I Yini Lexi Nga Hi Pfunaka Leswaku Hi Ri Tamela Khwatsi Rito Ra Ntiyiso?

MUXOPAXOPI wa leswi endliwaka endlwini ya mintlangu wa phepha-hungu ro karhi u tshame a ya vona ntlangu wo karhi. A nga wu tsakelanga ngopfu naswona endzhakunyana u tsarile: “Loko u lava ku vona swilo leswi nga tsakisiki u fanele u ya hlalela ntlangu lowu.” Endzhakunyana, vahleri va ntlangu wolowo va humese xinavetisi lexi a xi ri ni marito ya muxopaxopi yoloye. Marito ya kona a ma ku: “Hambi ko ba lexi dumaka u nga tsandzeki ku ya vona ntlangu lowu”! Xinavetisi xi ma tshahe hi ku kongoma marito ya muxopaxopi loyi, kambe a xi wu tshahanga mongo wa kona, xisweswo xi soholote marito ya muxopaxopi loyi.

Xifaniso lexi xi kombisa ndlela leyi mongo wa mhaka wu nga wa nkoka ha yona. Ku teka marito u siya mongo swi nga soholota leswi ma vulaka swona, hilaha Sathana a soholoteke nhlamuselo ya Matsalwa loko a ringeta ku yenga Yesu. (Matewu 4:1-11) Hi hala tlhelo, ku xiya mongo wa mhaka swi hi pfuna leswaku hi swi twisisa kahle leswi yi vulaka swona. Hikwalaho ka sweswo, loko hi dyondza ndzimana ya Bibele, minkarhi hinkwayo i vutlhari ku languta mongo leswaku hi swi twisisa ku antswa leswi mutsari a a vulavula hi swona.

Ri Tamele Khwatsi

Xihlamusela-marito xi vula leswaku rito leri nge mongo ri vula “swiphemu swa mhaka leyi tsariweke kumbe leyi vuriweke emahlweni kumbe endzhaku ka rito ro karhi kumbe ndzimana, leyi hakanyingi yi humesaka leswi wu vulaka swona.” Rito leri nge mongo ri nga ha tlhela ri vula “swiyimo swa mhaka yo karhi kumbe tinhla leti fambisanaka ni xiendlakalo xo karhi, xiyimo ni swin’wana ni swin’wana.” Eka nhlamuselo leyi yo hetelela, mavizweni wa rito leri nge “mongo” i “matshamelo ya mhaka.” Ku xiya mongo wa tsalwa i swa nkoka swinene loko u languta leswi muapostola Pawulo a swi tsaleleke Timotiya: “Endla hinkwaswo leswi u nga swi kotaka leswaku u tivonakarisa u amukeleka eka Xikwembu, u ri  mutirhi la nga riki na nchumu wo khomiwa hi tingana ha wona, u ri tamela khwatsi rito ra ntiyiso.” (2 Timotiya 2:15) Leswaku hi kota ku tamela Rito ra Xikwembu khwatsi, hi fanele hi ri twisisa kahle kutani hi ri hlamusela hi ku tshembeka ni hi ku kongoma eka van’wana. Loko hi xixima Yehovha, Mutsari wa Bibele, swi ta hi susumetela ku endla tano naswona loko hi xiya mongo swi ta hi pfuna.

Matimu Ya Timotiya Wa Vumbirhi

Hi xikombiso, a hi kambisiseni buku ya Bibele ya Timotiya wa Vumbirhi. * Loko hi nga si sungula ku kambisisa, hi nga ha tivutisa leswaku hi wahi matimu ya buku leyi. I mani la tsaleke Timotiya wa Vumbirhi? U yi tsale rini? Ehansi ka swiyimo swihi? Kutani hi nga ha tivutisa, A ku ri xihi xiyimo xa munhu loyi a vuriwaka “Timotiya” loyi buku leyi yi thyiweke vito ra yena? Ha yini a a lava rungula leri nga ebukwini leyi? Tinhlamulo ta swivutiso leswi ti ta endla leswaku hi yi teka yi ri ya nkoka swinene buku leyi naswona ti ta hi pfuna leswaku hi vona ndlela leyi hina namuntlha hi nga vuyeriwaka ha yona eka yona.

