Mhaka Ya Vutomi

Ku Tlangela Lunghelo Ro Hlanganyela eNtirhweni Lowukulu Wa Le Ndzhaku Ka Nyimpi

HI KU VULA KA FILIP S. HOFFMANN

Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava a ya ha ku hela hi May 1945. Hi December lembe rolero, Nathan H. Knorr, loyi a a langutela ntirho wo chumayela wa Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo, u endzele eDenmark a ri ni matsalana wa yena loyi a a ri ni malembe ya 25 hi vukhale, ku nga Milton G. Henschel. Ku hirhiwe holo leyikulu hikwalaho ka xiendlakalo lexi a xi languteriwe hi mahlo-ngati. Eka hina lavantshwa, nkulumo ya Makwerhu Henschel a yi tsakisa swinene hikuva a a ri ntangha ya hina, naswona u hlawule nhloko-mhaka leyi nge: ‘Anakanya Muvumbi wa wena hi masiku ya vuntshwa bya wena.’—Eklesiasta 12:1, Bibele Ya Xitsonga.

HI NKARHI wolowo, hi twe leswaku ku endleka swilo leswi tsakisaka leswaku ntirho wo chumayela emisaveni hinkwayo wu yisiwa emahlweni nileswaku na hina hi nga hoxa xandla eka wona. (Matewu 24:14) Hi xikombiso, le United States a ku sunguriwe xikolo lexintshwa xo letela majaha ni vanhwana leswaku va ya endla ntirho wa vurhumiwa. Makwerhu Knorr u kandziyise leswaku loko ho vitaniwa eka xona hi ta kuma “thikithi ro ya ntsena” naswona a hi nga ta swi tiva leswaku hi ta averiwa kwihi. Hambiswiritano, van’wana va hina va endle xikombelo.

Loko ndzi nga si hlamusela leswi ndzi humeleleke endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, mi nge ndzi mi hlamusela hi ta ku velekiwa ka mina hi 1919. A ku ri ni swiendlakalo swo hlaya swa le mahlweni ni swa le nkarhini wa nyimpi leswi ndzi khumbeke swinene evuton’wini bya mina.

Ntiyiso Wa Bibele Lowu Teke Na Mpheheleni

Loko Manana a ha tike mina—mativula ya yena—u khongele leswaku loko ndzo va mufana, ndzi nga ha va murhumiwa. Buti wa yena a a ri  Xichudeni xa Bibele, hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti vitaniwa hakona, kambe swirho swa ndyangu wa ka vona a swi n’wi teka a ri mpheheleni. A hi tshama ekusuhi ni le Copenhagen, naswona loko Swichudeni swa Bibele swi ri ni mintsombano ya lembe ni lembe kwale, Manana a ta rhamba Malume Thomas, loyi a a tshama ekulenyana, leswaku a ta etlela ekaya. Hi 1930 vutivi bya yena byo hlamarisa bya Bibele ni tinhlamuselo ta yena leti twalaka swi khorwise Manana leswaku a va Xichudeni xa Bibele.

Manana a a rhandza Bibele. Hi ku landza nkongomiso lowu nga eka Deteronoma 6:7, a dyondzisa mina ni ndzisana ya mina ya xisati loko ‘a tshamile endlwini ya yena, loko a famba egondzweni, loko a etlela kumbe loko a pfuka.’ Hi ku famba ka nkarhi, ndzi sungule ku hlanganyela eku chumayeleni hi yindlu na yindlu. A ndzi rhandza ku bula hi timhaka to tanihi moya-xiviri lowu nga fiki ni ndzilo wa tihele, leti a ti dyondzisiwa etikerekeni. A ndzi swi kota ku hlamusela hi Bibele leswaku tidyondzo toleto ti hoxile.—Pisalema 146:3, 4; Eklesiasta 9:5, 10; Ezekiyele 18:4.

