Ku Sirheleleka Ni Ku Kuma Ntsako eNtirhweni Swa Hlaseriwa

“MFANELO yo tirha” i ya nkoka eka vanhu hinkwavo, hi ku ya hi Universal Declaration of Human Rights, leyi kandziyisiweke hi Nhlangano wa Matiko. Hambiswiritano, mfanelo yoleyo a yi tiyisekisiwi minkarhi hinkwayo. Ku sirheleleka ka ntirho ku titshege hi swilo swo tala—hi xiyimo lexi tolovelekeke xa ikhonomi ni hi xiyimo xa timakete ta misava hinkwayo. Nilokoswiritano, loko vanhu va heleriwa hi ntirho kumbe wu vonaka onge wu ta hela, hakanyingi ka machiwa, ku va ni madzolonga ni switereka. A ma talanga matiko lawa ma nga swi endliki sweswo. Mutsari un’wana u vule leswaku ni rito leri nge “ntirho, ri hlundzukisa vanhu minkarhi hinkwayo.”

Ntirho i wa nkoka eka hina hikwalaho ka swivangelo swo tala. Wu endla leswaku hi kuma mali, wu tlhela wu hi pfuna leswaku hi titwa hi sirhelelekile emianakanyweni ni le mintlhavekweni. Ntirho wu enerisa ku navela ka vanhu leswaku va titwa va ri lava pfunaka swinene nileswaku va va ni xikongomelo evuton’wini. Wu tlhela wu endla leswaku hi tixixima. Hikwalaho, ni vanhu van’wana lava nga ni mali yo tala yo khathalela swilaveko swa vona kumbe lava fanelekaka leswaku va nga huma penceni va hlawula ku hambeta va tirha. Ina, ntirho i wa nkoka swinene lerova loko wu nga ri kona hakanyingi ku va ni swiphiqo leswikulu evanhwini.

Hi hala tlhelo, ku ni lava va tirhaka kambe va langutanaka ni mintshikilelo yo tala entirhweni lerova ntirho wa vona wu nga ha va tsakisi. Hi xikombiso, leswi ku nga ni mphikizano lowukulu eka ta mabindzu, tikhampani to tala ti hungute vatirhi va tona leswaku ti nga tirhisi mali yo tala. Leswi swi nga ha tshikilela vatirhi lava seleke, hikuva va nga ha va va ri ni ntirho lowu engetelekeke.

Thekinoloji ya manguva lawa, leyi a ku ehleketiwa leswaku yi ta endla vutomi byi olova ni ntirho wu vuyerisa swinene, entiyisweni yi nga ha va yi nyanyise mintshikilelo emintirhweni. Hi xikombiso, tikhompyuta, michini ya ti-fax na Internet swi endla leswaku vanhu va kota ku muka ni ntirho va ya wu endla ekaya, xisweswo swi endla leswaku ku nga ha vi na ku hambana loko va ri ekaya kumbe entirhweni. Mutirhi un’wana u twe onge xiciyoti xa le ntirhweni ni riqingho ra le nyongeni a swi fana ni ntambhu leyi nga vonakiki leyi a boheleriweke yona, leyi kokakokiwaka hi mininjhere wa yena.

Vanhu vo tala lavakulu va ya va chava xiyimo lexi tshamelaka ku cinca xa timali ni xa ntirho ni ku langutiwa va ri lava nga endliki ntirho wo tala malembe ya vona yo tshika ntirho ma nga si fika. Chris Sidoti, khale ka Khomixinara wa Timfanelo ta Vanhu u tshame a vula leswi emhakeni leyi: “Vanhu van’wana va ehleketa leswaku  a wu nge swi koti ku tirha hi tikhompyuta ni thekinoloji ya manguva lawa, handle ka loko u ri ehansi ka malembe ya 40.” Hikwalaho, vatirhi vo tala lava gingiritekaka, lava enkarhini lowu hundzeke a va ta langutiwa va ri lava endlaka ntirho wo tala, masiku lawa va tekiwa va ri lava dyuhaleke ngopfu lerova a va nge swi koti ku endla ntirho wo tala. Rero i khombo hakunene!

Hilaha ku twisisekaka, ku tirha hi matimba entirhweni ni ku tshembeka ekhampanini swi tekeriwa ehansi emalembeni ya sweswinyana. Magazini wa Xifurwa lowu vitaniwaka Libération, wu ri: “Loko tikhampani ti hlongola vanhu entirhweni hikwalaho ka leswi le stock market rifuwo ra tiko ri hungutekaka, ku tshembeka ka vona entirhweni a ka ha vuli nchumu. Ina, u fanele u titirhela, u nga tirheli khampani.”

Ku nga khathariseki swiphiqo leswi swi yaka swi engeteleka, xilaveko lexikulu xa ku va munhu a tirha xi tshama xi ri kona. Kutani, eminkarhini ya hina leyi cincaka hi ku hatlisa, munhu a nga ri hlakulela njhani langutelo lerinene hi ntirho wo tihanyisa, hi hala tlhelo a ri karhi a titwa a sirhelelekile entirhweni naswona a tsakile?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 3]

Thekinoloji ya manguva lawa yi nga ha va yi nyanyise ntshikilelo emintirhweni