Nghena endzeni

Hundzela eka leswi nga endzeni

Hi Nga Tshiki Ku Hlengeletana

Hi Nga Tshiki Ku Hlengeletana

Hi Nga Tshiki Ku Hlengeletana

Matsalwa ma ri: “Hi nga tshiki ku hlengeletana, kukota leswi van’wana va toloveleke ku endla swona, kambe hi khongotelana, ngopfu-ngopfu leswi mi vonaka leswaku siku ra Hosi ri ya ri tshinela.” (Vaheveru 10:25, Bibele—Mahungu Lamanene) Swi le rivaleni leswaku vagandzeri va ntiyiso va fanele va hlangana endhawini yo gandzela eka yona, va ‘khathalelana leswaku va khutazana erirhandzwini ni le mintirhweni leyinene.’—Vaheveru 10:24.

LOKO muapostola Pawulo a tsala marito lama vuriweke ka ha ri emahlweni eka lembe-xidzana ro sungula ra Nguva ya hina leyi Tolovelekeke, tempele yo xonga ngopfu ya le Yerusalema a yi ri ndhawu ya Vayuda yo gandzela eka yona. Nakambe a a ku ri ni masinagoga. Yesu a a “dyondzisa esinagogeni ni le tempeleni, laha Vayuda hinkwavo va [hlengeletaneke] kona.”—Yohane 18:20.

Xana Pawulo a a vulavula hi tindhawu ta muxaka muni to hlanganyela eka tona loko a tsundzuxa Vakreste leswaku va hlengeletana leswaku va ta khutazana? Xana miako leyikulu ya Vujagana a yi fambisana ni lunghiselelo ra tempele ya le Yerusalema? Xana hi rini laha miako leyikulu ya vukhongeri yi vuriweke ya lava tivulaka Vakreste?

‘Yindlu Ya Vito Ra Xikwembu’

Swiletelo swo sungula malunghana ni ndhawu yo gandzela Xikwembu swi kumeka eka buku ya Bibele ya Eksoda. Yehovha Xikwembu u lerise vanhu va yena lava a va hlawuleke—ku nga Vaisrayele—ku aka “tabernakela” kumbe “ntsonga wa nhlangano.” Areka ya ntwanano ni swibye swo kwetsima a swi fanele swi vekiwa kona. ‘Ku vangama ka Yehovha ku tate tabernakela’ loko yi hetiwile hi 1512 B.C.E. Ntsonga wolowo lowu rhwalekaka wu ve xivindzi xa lunghiselelo ra Xikwembu ro tshinela eka xona ku ringana malembe-xidzana yo tlula ya mune. (Eksoda, tindzima 25-27; 40:33-38) Bibele yi tlhela yi vulavula hi ntsonga lowu tanihi “tempele ya Yehovha” ni ‘yindlu ya Yehovha.’—1 Samuwele 1:9, 24.

Endzhakunyana, loko Davhida a ri hosi eYerusalema, u kombise ku navela lokukulu ko aka yindlu leyi nga ta vangamisa Yehovha hilaha ku nga heriki. Hambiswiritano, leswi Davhida a a ri wanuna wa nyimpi, Yehovha u n’wi byele leswi: “A wu nge yi aki yindlu ya vito ra mina.” Ematshan’weni ya yena U hlawule Solomoni n’wana wa Davhida leswaku a aka tempele. (1 Tikronika 22:6-10) Solomoni u khangule tempele hi 1026 B.C.E., endzhaku ko yi aka malembe ya nkombo ni hafu. Yehovha u amukele muako lowu hi ku vula leswi: “Ndzi hlawulekise yindlu leyi u yi akeke hi ku veka vito ra mina kwalaho hilaha ku nga riki na makumu; kunene mahlo ya mina ni mbilu ya mina swi ta va kwalaho nkarhi hinkwawo.” (1 Tihosi 9:3) Loko Vaisrayele va tshama va tshembekile, Yehovha a a ta tsakela yindlu yoleyo. Hambiswiritano, loko va nga endli leswinene, Yehovha a a nga ha ta yi tsakela ndhawu yoleyo naswona ‘yindlu leyi a yi ta va nhulu ya marhumbi.’—1 Tihosi 9:4-9; 2 Tikronika 7:16, 19, 20.

