Mhaka Ya Vutomi

Ku Ringiwa Swinene Hi Nhlomulo

HI KU VULA KA PERICLES YANNOURIS

Ku tsakama ni ku kurha ka khotso ku endle leswaku ndzi ngheniwa hi xirhami. Loko ndzi tshame kwalaho ndzi ri ndzexe ndzi funengele nkumba wo vevuka ntsena, a ndza ha xi vona kahle xikandza xa nsati wa mina lexi a xi nga kombisi ku vilela loko masocha ma ndzi kokakoka ma ndzi humesa endlwini ya mina masiku mambirhi lama hundzeke, ma n’wi siya ni vana va hina vambirhi lava vabyaka. Endzhaku ka sweswo, nsati wa mina loyi a a nga ri Mbhoni, u ndzi rhumele xiputsa ni papila leri nge: “Ndzi ku rhumela swinkwa leswi, naswona ndzi navela leswaku u vabya ku fana ni vana va wena.” Xana a ndzi ta tlhelela ekaya ndza ha hanya leswaku ndzi ya vona ndyangu wa mina?

MHAKA leyi hi yin’wana ya leti endlekeke loko ndzi ri karhi ndzi lwela ripfumelo ra mina ra Vukreste ku ringana malembe yo tala, laha a ndzi kanetiwa hi vandyangu, ndzi nga amukeriwi hi vanhu va tiko, ndzi tengisiwa etihubyeni ndzi tlhela ndzi xanisiwa hi tihanyi. Kambe xana swi tise ku yini leswaku munhu wo rhula la chavaka Xikwembu a tikuma a ri endhawini yoleyo ya mangava? Ndzi kombela leswaku mi ndzi pfumelela ndzi mi hlamusela.

Jaha Ra Xisiwana Leri Tivekeleke Pakani Leyikulu

Loko ndzi velekiwa hi 1909 eStavromeno, le Kreta, a ku ri ni nyimpi, vusweti ni ndlala etikweni. Endzhakunyana, mina ni tindzisana ta mina ta mune hi pone ku khomiwa hi chachalaza ya le Spain. Ndza ha swi tsundzuka leswaku vatswari va hina a va hi pfalela endlwini ku ringana mavhiki yo tala leswaku hi nga khomiwi hi chachalaza.

Tata wa mina loyi a a ri murimi la nga xisiwana, a a byi rhandza ngopfu vukhongeri naswona a a ma amukela mavonelo ya van’wana. Leswi a nga tshama a tshama eFurwa ni le Madagascar, u twe tidyondzo to tala ta vukhongeri. Hambiswiritano, ndyangu wa ka hina wu hambete wu namarhela Kereke ya Greek Orthodox, wu ya eka Masa Sonto yin’wana ni yin’wana ni ku rhurhela bixopo loko a endzile lembe ni  lembe. A ndzi ri ekhwayereni naswona pakani ya mina a ku ri ku va muprista.

Hi 1929, ndzi joyine vuphorisa. Loko Tatana a fa a ndzi ri entirhweni le Tesalonika, en’walungwini wa Greece. Hikwalaho ko lava nchavelelo ni ku voningeriwa hi tlhelo ra moya, ndzi kombele ku ya tirha ni maphorisa ya le Ntshaveni ya Athos, ku nga ximutana xa tinghwendza xa le kusuhi lexi Vakreste va Orthodox a va xi teka xi ri “ntshava yo kwetsima.” * Ndzi tirhe kwale malembe ya mune kutani ndzi xiyisisa mahanyelo ya tinghwendza. Ematshan’weni yo tshinela ekusuhi ni Xikwembu, ndzi nyangatsiwe hi ku tikhoma loko biha loku a ku ri erivaleni ka tinghwendza leti ni vukanganyisi bya tona. Ndzi hlambe timbilu loko mufundhisi loyi a ndzi n’wi xixima a kombele ku etlela na mina. Ku nga khathariseki ku pfilunganyeka ko tano, a ndza ha swi lava ku tirhela Xikwembu ni ku va muprista. Ndzi kale ndzi ambala nguvu yo leha ya muprista ndzi teka xinepe lexi a xi ta va xitsundzuxo. Eku heteleleni, ndzi tlhelele eKreta.

“I Diyavulosi!”

