“Ku Ponisa I Ka Yehovha”

LOKO ku ri ni hasahasa etikweni ni loko matiko ma pfukelana, vanhu va langutela leswaku hulumendhe yi va sirhelela. Loko timhaka ti yime hi ndlela leyi, tihulumendhe ti hlela minongonoko yo kuma nseketelo wa vaaki. Loko minongonoko yoleyo yi endla vutiko byi nyanya, vanhu va ya va swi hisekela ngopfu ku nghenela swiendlakalo swo kombisa ku seketela tiko.

Loko tiko ri yime hi milenge, swiendlo swo kombisa ku seketela tiko hakanyingi swi endla vanhu va titwa va ri ni vun’we, va ri ni matimba naswona swi nga ha khutaza moya wa ku tirhisana ni wa ku pfuna vaakelani. Hambiswiritano, xihloko lexi nga eka The New York Times Magazine, xi vula leswaku “ku hisekela tiko ku tala ku va ni khombo, ku nga ha kombisiwa hi tindlela leti hundzeletiweke.” Swiendlo leswi tolovelekeke swo kombisa ku seketela tiko swi nga ha xungeta timfanelo ta vanhu van’wana ni ntshunxeko wa vukhongeri wa vaaki van’wana va tiko. Ngopfu-ngopfu Vakreste va ntiyiso, hi vona va sindzisiwaka ku landzula ripfumelo ra vona. Xana va tikhoma njhani loko ndhawu leyi va tshamaka eka yona yi hlaseriwa hi moya lowu? Hi yihi misinya ya milawu ya Matsalwa leyi va pfunaka leswaku va endla swilo hi vutlhari ni ku tshama va tshembekile eka Xikwembu?

“U Nga Swi Nkhinsameli”

Minkarhi yin’wana, xiendlo lexi fambaka emahlweni xo kombisa ku seketela tiko i ku losa mujeko. Kambe hakanyingi, mijeko yi va ni swifaniso swa swilo leswi nga etilweni, swo tanihi tinyeleti, swin’we ni swilo leswi nga emisaveni. Xikwembu xi kombise ndlela leyi xi titwaka ha yona malunghana ni ku nkhinsamela swilo swa muxaka lowu, loko xi lerisa vanhu va xona xi ku: “U nga tshuki u tiendlela xifaniso lexi vatliweke kumbe xivumbeko lexi fanaka ni xilo xihi ni xihi lexi nga ehenhla ematilweni kumbe lexi nga ehansi emisaveni kumbe ematini ehansi ka misava. U nga tshuki u swi nkhinsamela kumbe u yengiwa ku swi tirhela, hikuva mina Yehovha Xikwembu xa wena ndzi Xikwembu lexi lavaka ku tinyiketela loku hlawulekeke.”—Eksoda 20:4, 5.

Xana ku losa mujeko lowu yimelaka Mfumo kumbe ku nkhinsama emahlweni ka wona swi lwisana ni xileriso xa ku tinyiketela eka Yehovha Xikwembu hi ku hlawuleka? Vaisrayele a va ri na swona “swikombiso,” kumbe mimfungho leyi mintlawa ya vona ya tinyimba tinharhu a yi hlengeletana eka yona loko va ha ri emananga. (Tinhlayo 2:1, 2) Loko yi vulavula hi marito ya Xiheveru lama yimelaka mimfungho leyi, Cyclopedia ya McClintock na Strong yi ri: “Kambe, marito lama hamambirhi a ma vuli wona ‘mfungho’ lowu hina hi anakanyaka wona, ku nga mujeko.” Ku tlhandlekela kwalaho, mimfungho ya Vaisrayele a yi nga tekiwi yi ri leyi kwetsimaka, naswona a yi nga tirhisiwi hi ku landza mihivahivana yo karhi. A yo va mimfungho ntsena, leyi kombaka vanhu laha va faneleke va hlengeletana kona.

Swifaniso swa makerubu leswi nga etabernakeleni ni le tempeleni ya Solomoni, a swo va swifaniso ntsena leswi kombisaka makerubu ya le tilweni. (Eksoda 25:18; 26:1, 31, 33; 1 Tihosi 6:23, 28, 29; Vaheveru 9:23, 24) Lexi kombisaka leswaku swifaniso leswi a swi nga gandzeriwi, i mhaka ya leswi vanhu lava tolovelekeke va nga swi vonangiki ni mhaka ya leswaku tintsumi hi toxe a ti nga fanelanga ti gandzeriwa.—Vakolosa 2:18; Nhlavutelo 19:10; 22:8, 9.