Hi ku famba ka nkarhi, Vaisrayele va tshike vugandzeri bya ntiyiso. (2 Tihosi 21:1-5) “Hiloko [Yehovha] a va tisela hosi ya Vakalidiya, leyi . . . yi [hiseke] yindlu ya Xikwembu xa ntiyiso ni ku hirimuxa rirhangu ra Yerusalema; yi swi hisa hi ndzilo swihondzo swa wona hinkwaswo swo tshama eka swona ni swilo swa wona leswi navelekaka, leswaku yi vanga ku onhaka. Ku tlula kwalaho, yi teka lava va poneke banga yi va yisa evukhumbini eBabilona, va va malandza ya yona ni vana va yona.” Hi ku ya hi Bibele, leswi swi endleke hi 607 B.C.E.—2 Tikronika 36:15-21; Yeremiya 52:12-14.

Hilaha swi profetiweke hakona hi muprofeta Esaya, Xikwembu xi veke Hosi Korexe wa le Peresiya leswaku a ntshunxa Vayuda eBabilona. (Esaya 45:1) Endzhaku ka malembe ya 70 va ri evuhlongeni, va tlhelele eYerusalema hi 537 B.C.E. hi xikongomelo xa leswaku va ya tlhela va aka tempele. (Ezra 1:1-6; 2:1, 2; Yeremiya 29:10) Endzhaku ko akiwa hi ku nonoka, tempele yi hetelele yi hetiwe hi 515 B.C.E., naswona vugandzeri lebyi tengeke bya Xikwembu byi pfuxetiwile. Hambileswi a yi nga fani na yona tempele ya Solomoni hi ku saseka, tempele leyi yi tshame kwalomu ka malembe ya 600. Hambiswiritano, tempele leyi yi tlhele yi lovisiwa hikuva Vaisrayele a va tshike ku gandzela Yehovha. Loko Yesu Kreste a ta emisaveni, tempele a yi ri karhi yi pfuxetiwa hi Hosi Heroda. Xana a ku ta endleka yini eka tempele leyi?

‘A Ku Nge Siyiwi Ribye Ehenhla Ka Ribye’

Loko a vulavula hi tempele ya le Yerusalema, Yesu u byele vadyondzisiwa vakwe a ku: “A swi nge endleki leswaku ku siyiwa ribye ehenhla ka ribye rin’wana ri nga wisiwanga.” (Matewu 24:1, 2) Hi ku pfumelelana ni marito wolawo, ndhawu leyi a yi tekiwa yi ri xivindzi xa vugandzeri bya Xikwembu hi malembe-xidzana yo tala yi lovisiwile hi 70 C.E. hi mavuthu ya Varhoma lama teke ma ta herisa ku xandzuka ka Vayuda. * Tempele yoleyo a ya ha tlhelanga yi akiwa. Hi lembe-xidzana ra vunkombo, ku akiwe ndhumbha ya Mamoslem leyi tiviwaka tanihi Ribye ra Ximbita naswona ya ha ri kona ni namuntlha endhawini leyi Vayuda a va gandzela eka yona.

Xana valandzeri va Yesu a va fanele va gandzela kwihi? Xana Vakreste vo sungula lava va humaka eka ndhavuko wa Xiyuda a va ta hambeta va gandzela Xikwembu etempeleni leyi a yi ta lovisiwa ku nga ri khale? Xana Vakreste lava nga riki Vayuda a va fanele va xi gandzela kwihi Xikwembu? Xana miako ya vukhongeri bya Vujagana a yi ta siva tempele? Bulo ra Yesu ni wansati wa Musamariya ri hi endla hi twisisa mhaka ya kona.