Hi 1942, ndzi tekane na Frosini, nhwana la rhandzekaka loyi a a huma endyangwini lowu xiximekaka. Vukati byi tiyise xiboho xa mina xo lava ku va muprista, tanihi leswi va ka va nsati wa mina a va rhandza vukhongeri swinene. * A ndzi tiyimisele ku ya eAtena ndzi ya exikolweni xa vufundhisi. Eku heleni ka 1943, ndzi fike ehlalukweni ra Iráklion le Kreta, kambe a ndzi swi kotanga ku ya eAtena. Kumbexana leswi a swi vangiwa hileswi enkarhini wolowo a ndzi kume xihlovo xin’wana lexi ndzi phyuphyisaka hi tlhelo ra moya. Xana a ku humelele yini?

Emmanuel Lionoudakis, muntshwa loyi a a hiseka entirhweni wo chumayela la nga Mbhoni ya Yehovha, se a a ri ni malembe a ri karhi a dyondzisa mintiyiso ya Bibele leyi pfulaka mahlo etikweni ra Kreta hinkwaro. * Vanhu van’wana va kokiwe hi nhlamuselo leyi twisisekaka ya Rito ra Xikwembu leyi a yi nyikeriwa hi Timbhoni kutani va fularhela vukhongeri bya mavunwa. Ku vumbiwe ntlawa wa Timbhoni leti hisekaka edorobeni ra le kusuhi ra Sitía. Leswi a swi nga n’wi nyiki ku rhula bixopo wa kwalaho hikuva a a swi tiva kahle leswaku Timbhoni ta Yehovha ta humelela entirhweni wa tona wo chumayela—leswi u swi vone loko a ha tshama eUnited States. A a tiyimisele ku herisa “vaxandzuki” lava exifundzheni xa yena. Maphorisa a ma tshamela ku yisa Timbhoni ekhotsweni ni le tihubyeni hi nkani hikwalaho ka swihehlo swo hambana-hambana swa mavunwa, hi ku hlohloteriwa hi yena.

Yin’wana ya Timbhoni leti yi ringete ku ndzi hlamusela ntiyiso wa Bibele, hiloko yi ehleketa leswaku a ndzi wu tsakeli. Hikwalaho yi rhumele mutirheli la nga ni ntokoto swinene leswaku a ta vulavula na mina. Entiyisweni nhlamulo ya mina yo kariha yi endle leswaku Mbhoni leya vumbirhi yi tlhelela eka ntlawa lowutsongo yi fika yi ku: “Pericles a nge pfuki a ve Mbhoni. I diyavulosi!”

Ku Kanetiwa Ro Sungula

Ndza tsaka hikuva Xikwembu a xi ndzi tekanga hi ndlela yoleyo. Hi February 1945, buti wa mina Demosthenes, loyi a a khorwisekile leswaku Timbhoni ta Yehovha ti dyondzisa ntiyiso, u ndzi nyike xibukwana lexi nge Comfort All That Mourn. * Leswi ndzi swi hlayeke endzeni ka xona swi ndzi tsakisile. Hi nambe hi tshika ku ya eKerekeni ya Orthodox, hiloko hi joyina ntlawa lowutsongo le Sitía, kutani hi chumayela tindzisana ta hina hi swilo leswintshwa leswi hi swi dyondzeke. Hinkwavo ka vona va amukele ntiyiso wa Bibele. Hilaha a ndzi swi rindzerile, xiboho xa mina xo fularhela vukhongeri bya mavunwa xi endle leswaku nsati wa mina ni ndyangu wa ka vona va ndzi khira va tlhela va ndzi venga. Tata wa nsati wa mina u hete nkarhi wo leha a nga swi lavi ku vulavula na mina. A hi tshamela ku holova ekaya. Ku nga khathariseki leswi, hi May 21, 1945, mina na Demosthenes hi khuvuriwile hi Makwerhu Minos Kokkinakis. *