Nakambe xiya xifaniso xa nyoka ya koporo lexi muprofeta Muxe a xi endleke loko Vaisrayele va  ha ri eriendzweni emananga. Xifaniso lexi a xo va mfungho wunene naswona a xi ri ni nhlamuselo ya vuprofeta. (Tinhlayo 21:4-9; Yohane 3:14, 15) A xi nga xiximiwi kumbe ku tirhisiwa loko va gandzela. Kambe, endzhaku ka loko nkarhi wa Muxe wu hundze hi malembe-xidzana yo tala, Vaisrayele va endle xihoxo, va gandzela xifaniso lexi, va tlhela va hisa murhi wa risuna emahlweni ka xona. Hi yona mhaka leyi Hezekiya, Hosi ya Yuda, a leriseke leswaku xi pfotlosiwa xi va swiphemu-phemu.—2 Tihosi 18:1-4.

Xana mijeko ya tiko yo va mimfungho ntsena leyi tirhaka ntirho lowunene? Xana yi yimela yini? Mutsari J. Paul Williams u te: “Mujeko hi wona wu yimelaka ripfumelo ro hisekela tiko naswona wa gandzeriwa.” The Encyclopedia Americana yi ri: “Mujeko wa kwetsima, ku fana ni xihambano.” Mujeko i mfungho lowu yimelaka Mfumo. Hikwalaho, ku wu nkhinsamela kumbe ku wu losa i xiendlo lexi fambisanaka ni vukhongeri lexi kombisaka ku gandzela Mfumo. Xiendlo lexi xi vula leswaku Mfumo hi wona wu nga muponisi naswona leswi a swi pfumelelani ni leswi Bibele yi swi vulaka malunghana ni ku gandzela swifaniso.

Matsalwa ma swi veka erivaleni: “Ku ponisa i ka Yehovha.” (Pisalema 3:8) Ku ponisiwa a ku fanelanga ku languteriwa eka mafambiselo ya vanhu kumbe eka swifaniso leswi yimelaka mafambiselo wolawo. Muapostola Pawulo u tsundzuxe Vakreste-kulobye a ku: “Hikokwalaho, varhandziwa, balekelani ku gandzela swifaniso swa hava.” (1 Vakorinto 10:14) Vakreste vo sungula a va nga hlanganyeli eka swiendlo swo gandzela Mfumo. Ebukwini leyi nge Those About to Die, Daniel P. Mannix u ri: “Vakreste a va ala ku . . . gandzela mufumi wa [Rhoma]—ku nga nchumu lowu namuntlha wu fanaka ni ku ala ku losa mujeko.” Swi tano na hi Vakreste va ntiyiso namuntlha. Leswaku va kota ku gandzela Yehovha ntsena, va ala ku losa mujeko wa tiko rihi na rihi. Loko va endla leswi, va va va rhangisa Xikwembu kambe va ri karhi va xixima tihulumendhe ni vafumi va tona. Ina, va byi tsundzuka vutihlamuleri bya vona byo tiveka ehansi ka tihulumendhe leti ti nga “valawuri lava tlakukeke.” (Varhoma 13:1-7) Kambe, xana Matsalwa ma ri yini hi ku yimbelela tinsimu to seketela tiko, to fana ni tinsimu ta rixaka?

Xana Tinsimu Ta Rixaka I Yini?

The Encyclopedia Americana yi ri: “Tinsimu ta rixaka i marito yo kombisa ku seketela tiko naswona hakanyingi ma katsa ku kombela Xikwembu leswaku xi kongomisa ni ku sirhelela vaaka-tiko ni vafumi.” Kahle-kahle, risimu ra rixaka i risimu kumbe xikhongelo lexi yimelaka tiko. Hakanyingi xi kombela leswaku tiko ri fuwa ni ku tshama nkarhi wo leha. Xana swi fanerile leswaku Vakreste va ntiyiso va yimbelela xikhongelo lexi?

Muprofeta Yeremiya a a tshama exikarhi ka vanhu lava vulaka leswaku va gandzela Xikwembu. Kambe, Yehovha u n’wi lerise a ku: “U nga va khongeleli vanhu lava, u nga tshuki u va vulela rito ra xirilo kumbe xikhongelo kumbe u kombela eka mina, hikuva a ndzi nge ku yingisi.” (Yeremiya 7:16; 11:14; 14:11) Hikwalaho ka yini Yeremiya a byeriwa marito lawa? Hikuva vanhu lava a tshamaka exikarhi ka vona a va yiva, va dlaya hi vomu, va endla vuoswi, va hlambanya hi vunwa ni ku gandzela swifaniso.—Yeremiya 7:9.