Vasamariya a va gandzela Xikwembu etempeleni leyikulu eNtshaveni ya Gerizimu eSamariya ku ringana malembe-xidzana yo tala. Wansati wa Musamariya u byele Yesu a ku: “Vatata wa hina a va gandzela entshaveni leyi; kambe n’wina mi ri ndhawu leyi vanhu va faneleke ku gandzela eka yona i Yerusalema.” Yesu u n’wi hlamule a ku: “Ndzi kholwe, wansati, Nkarhi wa ta lowu n’wina mi nga ta ka mi nga gandzeli Tatana entshaveni leyi kumbe eYerusalema.” Tempele ya laha misaveni a yi nga ha ta laveka evugandzerini bya Yehovha, hikuva Yesu u te: “Xikwembu i Moya, naswona lava va xi gandzelaka va fanele ku gandzela hi moya ni ntiyiso.” (Yohane 4:20, 21, 24) Endzhakunyana muapostola Pawulo u byele Vaatena a ku: “Xikwembu lexi endleke misava ni swilo hinkwaswo leswi nga eka yona, tanihi leswi xona xi nga Hosi ya tilo ni misava, a xi tshami etitempeleni leti endliweke hi mavoko.”—Mintirho 17:24.

Swi le rivaleni leswaku miako ya vukhongeri bya Vujagana a yi hlangani helo ni tempele ya Nguva ya le mahlweni ka Vukreste. Vakreste va le ka lembe-xidzana ro sungula a va nga ri na xivangelo xo aka tindhawu toleto. Hambiswiritano, loko vaapostola va file, ku sungule tidyondzo ta mavunwa leti ku profetiweke ha tona ku nga vugwinehi. (Mintirho 20:29, 30) Eka malembe yo tala emahlweni ka ku va Constantine Mufumi wa Rhoma a hundzuka Mukreste hi 313 C.E., Vakreste va nomu va sungule ku hambuka eka tidyondzo ta Yesu.

Constantine u hoxe xandla eka ku hlanganisa “Vukreste” ni vukhongeri bya vuhedeni bya Varhoma. The Encyclopædia Britannica yi ri: “Constantine u lerise leswaku ku akiwa tikereke ta Vukreste tinharhu letikulu eRhoma: ku nga ya St. Peter, ya S. Paolo Fuori le Mura ni ya S. Giovanni eLaterano. U . . . mpfampfarhute pulani ya tikereke, leyi a yi ri ni xivumbeko xa xihambano leyi tikereke ta le Yuropa vupela-dyambu a ti ta akiwa ha yona eMalembeni ya le Xikarhi.” Kereke ya St. Peter ya le Rhoma leyi akiweke hi vuntshwa ya ha tekiwa yi ri xivindzi xa Kereke ya Rhoma Khatoliki.

N’wamatimu Will Durant u ri: “Kereke yi tekelele mikhuva ya vukhongeri byin’wana ni ndlela yo gandzela leyi a yi tolovelekile eRhoma [ya vuhedeni] emahlweni ka Vukreste.” Leswi a swi katsa “maakelo ya kereke.” Ku sukela eka lembe-xidzana ra vukhume ku ya ka ra vu-15, ku akiwe swikerekana ni tikereke letikulu to tala, ku landzeleriwa swinene pulani yoleyo. Hi wona nkarhi wolowo ku akiwe tikereke to tala ta Vujagana leti sweswi ti tekiwaka ti ri switsundzuxo swa vutshila bya mumpfampfarhuti.

Xana vanhu minkarhi hinkwayo va phyuphyisiwa hi tlhelo ra moya va tlhela va khutaziwa loko va gandzela ekerekeni? Francisco wa le Brazil u ri: “Eka mina kereke yi yimela hinkwaswo leswi phirhaka evukhongerini. Xilalelo xa Rhoma Khatoliki a xi nga pfuni nchumu, a ko va nkhuvo lowu a wu nga swi enerisi swilaveko swa mina swa xiviri. A ndzi tsaka loko xi hela.” Nilokoswiritano, vagandzeri va ntiyiso va lerisiwa ku hlengeletana swin’we. Hi rihi lunghiselelo ro hlengeletana leri va faneleke va ri landzela?