Eku heteleleni ndzi swi kotile ku fikelela norho wa mina kutani ndzi va mutirheli wa xiviri wa Xikwembu! Ndza ha ri tsundzuka siku ra mina ro sungula evutirhelini bya yindlu ni yindlu. Ndzi fambe  hi bazi ndzi ya eximutanini xin’wana ndzi ri ni swibukwana swa 35 enkwameni wa mina. Ndzi sungule ku nghena hi yindlu ni yindlu ndzi ri karhi ndzi chava. Loko ndzi ri karhi ndzi famba, a ndzi ya ndzi va ni xivindzi. Loko muprista la hlundzukeke a fika, ndzi swi kotile ku va ni xivindzi, ndzi n’wi honisa loko a ri karhi a ku ndzi famba na yena exitichini xa maphorisa. Ndzi n’wi byele leswaku ndzi ta famba ntsena loko ndzi hete ku endzela ximutana hinkwaxo, kutani ndzi endle sweswo. A ndzi tsake swinene lerova a ndzi kalanga ndzi yimela bazi kambe ndzi fambe tikhilomitara ta 15 ndzi tlhelela ekaya hi milenge.

Ku Xanisiwa Hi Ntlawa Wa Swigevenga

Hi September 1945, ndzi nyikiwe vutihlamuleri lebyi engetelekeke evandlheni ra hina lerintshwa ra le Sitía. Ku nga ri khale ku pfuke nyimpi ya xin’wana-manana le Greece. Mintlawa ya vaxengi va tiko yi sungule ku lwa hi yoxe kutani ku va ni rivengo ro chavisa. Mubixopo u tirhise nkarhi wolowo ku khutaza ntlawa wa vaxengi va tiko leswaku wu herisa Timbhoni hi ndlela yin’wana ni yin’wana leyi wu nga yi kotaka. (Yohane 16:2) Loko ntlawa  wa vaxengi va tiko wu ri karhi wu ya eximutanini xa ka hina hi bazi, wansati un’wana la nga ni xinghana loyi a a ri ebazini u twe makungu ya vona yo ya hetisisa xiendlo lexi va nga te va “lerisiwe hi Xikwembu” leswaku va xi endla, kutani a hi luma ndleve. Hi tumberile, kutani un’wana wa maxaka ya ka hina a hi pfuna. Vutomi bya hina byi ponile.

Leswi swi pfule ndlela ya nhlomulo lowu a wa ha ta ta. Ku biwa ni ku xanisiwa se a ku ri tshamelo maxelo. Vakaneti va hina va ringete ku hi sindzisa leswaku hi tlhelela ekerekeni, hi khuvula vana va hina ni ku endla mfungho wa xihambano. Siku rin’wana va tshame va ba buti wa mina kukondza va ehleketa leswaku se u file. Swi ndzi twise ku vava loko ndzi vona vasesi wa mina vambirhi va handzuleriwa swiambalo swa vona kutani va biwa. Enkarhini wolowo, kereke yi khuvule vana va Timbhoni ta Yehovha va nhungu hi nkani.

Hi 1949 manana u file. Muprista u tlhele a hi sala endzhaku, a hi hehla hileswaku a hi fambisani ni swilaveko swa nawu swa mpfumelelo wo lahla. Ndzi tengisiwile ehubyeni kutani ndzi ntshunxiwa. Leswi swi nyikele vumbhoni lebyikulu, tanihi leswi vito ra Yehovha ri nga twiwa eka marito yo pfula ya ku tengiwa ka nandzu. Ndlela yin’we ntsena leyi a yi salele valala va hina leswaku va hi “endla hi tlhela hi ehleketa kahle” a ku ri ku hi khoma va hi hlongola etikweni. Sweswo va swi endle hi April 1949.

Ndzingo Lowukulu Swinene

A ndzi ri un’wana wa vamakwerhu vanharhu lava khotsiweke. Nsati wa mina a nga kalanga a ta a ta ndzi vona loko ndzi ri ekhotsweni ra kwalaho. Hi fike hi yima ro sungula ekhotsweni ra le Iráklion. Hilaha swi hlamuseriweke hakona eku sunguleni, a ndzi ri ni xivundza naswona ndzi tshikilelekile. Ekaya a ndzi siye nsati loyi a a ha ri ntsongo loyi a a nga ri Mbhoni swin’we ni tincece timbirhi. Ndzi khongele eka Yehovha hi mbilu hinkwayo ndzi kombela mpfuno. Emianakanyweni ya mina ku te marito ya Xikwembu lama tsariweke eka Vaheveru 13:5: “Ndzi nga ka ndzi nga ku tshiki naswona ndzi nga ka ndzi nga ku fularheli.” Ndzi swi xiyile leswaku i vutlhari ku veka ntshembo wa mina hinkwawo eka Yehovha.—Swivuriso 3:5.

