Va Hlurile eNxanisweni

FRIEDA JESS u velekiwe hi 1911 le Denmark, hiloko yena ni vatswari va yena va rhurhela le Husum en’walungwini wa Jarimani. Endzhaku ka malembe u sungule ku tirha le Magdeburg, kutani hi 1930 a khuvuriwa a va Xichudeni xa Bibele, hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti vitaniwa hakona hi nkarhi wolowo. Hitler u sungule ku fuma hi 1933, kutani eka Frieda leswi swi ve masungulo ya ku xanisiwa malembe ya 23 hi mimfumo mimbirhi leyi tshikilelaka.

Hi March 1933 mfumo wa le Jarimani wu lerise leswaku ku va ni nhlawulo wa mani na mani. Dok. Detlef Garbe, nhloko ya Kampa ya Nxaniso leyi nga Xitsundzuxo ya le Neuengamme ekusuhi ni le Hamburg, u ri: “Vusoxalisi bya Tiko a byi lava ku sindzisa vanhu vo tala leswaku va hlawula holobye tlhelo murhangeri wa vona Adolf Hitler.” Timbhoni ta Yehovha ti yingise xitsundzuxo xa Yesu xa leswaku ti nga hlanganyeli eka tipolitiki ni ku nga vi “xiphemu xa misava,” hikwalaho a ti wu nghenelanga nhlawulo. Vuyelo byi ve byihi? Timbhoni ti yirisiwile.—Yohane 17:16.

Frieda u ye emahlweni ni mintirho ya yena ya Vukreste exihundleni, a tlhela a pfuneta eku kandziyisiweni ka magazini wa Xihondzo xo Rindza. U ri: “Timagazini tin’wana a ti ngungumerisiwa etikampeni ta nxaniso ti yisiwa eka vapfumeri-kulorhi.” U khomiwile hi 1940 kutani a konanisiwa hi Magestapo, ivi endzhaku ka sweswo a heta tin’hweti a pfaleriwe ekhotsweni a ri yexe. I yini lexi n’wi pfuneke leswaku a tiyisela? U ri: “Xikhongelo a xi ri xisirhelelo xa mina. A ndzi sungula ku khongela nimixo swinene ndzi tlhela ndzi khongela ko tala hi siku. Xikhongelo xi ndzi nyike matimba xi tlhela xi ndzi pfuna leswaku ndzi nga vileli ku tlula mpimo.”—Vafilipiya 4:6, 7.

Frieda u ntshunxiwile, kambe hi 1944 Magestapo ma tlhele ma n’wi khoma. Enkarhini lowu u gweviwe malembe ya nkombo le khotsweni ra Waldheim. Frieda u ya emahlweni: “Varindzi va le khotsweni a va ndzi avela ku ya tirha ni vavasati van’wana emakamareni yo hlambela eka wona. Hakanyingi a ndzi tirha ni mubohiwa wa le Czechoslovakia, hikwalaho a ndzi n’wi byela swo tala hi Yehovha ni hi ripfumelo ra mina. Mabulo wolawo ma ndzi endle ndzi tiya swinene.”

Ndzi Ntshunxiwa Swa Xinkarhana

Khotso ra le Waldheim ri tekiwe hi masocha ya Soviet hi May 1945, kutani Frieda a a ntshunxekile ku tlhelela eMagdeburg ni ku ya endla vutirheli bya yena bya le rivaleni, kambe sweswo a swo va swa xinkarhana. Timbhoni ti tlhele ti sungula ku vengiwa, enkarhini lowu se a ti vengiwa hi valawuri va Soviet Occupational Zone. Gerald Hacke wa Vumbiwa bya Hannah-Arendt lebyi Kambisisaka Vulawuri lebyi Tshikilelaka wa tsala: “Timbhoni ta Yehovha i ntlawa wun’wana lowu xanisiweke hi ku phindha-phindha hi valawuri vambirhi va tihanyi le Jarimani.”

 Ha yini ti tlhele ti vengiwa? Xivangelo xa kona a ku ri vukala-tlhelo bya Vukreste. Hi 1948, le Vuxeni bya Jarimani ku ve ni nhlawulo naswona hilaha Hacke a hlamuselaka hakona, “xivangelo-nkulu [xa ku xanisiwa ka Timbhoni ta Yehovha] a ku ri leswi a ti nga hlanganyeli eka nhlawulo.” Hi August 1950, Timbhoni ta Yehovha ti yirisiwile le Vuxeni bya Jarimani. Ku khomiwe vanhu va madzana, ku katsa na Frieda.

Frieda u tlhele a yisiwa ehubyeni kutani a gweviwa malembe ya tsevu ekhotsweni. “Enkarhini lowu a ndzi pfaleriwe ni vapfumeri-kulorhi, naswona swi ndzi pfune ngopfu ku va swin’we na vona.” Loko a ntshunxiwa hi 1956, u rhurhele eVupela-dyambu bya Jarimani. Frieda se u ni malembe ya 90 hi vukhale naswona u tshama le Husum, wa ha tirhela Yehovha, Xikwembu xa ntiyiso.