“Vandlha Leri Nga eNdlwini Ya Vona”

Ndlela leyi Vakreste va faneleke va hlengeletana ha yona yi tekeleriwe eka ndlela leyi vapfumeri va lembe-xidzana ro sungula a va hlengeletana ha yona. Matsalwa ma kombisa leswaku hakanyingi a va hlengeletana emakaya ya van’wana. Hi xikombiso, muapostola Pawulo u tsarile: “Ndzi runguleleni Priska na Akhwila, vatirhi-kulorhi eka Kreste Yesu, . . . naswona rungulani vandlha leri nga endlwini ya vona.” (Varhoma 16:3, 5; Vakolosa 4:15; Filemoni 2) Rito ra Xigriki leri nge “vandlha” (ek·kle·siʹa) ri hundzuluxeriwa ri va “kereke” eka vuhundzuluxeri byin’wana bya Xitsonga, byo tanihi Bibele—Mahungu Lamanene. Kambe rito leri ri vula ntlawa wa vanhu lava hlengeletaneke hi xikongomelo xin’we, a ri vuli muako. (Mintirho 8:1; 13:1) Evugandzerini bya Vakreste va ntiyiso a ku laveki miako ya vukhongeri leyi sasekisiweke ku tlula mpimo.

Xana minhlangano a yi fambisiwa njhani emavandlheni ya Vakreste vo sungula? Mudyondzisiwa Yakobo u tirhise rito ra Xigriki leri nge sy·na·go·geʹ loko a vula nhlangano wa Vukreste. (Yakobo 2:2) Rito leri ra Xigriki ri vula “ku hlengeleta” naswona ri tirhisiwa ku fana na ek·kle·siʹa. Hambiswiritano, hi ku famba ka nkarhi rito leri a ri vula ndhawu kumbe muako lowu a ku hlengeletaniwa eka wona. Vakreste vo sungula va Vayuda a va swi toloverile leswi a swi endliwa esinagogeni. *

Leswi Vayuda a va hlengeletana etempeleni ya le Yerusalema eka minkhuvo ya vona ya lembe ni lembe, masinagoga wona a ma tirhiseriwa ku dyondzisa vanhu hi Yehovha ni ku dyondzisiwa Nawu. Emasinagogeni a ku khongeriwa ku hlayiwa Matsalwa ma tlhela ma hlamuseriwa hi vuenti ku tlhela ku khutaziwa vanhu. Loko Pawulo ni lava a a ri na vona va ya esinagogeni ya le Antiyoka, “tindhuna leti ungamelaka sinagoga ti va rhumela rito, ti ku: ‘Vavanuna, vamakwerhu, loko mi ri ni rito ro karhi ro khutaza vanhu, ri vuleni.’” (Mintirho 13:15) Loko Vakreste vo sungula va Vayuda va hlengeletana emakaya ya van’wana, handle ko kanakana a va landzela ntila wolowo hi ku dyondzisa hi Matsalwa ni ku aka van’wana hi tlhelo ra moya eminhlanganweni ya vona.

Mavandlha Lama Khutazaka

Ku fana ni Vakreste vo sungula, namuntlha Timbhoni ta Yehovha ta hlengeletana etindhawini leti tolovelekeke to gandzela eka tona leswaku ti ta dyondzisiwa Bibele ni ku tiphina hi xinakulobye lexinene. Emalembeni yo tala a ti hlengeletana emakaya ya van’wana ntsena, naswona etindhawini tin’wana ta ha endla tano ni sweswi. Kambe sweswi nhlayo ya mavandlha yi tlula 90 000, naswona tindhawu leti ti hlengeletanaka eka tona ti vuriwa Tiholo ta Mfumo. Miako leyi a hi ya manyunyu naswona a yi akiwanga ku fana ni tikereke. I miako leyinene leyi ringanaka vanhu va 100 ku ya eka 200 lava hlengeletanaka eka minhlangano ya vona ya vhiki ni vhiki leswaku va ta yingisela ni ku dyondza Rito ra Xikwembu.