Ndyangu Wa Ka Hina Wu Ve Ni Vun’we

Endzhaku ka ntsombano wa le Copenhagen hi 1937, a ku ri ni xilaveko xo pfuneta swa nkarhinyana evuhlayiselweni bya tibuku le hofisini ya rhavi ra Timbhoni ta Yehovha eDenmark. A ndza ha ku heta tidyondzo ta mina ekholichini ya ta mabindzu naswona a ndzi nga ri na vutihlamuleri, kutani ndzi ye ndzi ya pfuneta evuhlayiselweni. Loko ntirho wolowo wu herile, ndzi komberiwe ku ya pfuneta ehofisini ya rhavi. Endzhakunyana ka sweswo, ndzi suke ekaya ndzi ya erhavini ra le Copenhagen, hambileswi a ndzi nga si khuvuriwa. Ku va swin’we ni Vakreste lava wupfeke siku na siku swi ndzi pfune leswaku ndzi endla nhluvuko hi tlhelo ra moya. Hi lembe leri landzelaka hi January 1, 1938, ndzi kombise ku tinyiketela ka mina eka Yehovha Xikwembu hi ku khuvuriwa ematini.

Hi September 1939, ku sungule Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Kutani hi April 9, 1940, masocha ya le Jarimani ma hlasele tiko ra Denmark. Leswi vanhu va le Denmark a a va ri ni ntshunxeko wo karhi, a hi swi kota ku hambeta ni ntirho wa hina wo chumayela.

Hi nkarhi wolowo ku humelele nchumu wo tsakisa. Tatana u ve Mbhoni yo tshembeka leyi hisekaka, leswi endleke leswaku ntsako wa ndyangu wa ka hina wu va wukulu swinene. Hikwalaho, loko mina swin’we ni vamakwerhu van’wana va mune va le Denmark hi rhambiwe leswaku hi ya eka ntlawa wa vunhungu wa Xikolo xa le Gilead, ndyangu wa ka hina hinkwawo wu ndzi seketerile. Khoso ya le xikolweni lexi a xi teka tin’hweti ta ntlhanu,  lexi sunguleke hi September 1946, a yi khomeriwa endhawini yo saseka leyi nga le handlenyana ka South Lansing le xifundzheni xa New York.

Ndzetelo Wa Le Gilead Ni Wa Loko Se Hi Hetile Le Gilead

Xikolo xa Gilead xi endle leswaku hi tikumela vanghana lavantshwa. Siku rin’wana nimadyambu loko hi ri karhi hi tifamba-fambela erivaleni na Harold King wa le Nghilandhi, hi vulavule hi tindhawu leti hi nga ha rhumeriwaka eka tona loko hi hete ku leteriwa. Harold u te: “A ndzi tshembi leswaku ndzi ma vone ro hetelela magiyagiya yo basa ya Dover.” A a vurisile, u hete malembe ya 17 a nga si tlhela a ma vona magiyagiya wolawo naswona mune ni hafu ya malembe wolawo u ma hete a pfaleriwe a ri yexe ekhotsweni ra le Chayina! *

Endzhaku ka loko hi thwasile, ndzi rhumeriwe eTexas, le U.S.A., leswaku ndzi ya va mulanguteri la famba-fambaka, ndzi endzela mavandlha ya Timbhoni ta Yehovha ndzi ti pfuna hi tlhelo ra moya. Ndzi amukeriwe hi mandla mambirhi. Vamakwerhu va le Texas a va swi tsakela ku va ni makwerhu lontsongo wa mulungu loyi a ha ku thwasaka eXikolweni xa Gilead. Kambe endzhaku ka tin’hweti ta nkombo ndzi ri eTexas, ndzi vitaniwe eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha eBrooklyn, le New York. Kwalaho, Makwerhu Knorr u ndzi avele ku tirha ehofisini, a ndzi letela ku dyondza ndlela leyi ntirho a wu endliwa ha yona etindzawulweni hinkwato. Kutani loko ndzi tlhelela eDenmark, a ndzi fanele ndzi ya tirhisa leswi ndzi swi dyondzeke, ndzi tiyiseka leswaku xin’wana ni xin’wana xi endliwa hi ndlela leyi eBrooklyn a va endla ha yona. Xikongomelo xa kona a ku ri ku endlela leswaku matirhelo ya le marhavini ya misava hinkwayo ma fana. Endzhakunyana, Makwerhu Knorr u ndzi rhumele eJarimani.