Tindzimana to sungula ta Timotiya wa Vumbirhi ti kombisa leswaku buku leyi i papila leri muapostola Pawulo a ri tsaleleke Timotiya. Tindzimana tin’wana ti kombisa leswaku loko Pawulo a ri tsala, a a khotsiwile hikwalaho ko twarisa mahungu lamanene. Leswi vanhu vo tala a va n’wi rivarile, Pawulo a a anakanya leswaku u le kusuhi ni ku fa. (2 Timotiya 1:15, 16; 2:8-10; 4:6-8) Hikwalaho, u fanele a tsale buku leyi loko a khotsiwe ra vumbirhi le Rhoma, kumbexana kwalomu ka 65 C.E. Endzhakunyana ka sweswo, swi tikomba onge Nero u n’wi gwevele rifu.

Wolawo i matimu ya Timotiya wa Vumbirhi. Kambe, xa nkoka hileswaku Pawulo a nga tsalelanga Timotiya leswaku a vilela hi swiphiqo swa yena. Ku ri na sweswo, u tsundzuxe hi minkarhi yo nonon’hwa leyi Timotiya a a ta langutana na yona kutani a khutaza munghana wa yena ku papalata swikavanyeti, a hambeta a “kuma matimba,” ni ku hundzisela swileriso swa Pawulo eka van’wana. Hilaha ku fanaka, vanhu lava a va ta tiyimisela ku pfuna van’wana hilaha ku faneleke. (2 Timotiya 2:1-7) Lexi i xikombiso lexinene ngopfu xa ku khathala hi van’wana handle ka vutianakanyi hambiloko swiyimo swi nonon’hwa! Naswona yoleyo i ndzayo leyinene eka hina namuntlha!

Pawulo u vitana Timotiya leswaku i ‘n’wana la rhandzekaka.’ (2 Timotiya 1:2) Jaha leri ri boxiwe ko tala eka Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki tanihi munghana wa Pawulo la tshembekaka. (Mintirho 16:1-5; Varhoma 16:21; 1 Vakorinto 4:17) Loko Pawulo a n’wi tsalela papila leri, swi tikomba onge Timotiya a a ri ni malembe ya va-30—a a ha tekiwa a ri muntshwa. (1 Timotiya 4:12) Kambe, se a ku ri ni vumbhoni lebyinene bya leswaku wa tshembeka, ‘a a tirhe na Pawulo’ ku ringana malembe ya kwalomu ka 14. (Vafilipiya 2:19-22) Hambileswi Timotiya a ha ri ntsongo, Pawulo u n’wi nyike vutihlamuleri byo tshinya vakulu van’wana “leswaku va nga kanetani hi marito” kambe va anakanyisisa hi timhaka ta nkoka, to tanihi ripfumelo ni ku tiyisela. (2 Timotiya 2:14) Nakambe Timotiya a a nyikiwe lunghelo ro hlawula valanguteri va vandlha ni malandza ya vutirheli. (1 Timotiya 5:22) Hambiswiritano, swi nga ha endleka a a nga titshembi loko a fanele a kombisa vulawuri.—2 Timotiya 1:6, 7.

Nkulu loyi a ha ri muntshwa u langutane ni mintlhontlho yin’wana leyikulu. Ntlhontlho wun’wana a ku ri leswaku vanhu vambirhi ku nga Himenayo na Fileto a va “onha ripfumelo ra van’wana,” va dyondzisa leswaku “ku pfuka ka vafi se ku humelerile.” (2 Timotiya 2:17, 18) Handle ko kanakana, a a va tshemba leswaku ku pfuka ka vafi loku nga kona a ku ri ka moya ntsena ni leswaku Vakreste se a va pfuxiwile. Kumbexana a va nga ma tshahi hi mongo lowu faneleke marito ya Pawulo ya leswaku Vakreste a va file eswidyohweni swa vona kambe va hanyisiwile hi moya wa Xikwembu. (Vaefesa 2:1-6) Pawulo u nyikele xitsundzuxo xa leswaku nkucetelo wolowo wa vugwinehi a wu ta andza. U tsarile: “Ku ta va ni nkarhi lowu va nga ta ka va nga tiyiseli eka dyondzo leyi hanyisaka, . . . naswona va ta hundzuluxela tindleve ta vona ekule ni ntiyiso, kasi va ta hambukiseriwa etimhakeni ta mavunwa.” (2 Timotiya 4:3, 4) Xitsundzuxo xa Pawulo lexi nyikeriweke emahlweni ka nkarhi wa xona a xi kombisa leswaku a swi ri swa xihatla leswaku Timotiya a yingisa xitsundzuxo xa muapostola.

