leswaku a dyondzisa mintiyiso leyi khutazaka ni leyi tsakisaka ya malunghana na Yehovha. Hakanyingi, u tirhise marito lama nge ‘ngopfu-ngopfu swi tano’ leswaku a pfuna vayingiseri va yena leswaku va ya va khorwiseka. A hi kambisiseni swikombiso swimbirhi ntsena.

²⁰ Loko a hlamula xikombelo xa vadyondzisiwa vakwe xa ku dyondzisiwa ku khongela, Yesu u va byele hi xifaniso xa wanuna loyi “ku phikelela kakwe ka vurhena” eku heteleleni ku susumeteleke munghana loyi eku sunguleni a a nga swi lavi leswaku a hetelela a n’wi nyika leswi a swi kombelaka. Yesu u tlhele a hlamusela ku tsakela ka vatswari ‘ku nyika vana va vona tinyiko letinene.’ U gimete hi ku: “Loko n’wina, hambiloko mi hombolokile mi tiva ndlela ya ku nyika vana va n’wina tinyiko letinene, Tatana la nge tilweni u ta nyika moya lowo kwetsima hilaha ku tlurisaka swinene eka lava n’wi kombelaka!” (Luka 11:1-13) Mhaka leyi Yesu a yi vuleke a yi kombisi ku fana ka vanhu vambirhi kambe yi kombisa ku hambana ka vona. Loko munghana loyi a a nga swi lavi a hetelele hi ku pfuna muakelani wa yena, niloko vatswari lava nga vanhu lava nga hetisekangiki va khathala hi swilaveko swa vana va vona, swi le rivaleni leswaku Tata wa hina wa rirhandzu wa le tilweni u nyika moya lowo kwetsima eka malandza yakwe yo tshembeka lama khongelaka eka yena hi ku titsongahata!

21, 22. (a) Hi yihi nhlamuselo leyi Yesu a yi tirhiseke loko a nyika ndzayo yo langutana ni ku vilela hi swilo leswi vonakaka? (b) Leswi hi nga vona madyondziselo ya Yesu, xana hi gimeta hi ku yini?

²¹ Yesu u tirhise nhlamuselo leyi fanaka loko a nyika ndzayo yo langutana ni ku vilela hi swilo  leswi vonakaka. U te: “Xiyisisani mawukuwuku leswaku a ma byali mbewu kumbe ku tshovela, naswona a ma na dulu kumbe xitlati, kambe Xikwembu xa ma wundla. Xana n’wina a mi va risima ngopfu ku tlula tinyenyana? Xiyisisani ndlela leyi makhon’wa ma kulaka ha yona; a ma tirhi hi matimba kumbe ku swula . . . Kutani, loko Xikwembu xi ambexa ximila xa nhova lexi vaka kona namuntlha kutani mundzuku xi cukumetiwa exitikweni, kunene xi ta mi ambexa hilaha ku tlurisaka, n’wina lava nga ni ripfumelo leritsongo!” (Luka 12:24, 27, 28) Ina, loko Yehovha a khathalela tinyenyana ni swiluva, hakunene u ta ma khathalela swinene malandza yakwe! A swi kanakanisi leswaku nhlamuselo yoleyo ya rirhandzu leyi nga erivaleni yi khumbe timbilu ta vayingiseri va Yesu.

²² Leswi se hi voneke madyondziselo ya Yesu ma nga ri mangani, hi nga gimeta hi ku vula leswaku vatirhela-mfumo volavo lava tsandzekeke ku n’wi khoma a va nga thatheli loko va ku: “Ku hava munhu un’wana la tshameke a vulavula hi ndlela leyi.” Kambe ndlela ya Yesu yo dyondzisa leyi kumbexana yi tiviwaka ngopfu i ku tirhisa ka yena swifaniso. Ha yini a tirhise madyondziselo walawo? Naswona i yini leswi endleke swifaniso swakwe swi twisiseka? Swivutiso leswi ku ta buriwa ha swona eka xihloko lexi landzelaka.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

Wa Tsundzuka Xana?

• Hi swihi swikombiso leswi kombisaka leswaku Yesu a a dyondzisa hi ndlela leyi olovaka naswona a a veka timhaka erivaleni?

• Ha yini Yesu a tirhise swivutiso loko a dyondzisa?

• Xithathelo i yini, naswona Yesu u xi tirhise njhani eka madyondziselo yakwe?

• Yesu u yi tirhise njhani nhlamuselo leyi twisisekaka leswaku a dyondzisa vadyondzisiwa vakwe mintiyiso leyi tsakisaka malunghana na Yehovha?

[Swivutiso Swa Dyondzo]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Yesu u tirhise marito yo olova lama twisisekaka eka vanhu hinkwavo

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Vafarisi a va ‘ungula nyonyorhi kambe va mita kamela’