Hi twe leswaku hi ta hlongoleriwa le Makrónisos, ku nga xihlala lexi nga kwandzasi lexi nga le kule ni ribuwa ra Attica, le Greece. Loko munhu a kala a twa ku vulavuriwa hi Makrónisos a a ngheniwa hi ku chava hikuva ekhotsweni rolero vanhu a va xanisiwa va tlhela va tirhisiwa tanihi mahlonga. Loko hi ri endleleni yo ya ekhotsweni, hi yime ePiraeus. Hambileswi a ha ha bohiwe hi tinsimbi, hi khutazekile loko vapfumeri-kulorhi van’wana va ta ebyatsweni kutani va hi vukarha.—Mintirho 28:14, 15.

Vutomi bya le Makrónisos a byi nga tsakisi nikatsongo. Masocha a ma xanisa vabohiwa ku sukela nimixo ku fikela nivusiku. Vabohiwa vo tala lava nga riki Timbhoni va hlangane tinhloko, van’wana va file naswona vo tala swinene va sale va lamarile. Nivusiku a hi twa swirilo ni ku konya ka lava a va xanisiwa. Loko xirhami xi ba swinene nivusiku nkumba wa mina wo vevuka a wu nga pfuni nchumu.

Hakatsongo-tsongo, Timbhoni ta Yehovha ti sungule ku tiveka kahle ekampeni hikuva vito ra tona a ri boxiwa mixo wun’wana ni wun’wana loko ku kambiwa leswaku i vamani va nga kona. Hikwalaho, hi ve ni nkarhi wo tala wo nyikela vumbhoni. Ndzi kale ndzi va ni lunghelo ra ku khuvula munhu loyi a khomiwile hikwalaho ka tipolitiki, loyi a endleke nhluvuko ku kondza a nyiketela vutomi bya yena eka Yehovha.

Loko ndzi ri kwale a ndzi hlongoleriwe kona, a ndzi hambeta ndzi tsalela nsati wa mina loyi ndzi n’wi rhandzaka kambe yena a nga ndzi hlamuli. Leswi a swi ndzi tshikisanga ku n’wi tsalela hi ndlela ya tintswalo, ndzi n’wi chavelela, ndzi n’wi tiyisekisa leswaku lexi a xo va xihinga xa xinkarhana nileswaku hi ta tlhela hi tsaka nakambe.

Hi nkarhi wolowo, nhlayo ya hina a yi tlakuka hikuva a ku fika vamakwerhu vo tala. Leswi a ndzi tirha ehofisini, ndzi tolovelane na kolonele la tlakukeke ekampeni. Leswi a a xixima Timbhoni, ndzi kanye mbilu ndzi n’wi vutisa loko swi nga koteka leswaku hi rhumeriwa tibuku to karhi leti sekeriweke eBibeleni ti huma ehofisini ya hina eAtena. U te: “Sweswo a swi nge koteki, kambe ha yini vanhu va n’wina va le Atena va nga ti hoxi eputumendheni kutani va ti rhumela hi vito ra mina?” Ndzi yimise xisweswo ndzi hlamarile! Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani loko hi ri karhi hi xikisa nhundzu eka xikepe lexi a xa ha ku fika, phorisa ri lose kolonele kutani ri ku: “Nkulukumba, ndzhwalo wa wena wu fikile.” U te: “I ndzhwalo wa yini?” A ndzi ri kwala kusuhi kutani ndzi  twa mbulavurisano wolowo, hiloko ndzi n’wi hlevela ndzi ku: “Kumbexana i ndzhwalo wa hina lowu nga rhumeriwa hi vito ra wena hilaha u leriseke hakona.” Yoleyo a yi ri yin’wana ya tindlela leti Yehovha a a tiyiseka ha tona leswaku ha wundliwa hi tlhelo ra moya.

