Xana Moya Wa Vuakelani Wu Helele Kwihi?

“Vanhu va manguva lawa a va na mhaka ni vaakelani.”—Benjamin Disraeli, ku nga murhangeri wa Munghezi wa lembe-xidzana ra vu-19.

VADYUHARI va le Cuba va tirhisa ndlela leyi nga tolovelekangiki yo khutaza vunghana: va yi vitana ku tirhisana ka vaakelani, kumbe mintlawa ya vakokwana. Hi ku ya hi xiviko xa 1997, kwalomu ka mudyuhari un’we eka va ntlhanu va le Cuba u le ka ntlawa wo tano, laha eka wona va endlaka vunghana, va khutazana ni ku pfunana leswaku va tshama va hanye kahle. Magazini wa World-Health wu ri: “Minkarhi hinkwayo loko vadokodela va lava ku sawutisa vanhu, va kuma nseketelo eka vakokwana.”

Lexi twisaka ku vava, hi leswaku ematikweni yo tala, miganga a ya ha ri na vanhu lava khathalaka hi van’wana. Hi xikombiso, vona mhaka yo vava ya Wolfgang Dircks, loyi a a tshama efuletini yin’wana eYuropa vupela-dyambu. Malembe lama hundzeke phepha-hungu ra The Canberra Times ri vike leswaku hambileswi mindyangu ya 17 leyi a yi tshama emuakweni wun’we na Wolfgang yi swi xiyeke leswaku a nga ha vonaki, “ku hava ni un’we loyi a nga ehleketa ku ya n’wi kamba.” Loko n’wini wa muako wolowo a ya hetelela a fikile, “u kume kongotlo wu tshame emahlweni ka thelevhixini.” Endzhumbyini wa kongotlo lowu a ku ri ni buku yo kombisa minongonoko ya thelevhixini yi pfuriwe eka siku ra December 5, 1993. Wolfgang a a ri ni malembe ya ntlhanu a file. Hakunene swi khomisa gome ku vona ku nga khathali ka vaakelani! A swi hlamarisi leswi mutsari wa switsalwana a vuleke eka The New York Times Magazine leswaku vaakelani va yena, ku fana ni van’wana vo tala, va hundzuke “vaakelani lava nga riki na xinghana.” Xana swi tano endhawini ya ka n’wina?

I ntiyiso leswaku vanhu va le makaya va ha tiphina hi ku va ni vaakelani lavanene, kasi vanhu va le madorobeni va tirha hi matimba leswaku va va vaakelani lavanene. Nilokoswiritano, vo tala lava tshamaka emadorobeni va titwa va nga ri na vanghana naswona va nga sirhelelekanga endhawini leyi va tshamaka eka yona. Va karhatiwa hi leswi va nga tolovelanangiki. Ha yini?

 Ku Nga Tolovelani

Ina, vo tala va hina hi ni vaakelani. Swikombiso swa leswaku vaakelani va “ha ri kona” i ku tlanga ka thelevhixini, mindzhuti leyi famba-fambaka, mavoni lama lumekiwaka ma tlhela ma timiwa, mpfumawulo wa timovha leti taka ti tlhela ti famba, swigingi ni swilotlelo leswi pfulaka swi tlhela swi lotlela minyangwa. Hambiswiritano, ku va kona ka vaakelani ka hela loko vanhu lava vandzamaneke va nga tivani kumbe loko va honisana hikwalaho ka leswi va tshamaka va khomekile. Vanhu va nga ha vona ku nga ri na xilaveko xa ku tikarhata hi vaakelani va vona. Phepha-hungu ra le Australia leri vitaniwaka Herald Sun ri ri: “Vanhu lava tshamaka emugangeni wun’we a va tivani, xisweswo a va titwi va boheka ku pfuna vanhu van’wana. Kutani swa olova ku honisa vanhu lava va nga laviki ku tolovelana ni van’wana.”

Mhaka leyi a yi hlamarisi. Emisaveni leyi vanhu va ‘tirhandzaka,’ vaakelani va vona mangava ya ku tshama ni vanhu vo tano lava nga ni vutianakanyi. (2 Timotiya 3:2) Kutani sweswo swi endla leswaku vanhu vo tala va va ni xivundza naswona va tihambanisa ni vanhu van’wana. Ku tihambanisa ni vanhu van’wana ku vanga ku nga tshembani, ngopfu-ngopfu loko endhawini yoleyo ku tale madzolonga ni vugevenga. Kasi ku nga tshembani ku herisa rirhandzu.

Ku nga khathariseki leswaku xiyimo xi njhani endhawini ya ka n’wina, u ta pfumela leswaku vaakelani lavanene i va risima emugangeni. Loko vanhu va tirhela xikongomelo xin’we va hetisisa swilo swo tala. Vaakelani lavanene va nga tlhela va va nkateko. Xihloko lexi landzelaka xi ta hlamusela leswaku va nga va nkateko hi ndlela yihi.