 Nkoka Wa Buku Leyi Namuntlha

Emhakeni leyi se hi buleke ha yona, ha swi vona leswaku Pawulo u tsale buku ya Timotiya wa Vumbirhi hikwalaho ka swivangelo leswi landzelaka: (1) A a swi tiva leswaku u ta fa ku nga ri khale naswona a a lava leswaku Timotiya a sala a endla ntirho loko yena a nga ha ri kona. (2) A a lava ku hlomisa Timotiya leswaku a sirhelela mavandlha lawa a ma languteriwa hi yena leswaku ma nga hlaseriwi hi vugwinehi ni minkucetelo yin’wana leyi nga ni khombo. (3) A a lava ku khutaza Timotiya leswaku a tshama a khomekile entirhweni wa Yehovha ni ku titshega hi vutivi lebyi kongomeke bya Matsalwa lama huhuteriweke loko a lwisana ni tidyondzo ta mavunwa.

Loko hi twisisa xiyimo lexi swi endla leswaku buku ya Timotiya wa Vumbirhi yi va ya nkoka swinene eka hina. Ni namuntlha ku ni vagwinehi vo fana na Himenayo na Fileto lava dyondzisaka mianakanyo ya vona naswona va lavaka ku onha ripfumelo ra hina. Ku tlula kwalaho, “minkarhi ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona,” leyi Pawulo a profeteke ha yona se yi fikile. Vo tala va swi xiyile leswaku xitsundzuxo xa Pawulo a xi ri ntiyiso: “Hinkwavo lava navelaka ku hanya hi ku tinyiketela loku nga ni vukwembu hi ku fambisana na Kreste Yesu na vona va ta xanisiwa.” (2 Timotiya 3:1, 12) Xana hi nga yima njhani hi tiyile? Ku fana na Timotiya, hi fanele hi yingisa ndzayo ya lava se va nga ni malembe yo tala va tirhela Yehovha. Kutani loko hi va ni dyondzo ya munhu hi xiyexe, hi khongela hi tlhela hi hlengeletana ni Vakreste hi nga “hambeta [hi] kuma matimba” hi musa lowu nga faneriwiki wa Yehovha. Ku tlula kwalaho, loko hi tshemba matimba ya vutivi lebyi kongomeke, hi nga yingisa xikhongotelo xa Pawulo lexi nge: “Tshama u namarhele ntila wa marito lama nga ni rihanyo.”—2 Timotiya 1:13.

“Ntila Wa Marito Lama Nga Ni Rihanyo”

Xana i yini “marito lama nga ni rihanyo” lawa Pawulo a vulavuleke ha wona? U tirhise marito wolawo loko a vulavula hi dyondzo ya ntiyiso ya Vukreste. Eka papila ra yena ro sungula leri yaka eka Timotiya, Pawulo u hlamusele leswaku “marito lama nga ni rihanyo” kahle-kahle hi lama vuriweke hi “Hosi ya hina Yesu Kreste.” (1 Timotiya 6:3) Ku tekelela ntila wa marito lama nga ni rihanyo swi endla leswaku munhu a va ni mianakanyo leyi hlutekeke, a rhandza vanhu van’wana a tlhela a khathala hi vona. Leswi vutirheli bya Yesu ni tidyondzo ta yena swi pfumelelanaka ni tidyondzo hinkwato leti kumekaka eBibeleni, xiga lexi nge “marito lama nga ni rihanyo” xi nga ha vula tidyondzo hinkwato leti nga eBibeleni.

Eka Timotiya ntila wa marito lama nga ni rihanyo a wu ri ‘swilo leswinene’ leswi a swi fanele swi hlayisiwa, hilaha vakulu hinkwavo lava nga Vakreste va faneleke va endla hakona. (2 Timotiya 1:13, 14) Timotiya a a fanele a “chumayela rito, [a] va eka rona hi xihatla hi nguva leyinene, hi nguva ya ku karhateka, [a] tshinya, [a] holovela, [a] khongotela, hi mbilu yo leha leyi heleleke ni vutshila byo dyondzisa.” (2 Timotiya 4:2) Loko hi swi xiya leswaku tidyondzo ta vugwinehi a ti hangalaka esikwini ra Timotiya, ha swi twisisa leswaku ha yini Pawulo a kandziyise leswaku i swa nkoka leswaku a dyondzisa marito lama nga ni rihanyo. Na hina ha swi xiya leswaku Timotiya a ta fanela a sirhelela ntlhambi hi ku wu ‘tshinya, a wu holovela, a wu khongotela’ hi ku lehisa mbilu, a kombisa vuswikoti lebyinene byo dyondzisa.