Ku Tirhisa Nkongomiso eMarhavini

Loko ndzi fika eWiesbaden, le Jarimani, hi July 1949, madoroba yo tala ya le Jarimani a ma ha ri marhumbi. Lava rhangelaka entirhweni wo chumayela a ku ri vavanuna lava xanisiweke ku sukela loko Hitler a sungule ku fuma hi 1933. Van’wana va ve emakhotsweni ni le tikampeni ta nxaniso ku ringana malembe ya nhungu ku ya eka khume kumbe ku tlula! Ndzi tirhe ni malandza wolawo ya Yehovha ku ringana malembe manharhu ni hafu. Xikombiso xa vona xo hlawuleka xi ndzi tsundzuxa leswi vuriweke hi n’wamatimu Gabriele Yonan wa le Jarimani la tsaleke a ku: “Loko a ku nga ri xikombiso xa ntlawa lowu wa Vakreste lava tiyiseleke ehansi ka vulawuri bya tihanyi bya National Socialist—endzhaku ka ku xanisiwa ekampeni ya le Auschwitz ni ku dlayiwa ka Vayuda va le Yuropa hi Manazi—a hi ta tivutisa loko swi koteka ku landzela tidyondzo ta Yesu ta Vukreste.”

Ntirho wa mina erhavini leri a wu fana ni lowu a ndzi wu endla eDenmark: ku nga ku sungula ndlela leyintshwa yo tamela timhaka ta nhlengeletano hi ndlela leyi fanaka. Loko vamakwerhu va le Jarimani va twisise leswaku ku antswisiwa a ku nga vangiwi hileswi a ku soriwa ntirho wa vona—kambe a ku lo fika nkarhi wa leswaku marhavi hinkwawo ni yindlu-nkulu swi tirha hi ndlela leyi fanaka—va hisekile naswona a va ri ni moya lowunene wa ntirhisano.

Hi 1952 ku fike papila ro huma eka Makwerhu Knorr leri a ri ndzi byela leswaku ndzi tlulela erhavini ra le Bern, eSwitzerland. Ndzi averiwe ku tirha  tanihi mulanguteri wa rhavi ku sukela hi January 1, 1953.

Ntsako Lowu Ndzi Veke Na Wona eSwitzerland

Loko ndza ha ku fika eSwitzerland, ndzi hlangane na Esther entsombanweni, naswona a hi hlwelanga ku vutana. Hi August 1954, Makwerhu Knorr u ndzi byele leswaku ndzi ta eBrooklyn, laha ndzi fikeke ndzi nyikiwa ntirho lowuntshwa wo tsakisa swinene. Leswi nhlayo ni mpimo wa tihofisi ta marhavi emisaveni hinkwayo a yi andza swinene, ku endliwe malunghiselelo lamantshwa. Misava yi aviwe yi va tizoni, naswona zoni ha yin’we a yi ta languteriwa hi mulanguteri wa zoni. Ndzi averiwe timbirhi ta tizoni leti: eYuropa ni le matikweni ya le Mediteraniya.

Endzhakunyana ka loko ndzi vuye eBrooklyn, ndzi tlhelele eSwitzerland ndzi ya tilulamisela ku endla ntirho wa mina wa zoni. Mina na Esther se a hi tekanile, kutani u fambe na mina loko ndzi endzela rhavi ra le Switzerland. Eka riendzo ra mina ro sungula ndzi ye emakaya ya varhumiwa ni le rhavini ra le Italy, ra le Greece, ra le Cyprus, ematikweni ya le Vuxa Xikarhi ni ku lulama ni matiko ya le Afrika N’walungu ni ra le Spaniya na Portugal—hinkwawo ka wona a ma ri 13. Endzhaku ko endzela le Bern, ndzi ye emahlweni ndzi endzela matiko laman’wana hinkwawo ya le Yuropa lama nga evupela-dyambu bya Rihlampfu ra Nsimbi. Eka lembe ra hina ro sungula se hi tekanile, a ndzi nga vuyi ekaya ku ringana tin’hweti ta tsevu ndzi ri karhi ndzi pfuna vamakwerhu lava nga Vakreste.

