‘Nomu Wa Ntiyiso Wu Ta Tshama Hilaha Ku Nga Heriki’

RIRIMI ri nga onha vutomi bya munhu hinkwabyo ku fana ni ndzilo lowutsongo lowu nga hisaka nhova. Ri tale chefu kambe ri nga tlhela ri va “murhi wa vutomi.” (Swivuriso 15:4) Rifu ni vutomi swi le matimbeni ya ririmi. (Swivuriso 18:21) Xirho lexi lexitsongo, ku nga ririmi ra hina, xi ni matimba swinene lerova xi nga endla swivati emirini hinkwawo. (Yakobo 3:5-9) Hi ta va hi tlharihile loko hi lawula ririmi ra hina.

Eka xiyenge xa vumbirhi xa ndzima ya 12 ya buku ya Bibele ya Swivuriso, Hosi Solomoni wa le Israyele wa khale u nyikela ndzayo ya nkoka leyi hi pfunaka ku lawula ririmi ra hina. Hi ku tirhisa swivuriso swo koma leswi twisisekaka, hosi yo tlhariha yi komba leswaku leswi swi vuriwaka swi nga va ni vuyelo lebyinene kumbe byo byiha, naswona swi paluxa swo karhi hi munhu loyi a swi vuleke. Ndzayo leyi huhuteriweke ya Solomoni ya tirha eka mani na mani la navelaka ku ‘rindza nyangwa ya milomu ya yena.’—Pisalema 141:3.

‘Ku Yengiwa Hi Ku Tlula Nawu’

Solomoni u ri: “Munhu wo biha u yengiwa hi ku tlula nawu ka milomu, kambe lowo lulama wa huma emaxangwini.” (Swivuriso 12:13) Ku hemba i ku yengiwa hi milomu leyi tlulaka nawu leyi vaka xirimbana lexi dlayaka eka loyi a hembaka. (Nhlavutelo 21:8) Ku hemba ku nga ha vonaka ku ri ndlela yo olova yo balekela ku xupuriwa kumbe xiyimo lexi nga tsakisiki. Kambe, xana ku hemba a swi endli leswaku munhu a tlhandleka vunwa ehenhla ka vunwa byin’wana? Tanihi leswi munhu loyi a sungulaka ku gembula hi swimalana a yaka a gembula hi mali yo tala loko a ri karhi a ringeta ku vuyeriwa hi mali leyi a dyiweke yona, a swi hlweli leswaku muhembi a tikuma a ri karhi a ringeta ku pfala mavunwa hi vunwa.

Ku tlula nawu ka milomu ku tlhela ku yenga la byelaka van’wana mavunwa lerova a hetelela a tixisa. Hi xikombiso, muhembi a nga ha tivona a ri n’wantlhadyana, kasi a nga tivi nchumu. Xisweswo u hanyela ku hemba. Hakunene, “u [titlakusa] swinene ematihlweni yakwe ku kumisisa xidyoho xakwe leswaku a xi venga.” (Pisalema 36:2) Mavunwa i ntlhamu hakunene! Hi hala tlhelo, lowo lulama a nge tikumi a ri exiyin’weni xo tano xo tika. Hambiloko a ri ekhombyeni, a nge hembi.

‘Mihandzu Leyi Xurhisaka’

Muapostola Pawulo u tsundzuxile: “Mi nga tshuki mi hambukisiwa: Xikwembu a hi xa ku vungunyiwa. Hikuva xin’wana ni xin’wana  lexi munhu a xi byalaka, u ta tlhela a tshovela xona.” (Vagalatiya 6:7) Nsinya lowu wa nawu wu tirha eka marito ni swiendlo swa hina. Solomoni u ri: “U xurha hi leswinene leswi humaka eka mihandzu ya nomu wa munhu, ni leswi swi endliwaka hi mavoko ya munhu swi tlhelela eka yena.”—Swivuriso 12:14.

Nomu lowu “vulaka vutlhari” wu humesa mihandzu leyi xurhisaka. (Pisalema 37:30) Leswaku u va ni vutivi u fanele u va ni vutlhari, naswona a ku na munhu la nga mativa-hinkwaswo. Munhu un’wana ni un’wana u fanele a yingisa ndzayo leyinene. Hosi ya le Israyele yi ri: “Ndlela ya xiphukuphuku yi lulamile ematihlweni ya xona, kambe loyi a yingisaka xitsundzuxo u tlharihile.”—Swivuriso 12:15.