Yesu Kreste u veke xikombiso lexinene loko a ku: “Ndzi endla xikombelo, ku nga ri malunghana ni misava, kambe malunghana ni lava u ndzi nyikeke vona.” (Yohane 17:9) Matsalwa ma vula leswaku “misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya lowo homboloka” naswona “ya hundza.” (1 Yohane 2:17; 5:19) Xana Vakreste va ntiyiso va nga swi kotisa ku yini ku kanya mbilu va khongelela mafambiselo lawa leswaku ma fuwa ni ku tshama nkarhi wo leha?

Ina, a hi hinkwato tinsimu ta rixaka leti nga ni xikombelo lexi yaka eka Xikwembu. Encyclopædia Britannica yi ri: “Marito lama nga eka tinsimu ta rixaka ma hambana-hambana, ma nga ha va ya ku khongelela mufumi kumbe tinyimpi ta nkoka leti tiko ri langutaneke na tona . . . kumbe ma nga ha va marito yo kombisa ku seketela tiko.” Kambe, xana vanhu lava va navelaka ku tsakisa Xikwembu va nga tsakela tinyimpi leti lwiwaka hi tiko ro karhi? Loko a vulavula hi vagandzeri va ntiyiso, Esaya u profetile a ku: “Va ta fula mabanga ya vona ma va swikomu ni mafumu ya vona ma va swikhutulo.” (Esaya 2:4) Muapostola Pawulo u tsarile: “Hambiloko hi famba hi ku ya hi nyama, a hi lwi nyimpi hi ku ya hi leswi hi nga swona enyameni. Hikuva matlhari ya nyimpi ya hina a hi ya nyama.”—2 Vakorinto 10:3, 4.

 Tinsimu ta rixaka hakanyingi ti tirhiseriwa ku kombisa ku tinyungubyisa ka tiko kumbe ku tlakuka ka rona. Mavonelo lawa a ma sekeriwanga kona eMatsalweni. Loko a nyikela nkulumo yakwe le Areyopago, muapostola Pawulo u te: “Hi munhu un’we [Yehovha Xikwembu u] endle matiko hinkwawo ya vanhu, leswaku va tshama ehenhla ka vuandlalo hinkwabyo bya misava.” (Mintirho 17:26) Muapostola Petro u te: “Xikwembu a xi yi hi nghohe, kambe eka tiko rin’wana ni rin’wana munhu loyi a xi chavaka a tlhela a endla ku lulama wa amukeleka eka xona.”—Mintirho 10:34, 35.

Hikwalaho ka ndlela leyi va yi twisisaka ha yona Bibele, vanhu vo tala va tihlawulela ku papalata ku hlanganyela eku loseni ka mujeko ni le ku yimbeleleni ka tinsimu to kombisa ku seketela tiko. Kambe va fanele va tikhoma njhani loko va tikuma va langutane ni swiyimo leswi hi ku kongoma?

Ala Hi Ndlela Leyi Xiximekaka

Leswaku a tiyisa vun’we bya mfumo wakwe, Hosi Nebukadnetsara wa le mutini wa Babilona wa khale, u yimise xifaniso xa nsuku erivaleni ra Dura. Hiloko a endla nkhuvo wo khangula xifaniso lexi kutani a rhamba valanguteri, valawuri lavakulu, tindhuna letikulu, vatsundzuxi ni vachaviseki van’wana. Loko vuyimbeleri byi sungula, hinkwavo lava nga kona a va fanele va nkhinsama, va gandzela xifaniso lexi. Eka lava a va fanele va va kona a ku ri ni Vaheveru vanharhu lavatsongo—ku nga Xadraka, Mixaka na Abedinigo. Xana va swi kombise njhani leswaku a va hlanganyeli eka nkhuvo lowu wa vukhongeri? Loko vuyimbeleri byi sungula kutani lava va hlengeletaneke va nkhinsama emahlweni ka xifaniso, Vaheveru lava vanharhu va tame va yime hi milenge.—Daniyele 3:1-12.

Namuntlha, mijeko yi tala ku losiwa hi ku ololoxa mavoko, hi ku veka voko emombyeni kumbe hi ku ri veka embilwini. Minkarhi yin’wana vanhu va nga byeriwa leswaku va yima hi ndlela yo karhi. Ematikweni man’wana, vana exikolweni ku languteriwa leswaku va nkhinsama emahlweni ka mujeko va wu ntswontswa. Loko Vakreste va ntiyiso va yima va ku whii, loko van’wana va ri karhi va losa mujeko, va swi kombisa erivaleni leswaku vona i vahlaleri ntsena.