Ku Cinca Ka Swiyimo

Hi 1957, Esther u kume leswaku u tikile, naswona leswi rhavi ri nga endleriwangiki vatswari lava nga ni swihlangi, hi kunguhate ku rhurhela eDenmark, hi ya tshama na Tatana. Esther u khathalele xinhwanyetana xa hina Rakel ni tata wa mina, loko mina ndzi ri karhi ndzi pfuneta ehofisini ya rhavi le ra ha ku akiwaka. Ndzi ve muleteri eka Xikolo xa Vutirheli bya Mfumo xa valanguteri va vandlha kambe ndzi hambeta ndzi ri mulanguteri wa zoni.

Ntirho wa zoni a wu endla leswaku ndzi famba nkarhi wo leha leswi a swi endla leswaku ndzi nga vonani ni xinhwanyetana xa hina. Sweswo swi vange mhaka yin’wana. Ndzi tshame ndzi heta nkarhi wo leha eParis, laha hi simekeke hofisi yo kandziyisa tibuku. Esther na Rakel va te hi xitimela va ta ndzi endzela kutani va fikela eGare du Nord. Loko ndzi ya va hlanganisa ndzi fambe na Léopold Jontès loyi a a huma erhavini. Rakel a a yime enyangweni wa movha, hiloko a languta Léopold, a languta  na mina a tlhela a languta Léopold, kutani a angarha Léopold hi swivokwana swakwe!

Loko ndzi ri ni malembe ya 45 ku ve ni ku cinca kun’wana lokukulu, hikuva ndzi tshike vutirheli bya nkarhi hinkwawo ndzi ya lava ntirho leswaku ndzi ta wundla ndyangu wa mina. Leswi a ndzi ri ni ntokoto tanihi mutirheli la nga Mbhoni ya Yehovha, ndzi kume ntirho wo va mulanguteri wa nhundzu leyi rhumeriwaka. Endzhaku ka loko ndzi tirhe kwalomu ka malembe ya kaye efemeni yoleyo naswona Rakel a hetile xikolo, hi kunguhate ku amukela xikhutazo xa ku rhurhela laha a ku ri ni xilaveko lexikulu xa vachumayeri va Mfumo.

Endzhaku ka loko ndzi vutisisile hi ta tiko ra Norway, ndzi vutise munhu loyi a a lavela vanhu mintirho loko swi ta koteka ku kuma ntirho. U vule leswaku swa tika. A swi ta tikanyana eka wanuna wa malembe ya 55 ku kuma ntirho. Hambiswiritano, ndzi tsalele hofisi ya rhavi eOslo kutani ndzi hirha yindlu ekusuhi ni doroba ra Drøbak, ndzi ri ni ntshembo wa leswaku ndzi ta kuma ntirho. Kunene ndzi wu kumile, naswona ndzi wu tsakele ngopfu ntirho wa Mfumo eNorway.

Minkarhi yin’wana leyi a yi tsakisa a ku ri loko vo tala evandlheni ra hina va ya en’walungwini va ya tirha nsimu leyi nga aviwangiki. Hi hirhe tindlu endhawini yo kampa, naswona masiku hinkwawo a hi ya emapurasini lama nga le kule na kule etintshaveni leto xonga swinene. A swi tsakisa swinene ku byela vanhu lava nga ni xinghana hi ta Mfumo wa Xikwembu. Ku fambisiwe tibuku to tala, kambe maendzo yo vuyela a ma ta endliwa haxawa. Hambiswiritano, vanhu va kona a va nga hi rivalanga! Esther na Rakel a va yi rivali ndlela leyi hi nga fika hi amukeriwa ha yona onge hiloko hi ri maxaka ya vona lama va nga ma hetelela khale. Endzhaku ko heta malembe manharhu hi ri eNorway, hi tlhelele eDenmark.