Nkateko Lowu Nga Languteriwangiki—Ivi Ku Landzela Maxangu Lamakulu

Eku heleni ka 1950 ndzi ntshunxiwile. Ndzi tlhelele ekaya ndzi ri karhi ndzi vabya, ndzi kwalarile, ndzi ondzile swinene naswona ndzi nga swi tivi leswaku ndzi ta amukeriwa njhani ekaya. A ndzi tsake ngopfu ku tlhela ndzi vona nsati wa mina ni vana va mina! Ndzi tlhele ndzi hlamarisiwa hi ku kuma leswaku rivengo ra Frosini se a ri hungutekile. Mapapila lawa ndzi ma tsaleke loko ndzi ri ekhotsweni ma tikomba ma tirhile. Frosini u khumbiwe hi ku tiyisela ka mina ni ku tiyimisela ka mina. Endzhakunyana ka kwalaho, ndzi vulavurisane na yena nkarhi wo leha ndzi ringeta ku kondletela ku rhula. U amukele dyondzo ya Bibele kutani a va ni ripfumelo eka Yehovha ni le ka switshembiso swa yena. Siku leri ndzi nga tshama ndzi tsaka swinene evuton’wini bya mina a ku ri hi 1952 loko ndzi n’wi khuvula tanihi nandza la tinyiketeleke wa Yehovha!

Hi 1955 hi sungule tsima ro nyika muprista un’wana ni un’wana kopi ya xibukwana lexi nge Christendom or Christianity—Which One Is “the Light of the World”? Ndzi khotsiwile kutani ndzi tengisiwa swin’we ni Timbhoni tin’wana to hlayanyana. Timbhoni ta Yehovha a ti mangaleriwe milandzu yo tala swinene lerova huvo yi kale yi endla nhlangano wo hlawuleka leswaku yi yi yingisela hinkwayo. Hi siku rero, vakulukumba hinkwavo va ta nawu va le xifundzheni xexo a va ri kona, naswona ehubyeni a ku ri ni vaprista vo tala swinene. Bixopo a a famba-famba ephasejini a chuhile. Muprista un’wana a a ndzi mangalele hileswaku mina ndzi hundzula vanhu hi nsindziso. Muavanyisi u n’wi vutisile: “Xana ripfumelo ra wena ri tsane swinene lerova u nga hundzuriwa hi ku hlaya broxara leyi ntsena?” Muprista u sale a nga ri na rito. Ndzi ntshunxiwile, kambe vamakwerhu van’wana va gweviwe tin’hweti ta tsevu ekhotsweni.

Emalembeni lama landzeleke, a hi tshamela ku khotsiwa naswona milandzu ya hina ehubyeni a yi ya yi andza. Loko hi langutana ni miringo a swi endla magqweta ya hina ma tshama ma khomekile nkarhi hinkwawo. Ndzi yisiwe ekhotsweni ku ringana minkarhi ya 17. Ku nga khathariseki nkaneto, a hi va kona nkarhi ni nkarhi entirhweni wa hina wo chumayela. Hi amukele swiphiqo leswi hi ntsako naswona miringo leyikulu yi tiyise ripfumelo ra hina.—Yakobo 1:2, 3.

Mintirho Leyintshwa Ni Swiphiqo Swa Kona

Hi 1957, hi rhurhele eAtena. Ku nga ri kungani ndzi averiwe ku ya tirha evandlheni leri a ra ha ku sunguriwa. Leswi nsati wa mina a a ndzi seketela hi mbilu hinkwayo, hi kote ku hanya hi leswi a hi ri na swona naswona a hi rhangisa timhaka ta moya. Xisweswo a hi swi kota ku nyikela nkarhi wa hina eka ntirho wo chumayela. Endzhaku ka malembe hi komberiwe ku rhurhela emavandlheni yo hambana-hambana laha a ku ri ni xilaveko.