Mavandlha yo tala ya Timbhoni ta Yehovha ma hlengeletana kanharhu hi vhiki. Nhlangano wun’wana i nkulumo ya le rivaleni leyi vulavulaka hi timhaka ta sweswinyana. Yi landzeriwa hi dyondzo ya magazini wa Xihondzo xo Rindza leyi sekeriweke eka mhaka ya le Bibeleni kumbe eka vuprofeta. Nhlangano wun’wana i xikolo lexi endleriweke ku letela vanhu ndlela yo dyondzisa rungula ra Bibele. Wu landzeriwa hi nhlangano lowu endleriweke ngopfu-ngopfu ku nyikela swiringanyeto leswi pfunaka evutirhelini bya Vakreste. Timbhoni ti tlhela ti hlangana kan’we hi vhiki, leswaku ti dyondza Bibele hi mintlawa leyitsongo emakaya ya Timbhoni tin’wana. Un’wana ni un’wana wa amukeleka eminhlanganweni leyi. A ku humesiwi minhlengo.

Francisco, loyi a boxiweke eku sunguleni, u kume minhlangano ya le Holweni ya Mfumo yi ri leyi vuyerisaka swinene. U ri: “Nhlangano wo sungula lowu ndzi yeke eka wona a wu khomeriwe emuakweni wo saseka ngopfu edorobeni, naswona ndzi suke eholweni ndzi tsake ngopfu. Lava a va ri kwalaho a va ri ni xinghana naswona a ndzi swi vona leswaku va rhandzana hi xivona. A ndzi swi langutele hi mahlo-ngati ku tlhela ndzi vuya. Entiyisweni, ku sukela kwalaho a ndzi si tshama ndzi xwa eminhlanganweni. Minhlangano leyi ya Vukreste ya tsakisa naswona yi enerisa xilaveko xa mina xa moya. Hambiloko ndzi titwa ndzi hele matimba hikwalaho ka swivangelo swo karhi, ndzi ya eHolweni ya Mfumo ndzi ri ni ntshembo wa leswaku ndzi ta muka ekaya ndzi khutazekile.”

Na wena u nga kuma dyondzo ya Bibele, xinakulobye lexi akaka ni lunghelo ro dzunisa Xikwembu eminhlanganweni ya Vukreste ya Timbhoni ta Yehovha. Ha ku rhamba hi malwandla leswaku u ta eHolweni ya Mfumo leyi nga ekusuhi na wena. A wu nge tisoli loko wo ta.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

^ par. 11 Tempele yi lovisiwe hi ku helela hi Varhoma. Khumbi leri Saleke, laha Vayuda vo tala lava humaka ekule va yaka va ya khongela eka rona, a hi xiphemu xa tempele yoleyo. Ro va xiphemu xa rirhangu ra xivava xa tempele.

^ par. 20 Swi vonaka onge masinagoga wolawo ma akiwe eka malembe ya 70 loko Vaisrayele va ri evuhlongeni eBabilona laha a ku nga ri na tempele kumbe endzhakunyana ka ku vuya ka vona hi le vuhlongeni loko tempele ya ha ri eku akiweni. Eka lembe-xidzana ro sungula, muti wun’wana ni wun’wana ePalestina a wu ri ni sinagoga ya wona, miti leyikulu a yi ri ni masinagoga yo tala.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 4, 5]

Tabernakele leyi endzhakunyana yi siviweke hi titempele a swi ri xivindzi xo gandzela Yehovha

[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Kereke ya St. Peter ya le Rhoma

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Vakreste vo sungula a va hlengeletana emakaya ya van’wana

[Swifaniso leswi nga eka tluka 8, 9]

Timbhoni ta Yehovha ti khomela minhlangano ya Vukreste emakaya ni le Tiholweni ta Mfumo