Ntsako Wa Vutomi Bya Ndyangu

Rakel na Niels Højer loyi a a ri phayona ra nkarhi hinkwawo a va hlwelanga ku vutana. Endzhaku ka loko va tekanile, Niels na Rakel va hambete va phayona kukondza va kuma vana. Niels i nuna lonene tlhelo tatana lonene, loyi a rhandzaka ndyangu wa yena swinene. Siku rin’wana nimixo u khandziyise xifanyetana xakwe exikanyakanyeni a ya na xona eribuweni ra lwandle va ya hlalela ku huma ka dyambu. Muakelani un’wana u vutise xifanyetana leswaku a va ya endla yini kwale. Xi te: “A hi khongela eka Yehovha.”

Endzhaku ka malembe ma nga ri mangani, mina na Esther hi vone Benjamin na Nadja vatukulu va hina vambirhi lavakulu loko va khuvuriwa. Na Niels a a ri kona, naswona u lo na swipfuketana a ta yima emahlweni ka mina. A ndzi languta, kutani a ku, “Vavanuna a va rili.” Kambe, makhathi ma nga ri mangani se a hi angarhanile hi ri eku rileni. Hakunene swa tsakisa ku va ni mukon’wana loyi u nga hlekaka na yena u tlhela u rila na yena!

Ku Tlhela Hi Tolovelana Ni Swiyimo

Hi tlhele hi va ni nkateko wun’wana loko mina na Esther hi komberiwe ku tlhela hi ya tirha ehofisini ya rhavi eDenmark. Kambe a ku ri karhi ku endliwa malunghiselelo yo aka muako lowukulu wa rhavi eHolbæk. Ndzi ve ni lunghelo ro langutela ntirho wo aka, lowu hinkwawo ka wona a wu endliwa hi vatirhi vo tirhandzela lava a va nga hakeriwi. Hambileswi a ku ri ni xirhami lexi vuyisaka ni n’wana evukatini, eku heleni ka 1982, a swi fana ni leswaku ntirho wo aka se a wu herile, naswona hinkwerhu a hi tsakele ku rhurhela emiakweni leyi kurisiweke, yo saseka!

Ku nga ri khale ndzi sungule ku tirha ehofisini, ku nga ntirho lowu a ndzi wu tsakela swinene, kasi Esther a a tirha ku amukela tinqingho. Hambiswiritano, hi ku famba ka nkarhi a a fanele a ya endliwa vuhandzuri a hoxiwa nyonga, naswona endzhaku ka lembe ni hafu u endliwe vuhandzuri bya saka ra nyongwa. Hambileswi vanhu va le rhavini a va tiyimiserile ku hi khathalela, hi vone swi ta antswa loko ho suka erhavini. Hi ye evandlheni leri n’wana wa hina ni ndyangu wa yena va hlanganyelaka eka rona.

Ni namuntlha Esther a nga na rihanyo. Kambe, ndzi nga vula leswaku eka malembe hinkwawo lama hi tirheke swin’we evutirhelini, u ve museketeri lonene tlhelo munghana, hambileswi swiyimo swi cinca-cinceke ko tala. Hambileswi hi nga ha riki na rihanyo, ha ha chumayela. Loko ndzi anakanya ndlela leyi ndzi hanyeke ha yona, ndza tsaka loko ndzi tsundzuka marito ya mupisalema lama nge: “Oho Xikwembu, u ndzi dyondzisile ku sukela evuntshweni bya mina ku ya emahlweni.”—Pisalema 71:17.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Hi ri karhi hi chikisa tibuku leti rhumeriweke erhavini ra le Jarimani leri a ra ha akiwa hi 1949

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Van’wana va lava ndzi tirheke na vona a ku ri Timbhoni to fana ni leti, leti humaka etikampeni ta nxaniso

[Swifaniso leswi nga eka tluka 26]

Ndzi ri na Esther sweswi na hi siku ra hina ra mucato eBethele ya le Bern hi October 1955