 Hi 1963 n’wana wa mina wa jaha u hlanganise malembe ya 21 kutani a a fanele a ya tsarisela nyimpi. Timbhoni hinkwato leti tsariseriweke nyimpi ti biwile, ti sapateriwa ti tlhela ti khomisiwa tingana hikwalaho ka vukala-tlhelo bya tona. N’wana wa mina na yena u xanisiwile. Kutani ndzi n’wi nyike nkumba wa mina wa le Makrónisos leswaku ndzi n’wi khutaza hi ndlela yo fanekisela leswaku a landzela xikombiso xa vahlayisi va vutshembeki va nkarhi lowu hundzeke. Vamakwerhu lava tsariseriweke nyimpi va tengisiwe hi huvo ya masocha naswona hakanyingi a va gweviwa malembe mambirhi ku ya eka mune. Loko va ta va va ntshunxiwile a va tlhela va vitaniwa kutani va gweviwa nakambe. Leswi a ndzi ri mutirheli, a ndzi swi kota ku endzela makhotso yo hambana-hambana naswona a ndzi kuma xinkarhana xo vulavula ni jaha ra mina ni Timbhoni tin’wana to tshembeka. N’wana wa mina u pfaleriwe ekhotsweni malembe yo tlula ya tsevu.

Yehovha U Hi Tiyisile

Endzhaku ka loko hi tlhele hi va ni ntshunxeko wa vukhongeri le Greece, ndzi ve ni lunghelo ro va phayona ro hlawuleka ra xinkarhana le xihlaleni xa Rhodes. Kutani hi 1986 ku ve ni xilaveko le Sitía, eKreta, laha ndzi sunguleke vutirheli bya mina bya Vukreste. A ndzi tsakile ku kuma xiavelo lexi xo tlhela ndzi ya tirha ni vapfumeri-kulorhi lava rhandzekaka lava ndzi va tiveke ku sukela loko ndza ha ri muntshwa.

Leswi a ndzi ri lonkulu endyangwini wa ka hina, swa ndzi tsakisa ku vona maxaka ya mina ya kwalomu ka 70 ma ri karhi ma tirhela Yehovha hi ku tshembeka. Kutani nhlayo leyi yi ya yi ri karhi yi engeteleka. Van’wana i vakulu, malandza ya vutirheli, maphayona, van’wana va tshama eBethele van’wana i valanguteri lava famba-fambaka. Ripfumelo ra mina ri ringiwe swinene malembe yo tlula 58. Sweswi ndzi na malembe ya 93 hi vukhale naswona loko ndzi ehleketa hi vutomi bya mina a ndzi tisoli leswi ndzi tirhelaka Xikwembu. Xi ndzi nyike matimba yo angula eka xirhambo xa xona xa rirhandzu lexi nge: “N’wananga, ndzi nyike mbilu ya wena, naswona onge mahlo ya wena ma nga tsakela tindlela ta mina.”—Swivuriso 23:26.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 27]

Makrónisos Xihlala Xo Chavisa

Eka malembe ya khume ku sukela hi 1947 ku ya eka 1957, ku yisiwe vabohiwa vo tlula 100 000 exihlaleni xa kwandzasi lexi nga riki na vaaki xa le Makrónisos. Exikarhi ka vona a a ku ri ni Timbhoni to tala to tshembeka leti yisiweke kwale hikwalaho ka vukala-tlhelo bya tona bya Vukreste. Lava a va hlohlotela leswaku ti hlongoriwa a a ku ri vafundhisi va Greek Orthodox lava hehleke Timbhoni hi ku vula leswaku i vaseketeri va Vukhomunisi.

Malunghana ni endlelo ro “antswisa” leri tirhisiweke le Makrónisos, nsonga-vutivi wa Xigriki wa Papyros Larousse Britannica wu ri: “Ku xanisiwa ka tihanyi, . . . swiyimo leswi va hanyeke eka swona, leswi a swi nga amukeleki etikweni leri hluvukeke ni manyala lawa varindzi a va ma endla eka vabohiwa . . . swi khomisa tingana eka matimu ya le Greece.”

Timbhoni tin’wana ti byeriwe leswaku a ti nge ntshunxiwi handle ka loko to landzula ripfumelo ra tona. Hambiswiritano, Timbhoni ti tshame ti tshembekile. Ku engetela kwalaho, vabohiwa van’wana va swa tipolitiki va amukele ntiyiso wa Bibele hikwalaho ka leswi va hlanganeke ni Timbhoni.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Minos Kokkinakis (wa vunharhu ku suka exineneni) na mina (wa vumune ku suka eximatsini) ekhotsweni ra le xihlaleni xa Makrónisos

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Ndzi ri karhi ndzi tirha ni Mbhoni-kulorhi eSitía le Kreta, laha ndzi tirheke kona ndza ha ri muntshwa