Frieda u xanisiwe malembe ya 23 hi valawuri vambirhi va tihanyi. “Manazi ma ringete ku ndzi dlaya; Makhomunisi ma ringete ku dlaya mintlhaveko ya mina. Xana ndzi ma kume kwihi matimba? Ndzi pfune hi ku dyondza Bibele nkarhi na nkarhi loko ndzi nga si khomiwa, ku khongela nkarhi na nkarhi loko ndzi pfaleriwe ndzi ri ndzexe, ku hlangana ni vapfumeri-kulorhi loko swi koteka ni ku byela van’wana hi vukhongeri bya mina nkarhi wun’wana ni wun’wana.”

Mfumo Wa Tihanyi Le Hungary

Tiko rin’wana laha Timbhoni ta Yehovha ti tiyiseleke ku vengiwa hi makume ya malembe hi le Hungary. Tin’wana a ti xanisiwanga hi mimfumo yo lerisa mimbirhi, kambe yinharhu. Un’wana wa tona i Ádám Szinger. Ádám u velekiwe le Paks, eHungary, hi 1922 naswona u kurisiwe a ri Muprotestente. Hi 1937 Swichudeni swin’wana swa Bibele swi endzele ekaya ka va Ádám, hiloko xikan’we-kan’we a tsakela rungula ra swona. Leswi a swi dyondzeke eBibeleni swi n’wi khorwisile leswaku tidyondzo ta le kerekeni ya yena a ti nga humi eBibeleni. Hikwalaho u tshike Kereke ya Protestente kutani a joyina Swichudeni swa Bibele evutirhelini bya swona bya le rivaleni.

Mfumo wa Tihanyi a wu ri ni nkucetelo lowukulu le Hungary. Maphorisa ma vone Ádám a ri karhi a chumayela hi yindlu ni yindlu xisweswo minkarhi yo tala a ma n’wi teka ma ya n’wi konanisa. Timbhoni ti tshikileriwe swinene naswona hi 1939 ntirho wa tona wu yirisiwile. Hi 1942, Ádám u khomiwile, a yisiwa ekhotsweni a tlhela a biwa swinene. I yini lexi n’wi pfuneke ku tiyisela maxangu ni tin’hweti leti a ti heteke ekhotsweni, a ri ni malembe ya 19 ntsena? “Loko ndza ha ri ekaya ndzi dyondze Bibele hi vukheta kutani ndzi swi twisisa kahle switshembiso swa Yehovha.” Ádám u ve Mbhoni ya Yehovha leyi khuvuriweke endzhaku ka loko a ntshunxiwile ekhotsweni. U khuvuriwe nivusiku hi August 1942, enambyeni lowu a wu ri ekusuhi ni kaya rakwe.

Ndzi Pfaleriwa eKhotsweni Ra Le Hungary, Ndzi Ya Tirha eKampeni Ya Nxaniso Le Serbia

Hi nkarhi wa nyimpi ya vumbirhi ya misava, tiko ra Hungary ri hlangane ni tiko ra Jarimani leswaku ma ya lwa ni matiko ya Soviet Union, naswona hi xixikana xa 1942, Ádám u tsariseriwe ku va socha. U ri: “Ndzi va byerile leswaku a ndzi nge yi enyimpini hikwalaho ka leswi ndzi swi dyondzeke eBibeleni. Ndzi va hlamusele vukala-tlhelo bya mina.” U gweviwe ku tshama malembe ya 11 ekhotsweni. Kambe Ádám a nga tshamanga nkarhi wo leha eHungary.

Hi 1943 ku hlengeletiwe Timbhoni ta Yehovha ta kwalomu ka 160, ti khandziyisiwa xikwekwetsu ti yisiwa eSerbia ti fambisiwa hi Nambu wa Danube. Ádám a a ri un’wana wa tona. Vabohiwa lava loko va fika le Serbia a va lawuriwa hi Mfumo wa Vunharhu wa Hitler. Va pfaleriwe ekampeni ya nxaniso ya le Bor kutani va sindzisiwa ku tirha emugodini wa koporo. Endzhakunyana ka lembe, va tlheriseriwe eHungary, laha Ádám a nga fika a ntshunxiwa hi masocha ya le Soviet hi ximun’wana xa 1945.