Ku vuriwa yini loko nkhuvo wo losa mujeko wu endliwa hi ku yima kunene ku nga leswi nga endlaka vanhu va anakanya leswaku wa hlanganyela eku wu loseni? Hi xikombiso, a hi nge  ku hlawuriwe xichudeni xo karhi exikolweni leswaku xi yimela xikolo hinkwaxo, kutani xi losa mujeko le handle laha wu dzimiweke kona loko swichudeni leswin’wana swi fanele swi yima hi milenge etlilasini, swi kombisa ku wu xixima. Ku yima eka xiendlakalo lexi ku kombisa leswaku u pfumelelana na xona xichudeni lexi nga ehandle leswaku xi ku yimela eku loseni ka mujeko. Ku yima hi koxe ku ta va ku kombisa leswaku u hlanganyerile eka xiendlakalo lexi. Eka xiyimo lexi, lava va lavaka ku va vahlaleri ntsena va ta tshama ehansi va nga tlakuki. Ku vuriwa yini loko hinkwavo etlilasini ana se va yime hi milenge loko xiendlakalo lexi xi sungula? Emhakeni leyi, a ku nge vuriwi leswaku u hlanganyerile loko wo ya emahlweni u yimile hi milenge.

A hi nge a wu komberiwi leswaku u losa mujeko kambe u komberiwa leswaku u wu khoma ntsena, ku nga ha va ku machiwa, etlilasini kumbe kun’wana, leswaku van’wana va ta wu losa. Ematshan’weni yo ‘balekela ku gandzela swifaniso swa hava,’ hilaha Matsalwa ma hi byelaka ha kona, hi ta va hi nghene hi nhloko eka xiendlakalo lexi loko hi wu khoma. Swa fana ni ku nghenela ku macha ko kombisa ku seketela tiko. Hikuva ku endla leswi swi ta va swi vula ku seketela lexi vamachi va xi seketelaka, Vakreste va ntiyiso a va hlanganyeli eka leswi hikwalaho ka ripfalo ra vona.

Loko ku tlangiwa tinsimu ta rixaka, hi ntolovelo vanhu va fanele va yima ku kombisa leswaku va pfumelelana na wona marito ya risimu leri. Emhakeni leyi, Vakreste a va yimi. Kambe, loko ku ri leswaku ana se a va yimile loko risimu rero ri tlangiwa, a swi bohi leswaku va tshama ehansi. Phela a va nga yimanga hi xikongomelo xa ku ri seketela. Hi hala tlhelo, loko ku languteriwe leswaku ntlawa wu yima hi milenge wu yimbelela, loko wena u yima hi xikongomelo xo kombisa ku xixima vanhu, kambe u nga yimbeleli, a swi nge vuli swona leswaku u hlanganyerile eka marito ya risimu rero.

‘Hlayisa Ripfalo Lerinene’

Endzhaku ko hlamusela vuhava bya swifaniso leswi gandzeriwaka leswi endliweke hi vanhu,  mupisalema u te: “Lava va swi endlaka va ta fana na swona, hinkwavo lava va swi tshembaka.” (Pisalema 115:4-8) Xisweswo, vagandzeri va Yehovha a va nge tirhi entirhweni wihi ni wihi wa ku tihanyisa lowu hi ku kongoma wu katsaka ku endla swilo leswi gandzeriwaka, ku katsa ni mijeko ya tiko. (1 Yohane 5:21) Ku nga ha va ni swiyimo swin’wana entirhweni leswi eka swona Vakreste va nga kombisaka hi xichavo leswaku a va wu gandzeli mujeko kumbe leswi wu yimelaka swona kambe va gandzela Yehovha ntsena.

Hi xikombiso, muthori a nga ha kombela muthoriwa leswaku a hawula kumbe a hayeka mujeko. Leswaku munhu wa swi endla leswi kumbe a nga swi endli, swi titshege hi leswaku yena u xi vonisa ku yini xiyimo xa kona. Loko ku hayeka kumbe ku hawula mujeko swi fambisana ni xiendlakalo xo karhi, naswona vanhu va yime hi ndlela leyi kombisaka ku xixima mujeko kumbe ku wu losa, xisweswo ku wu hayeka kumbe ku wu hawula swi vula leswaku wa hlanganyela eka xiendlakalo xexo.