Xana Timotiya a a fanele a chumayela rito eka vamani? Mongo wu kombisa leswaku leswi Timotiya a a ri nkulu a a ta chumayela rito evandlheni ra Vukreste. Hikwalaho ka mintshikilelo leyi a yi vangiwa hi vakaneti, Timotiya a a fanele a tshama a ri ni langutelo lerinene ra moya a tlhela a twarisa rito ra Xikwembu hi xivindzi, ku nga ri tifilosofi ta vanhu, mianakanyo ya vanhu, kumbe ku mbambela loku nga pfuniki nchumu. I ntiyiso, leswi  swi nga ha vanga leswaku lava va nga ni mboyamelo wo biha va xanisa van’wana. (2 Timotiya 1:6-8; 2:1-3, 23-26; 3:14, 15) Hambiswiritano, loko Timotiya a landzela ndzayo ya Pawulo a a ta hambeta a sivela vugwinehi, hilaha Pawulo a endleke hakona.—Mintirho 20:25-32.

Xana marito ya Pawulo ya leswaku ku chumayeriwa rito ma tirha ni le mhakeni ya ku chumayela lava nga riki evandlheni? Ina, ma tirha na kona hilaha mongo wu kombisaka hakona. Pawulo u ya emahlweni a ku: “Kambe wena, hlayisa mianakanyo ya wena leyi hlutekeke eka hinkwaswo, tiyiselela nhlomulo, endla ntirho wa muevhangeli, hetisisa vutirheli bya wena hi xitalo.” (2 Timotiya 4:5) Ku vula evhangeli—ku nga ku chumayela mahungu lamanene ya ku ponisiwa eka lava nga riki vapfumeri—i swa nkoka evutirhelini bya Vukreste. (Matewu 24:14; 28:19, 20) Naswona tanihi leswi rito ra Xikwembu ri chumayeriwaka evandlheni hambi ku ri hi “nguva ya ku karhateka,” hi hambeta hi chumayela rito eka lava nga riki vapfumeri hambi ku ri ehansi ka swiyimo swo tika.—1 Vatesalonika 1:6.

Hinkwaswo leswi hi swi chumayelaka hi tlhela hi swi dyondzisa swi sekeriwe eRitweni ra Xikwembu leri huhuteriweke. Hi yi tshemba hi ku hetiseka Bibele. Pawulo u byele Timotiya a ku: “Matsalwa hinkwawo ma huhuteriwe hi Xikwembu naswona ma pfuna ku dyondzisa, ku tshinya, ku lulamisa swilo, ku laya eku lulameni.” (2 Timotiya 3:16) Hakanyingi marito wolawo ma tshahiwa hi xikongomelo lexinene ku kombisa leswaku Bibele i Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke. Kambe Pawulo a a ma tsala hi xikongomelo xihi?

Pawulo a a vulavula ni nkulu, loyi a nga ni vutihlamuleri bya ku ‘tshinya, ku lulamisa swilo, ku laya eku lulameni,’ endzeni ka vandlha. Hikwalaho, a a tsundzuxa Timotiya ku tshemba vutlhari bya Rito leri huhuteriweke, leri Timotiya a dyondzisiweke rona ku sukela loko a ha ri ricece. Ku fana na Timotiya, vakulu minkarhi yin’wana va fanele va tshinya vadyohi. Loko va ri karhi va tshinya minkarhi hinkwayo va fanele va tshemba Bibele. Ku tlula kwalaho, leswi Matsalwa ma huhuteriweke hi Xikwembu, switsundzuxo hinkwaswo leswi humaka eka wona kahle-kahle i switsundzuxo leswi humaka eka Xikwembu. Un’wana ni un’wana loyi a alaka switsundzuxo leswi sekeriweke eBibeleni u ala ndzayo leyi huhuteriweke leyi humaka eka Yehovha hi yexe, ku nga ri eka vanhu vo karhi.

Hakunene buku ya Timotiya wa Vumbirhi yi tele hi vutlhari bya Xikwembu! Naswona i swa nkoka swinene ku kambisisa mongo wa ndzayo ya yona. Exihlokweni lexi, hi lo languta ntsena rungula ro tsakisa leri huhuteriweke leri nga ebukwini leyi, kambe ku ni vumbhoni lebyi eneleke byo kombisa ndlela leyi swi pfunaka ha yona ku kambisisa mongo wa leswi hi swi hlayaka eBibeleni. Sweswo swi ta pfuna ku tiyisekisa leswaku hakunene hi “ri tamela khwatsi rito ra ntiyiso.”

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Pawulo a a rhandza ku hlomisa Timotiya leswaku a sirhelela mavandlha

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Pawulo u tsundzuxe Timotiya leswaku a tshemba vutlhari bya Rito leri huhuteriweke