Hungary Ri Lawuriwa Hi Makhomunisi

Kambe ntshunxeko a wu tlhaveriwanga hi dyambu. Eku heleni ka va-1940, valawuri lava nga Makhomunisi le Hungary va sivele ntirho wa Timbhoni ta Yehovha, hilaha Mfumo wa Tihanyi wu endleke hakona emahlweni ka nyimpi. Hi 1952, Ádám, loyi sweswi se a ri ni malembe ya 29 hi vukhale naswona a a ri ni nsati ni vana vambirhi, u khomiwile a tlhela a hehliwa hikwalaho ko ala ku va socha. Ádám u byele huvo a ku: “A ndzi sunguli ku ala ku va socha. Hi nkarhi wa nyimpi,  ndzi khomiwile ndzi hlongoleriwa le Serbia hikwalaho ka sweswo. Ndzi ala ku nghenela vusocha hikwalaho ka ripfalo ra mina. Ndzi Mbhoni ya Yehovha naswona a ndzi hlanganyeli eka tipolitiki.” Ádám u gweviwe ku tshama ekhotsweni malembe ya nhungu, endzhakunyana ma hungutiwa ma va mune.

Ádám u hambete a vengiwa ku fikela exikarhi ka va-1970, endzhaku ka malembe yo tlula 35, Xichudeni xin’wana xa Bibele xi endzele kaya ra vatswari va yena. Enkarhini lowu hinkwawo, u gweviwe malembe ya 23 emakhotsweni yo ringana tsevu a tlhela a tshama emakhotsweni ni le tikampeni ku ringana malembe ya khume. U tiyisele ku xanisiwa hi mimfumo minharhu hi ku phindha-phindha—ku nga Mfumo wa Tihanyi loko ku nga si va ni nyimpi ya vumbirhi ya misava eHungary, Vusoxalisi bya Tiko ra Jarimani le Serbia ni Vukhomunisi le Hungary hi nkarhi wa nyimpi ya vusukumbele.

Ádám wa ha tshama edorobeni ra ka vona ra Paks naswona u tirhela Xikwembu hi ku tshembeka. Xana a a ri ni vuswikoti lebyi nga tolovelekangiki lebyi n’wi endleke a tiyisela maxangu hi ndlela leyi humelelaka? Nikatsongo. Wa hlamusela:

“Ku dyondza Bibele, ku khongela ni ku tihlanganisa ni vapfumeri-kulorhi hi swona swi ndzi pfuneke. Kambe ndzi tsakela ku kandziyisa swilo swin’wana swimbirhi. Xo sungula, Yehovha i Xihlovo xa matimba. Ku va ni vuxaka lebyikulu na yena swi ndzi tiyise ngopfu. Xa vumbirhi, a ndzi tshama ndzi ri karhi ndzi anakanya hi Varhoma ndzima 12, leyi nge: ‘Mi nga tirihiseli.’ Hikwalaho a ndzi kalanga ndzi va ni xikhomela. Loko a ndzi swi lavile ku rihisela eka lava ndzi xaniseke a ndzi ta va ndzi rihiserile, kambe a ndzi swi endlanga sweswo. A hi fanelanga hi tirhisa matimba lawa Yehovha a hi nyikaka wona leswaku hi tlherisela swo biha hi swo biha.”

Ku Hela Ka Nxaniso

Sweswi a ku na xihinga lexi sivelaka Frieda na Ádám ku gandzela Yehovha. Kambe, xana leswi swi va humeleleke swi paluxa yini malunghana ni ku xanisiwa hikwalaho ka vukhongeri? Swi paluxa leswaku nxaniso wolowo a wu pfunanga nchumu—ngopfu-ngopfu loko ku xanisiwa Vakreste va xiviri. Hambileswi Timbhoni ta Yehovha ti lahlekeriweke hi swilo swo tala ti tlhela ti xanisiwa hi ndlela ya tihanyi, nxaniso wolowo a wu xi fikelelanga xikongomelo xa wona. Namuntlha, Timbhoni ta Yehovha ta andza swinene eYuropa laha ku nga tshama ku fuma vulawuri byimbirhi bya tihanyi.

Xana Timbhoni ti angule njhani loko ti xanisiwa? Hilaha timhaka ta Frieda na Ádám ti kombisaka hakona, ti tirhise ndzayo ya Bibele leyi nge: “U nga pfumeli ku hluriwa hi swo biha, kambe hambeta u hlula swo biha hi leswinene.” (Varhoma 12:21) Xana leswinene swi nga hlula leswo biha? Ina, loko u ri ni ripfumelo leri tiyeke eka Xikwembu. Ku hlula ka Timbhoni ta Yehovha ehansi ka nxaniso eYuropa a ku ri ku hlula ka moya wa Xikwembu, leswi kombisaka matimba ya mfanelo ya vunene leyi byariwaka hi moya lowo kwetsima eka Vakreste lava titsongahataka. (Vagalatiya 5:22, 23) Leyi i dyondzo leyi hinkwerhu ka hina hi nga yi tekaka yi ri ya nkoka, emisaveni ya namuntlha leyi nga ni madzolonga.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 5]

Frieda Jess (loyi sweswi a nga wa ka Thiele) loko a khomiwa ni sweswi

[Swifaniso leswi nga eka tluka 7]

Ádám Szinger loko a khomiwa ni sweswi