Kambe, loko ku hayeka ni ku hawula mujeko swi nga fambisani ni xiendlakalo xo karhi, xisweswo ku endla sweswo a swi vuli nchumu, swo fana ni ku lunghisa yindlu leswaku yi ta tirhisiwa, ku pfula ni ku lotlela minyangwa swin’we ni ku pfula kumbe ku pfala mafasitere. Eka swiyimo swo tano, mujeko wo va xifanekiselo xa Mfumo, naswona ku wu hayeka ni ku wu hawula loko u ri karhi u endla mintirho yin’wana i mhaka ya munhu hi xiyexe, swi ta ya hi ripfalo ra munhu leri leteriweke hi Bibele. (Vagalatiya 6:5) Ripfalo ra munhu un’wana ri nga ha n’wi susumetela ku kombela mulanguteri wakwe leswaku a kombela mutirhi un’wana leswaku a hayeka ni ku hawula mujeko. Mukreste un’wana ripfalo rakwe ri nga ha n’wi pfumelela ku khoma mujeko ntsena loko ku nga ri na xiendlakalo xo karhi. Ku nga khathariseki leswaku munhu u endla xiboho xihi, vagandzeri va ntiyiso va fanele va ‘hlayisa ripfalo lerinene’ emahlweni ka Xikwembu.—1 Petro 3:16.

Matsalwa a ma swi yirisi ku tirha kumbe ku va endzeni ka miako ya mani na mani, yo tanihi tihofisi ta masipala ni swikolo, laha ku hayekiweke mijeko ya tiko kona. Mijeko yi nga ha kandziyisiwa eka switempe, tinambhapleti ta mimovha kumbe eka swilo leswi taka hi le ka hulumendhe. Ku tirhisa swilo swo fana ni leswi a swi hi endli hi katseka eka swiendlo swo gandzela. Nchumu wa nkoka laha, a hi vukona bya mujeko kumbe xifaniso xa wona kambe hi leswi munhu a swi endlaka eka wona.

Hakanyingi mijeko yi tala ku kombisiwa emafasitereni, etinyangweni, emimovheni, ematafuleni kumbe ka swilo swin’wana. Swiambalo leswi nga ni mivala ya mujeko na swona swa xaviwa. Ematikweni man’wana munhu a nga pfumeleriwi ku ambala swilo swo tano. Hambiloko ku swi ambala swi nga lwisani na wona nawu, xana swi nga ha kombisa leswaku munhu u wela eka tlhelo rihi malunghana ni misava leyi? Loko a vulavula hi valandzeri vakwe, Yesu Kreste u te: “Vona a hi xiphemu xa misava, tanihi leswi mina ndzi nga riki xiphemu xa misava.” (Yohane 17:16) Nchumu wun’wana lowu hi nga fanelangiki hi wu honisa, i ndlela leyi swi nga va khumbaka ha yona vapfumeri-kulorhi. Xana swi nga vavisa ripfalo ra van’wana? Xana va nga ha sungula ku tsana emhakeni yo lwela ripfumelo ra vona? Pawulo u tsundzuxe Vakreste a ku: “Mi tiyiseka hi swilo swa nkoka swinene, leswaku mi pfumala xivati ni ku ka mi nga va khunguvanyisi van’wana.”—Vafilipiya 1:10.

“Olova Eka Hinkwavo”

Leswi swiyimo swi yaka swi biha ‘eminkarhini leyi ya mangava,’ vanhu va ta ya va ma hisekela swinene matiko ya vona. (2 Timotiya 3:1) Lava va rhandzaka Xikwembu va nga tshuki va swi rivala leswaku ku ponisiwa ku huma eka Yehovha ntsena. Hi fanele hi gandzela yena ntsena. Loko va komberiwa ku endla swilo leswi nga fambisaniki ni ku rhandza ka Yehovha, vaapostola va Yesu va te: “Hi fanele ku yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku tlula vanhu.”—Mintirho 5:29.

Muapostola Pawulo u tsarile a ku: “Hlonga ra Hosi a ri fanelanga ri lwa, kambe ri fanele ri olova eka hinkwavo.” (2 Timotiya 2:24) Xisweswo, Vakreste va lwela ku hanyisana ni vanhu hi ku rhula, va va xixima naswona vona hi voxe va va lava xalamukeke loko va ri karhi va yingisa ripfalo ra vona leri leteriweke hi Bibele loko va ri karhi va endla swiboho swa vona malunghana ni ku losa mujeko ni ku yimbelela tinsimu ta rixaka.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Vaheveru vanharhu va hlawule ku tsakisa Xikwembu, naswona va yime va tiyile kambe va kombisa xichavo

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Xana Mukreste u fanele a endla yini loko ku ri ni xiendlakalo lexi kombisaka ku seketela tiko?