Yehovha u hi nyika ndzayo leyi twalaka hi ku tirhisa Rito ra yena na hi ku tirhisa nhlengeletano ya yena, a tirhisa tibuku leti lunghiseleriwaka hi “hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha.” (Matewu 24:45; 2 Timotiya 3:16) I vuphukuphuku hakunene ku ala ndzayo leyinene ivi hi phikelela hi endla swilo hi ndlela ya hina! Hi ‘fanele hi hatlisa emhakeni yo twa’ loko Yehovha, “Loyi a dyondzisaka vanhu vutivi,” a hi tsundzuxa hi ndlela leyi a yi tirhisaka ku vulavula na hina.—Yakobo 1:19; Pisalema 94:10.

Xana lavo tlhariha ni swiphukuphuku va angurisa ku yini loko va tseketseriwa kumbe va soriwa swi nga fanelanga? Solomoni wa hlamula: “I xiphukuphuku lexi twarisaka ku dyiwa hi mbitsi ka xona hi siku rero, kambe lowo tlhariha u funengeta tingana.”—Swivuriso 12:16.

Loko xiphukuphuku xo khunguvanyisiwa xi hatla xi hlamula hi ku hlundzuka—“hi siku rero.” Kambe munhu wo tlhariha u khongelela moya wa Xikwembu leswaku wu n’wi pfuna a tikhoma. U tinyika nkarhi wo anakanyisisa hi ndzayo ya Rito ra Xikwembu a tlhela a anakanyisisa hi marito ya Yesu lama nge: “Hambi ku ri mani la mi makalaka erhameni ra xinene, hundzuluxelani ni lerin’wana eka yena.” (Matewu 5:39) Leswi a navelaka ku “nga tlheriseli swo biha hi swo biha hambi eka mani,” munhu wo tlhariha u lawula ririmi rakwe leswaku ri nga vuli swo huma endleleni. (Varhoma 12:17) Hilaha ku fanaka, na hina hi nga papalata timholovo hi ku ka hi nga swi tekeli enhlokweni leswi van’wana va hi sandzaka ha swona.

‘Ririmi Leri Horisaka’

Ku tlula nawu ka nomu ku nga onha swinene ehubyeni. Hosi ya le Israyele yi ri: “Loyi a vulavulaka swo tshembeka u ta vula swo lulama, kambe mbhoni ya vunwa, ya xisa.” (Swivuriso 12:17) Mbhoni ya ntiyiso yi vulavula swo tshembeka hikuva vumbhoni bya yona bya tshembeka. Marito ya yona ma seketela ku endliwa ka vululami. Hi hala tlhelo, mbhoni ya vunwa yi tele vukanganyisi naswona yi seketela vuhomboloki bya le hubyeni.

Solomoni u ya emahlweni a ku: “U kona la vulavulaka handle ko anakanya ku fana ni ku tlhava ka banga, kambe ririmi ra lavo tlhariha ra horisa.” (Swivuriso 12:18) Marito ma nga tlhava ku fana ni tlhari, ma dlaya xinghana ma tlhela ma vanga swiphiqo. Kumbe ma nga ha tsakisa  ma tlhela ma aka xinghana. Xana ku poyilana, ku holova, ku tshamela ku sola ni ku rhukana a hi marito yo tlhava lama nga rivalekiki? Vona ndlela leyi swi nga swinene ha yona ku kombela ku rivaleriwa swi huma embilwini xisweswo hi lulamisa swihoxo swihi ni swihi leswi hi nga ha swi endlaka!

Eminkarhini yo nonon’hwa leyi hi hanyaka eka yona, a swi hlamarisi leswi vo tala va “tshovekeke mbilu” va tlhela va ‘pfotloka emoyeni.’ (Pisalema 34:18) Loko hi ‘vulavula hi ku chavelela eka mimoya-xiviri leyi karhatekeke’ ni ku tlhela hi ‘seketela lava tsaneke,’ xana sweswo a hi ku tirhisa marito lama hanyisaka? (1 Vatesalonika 5:14) Ina, marito ya ntwela-vusiwana ma nga ha khutaza vana va kondlo-a-ndzi-dyi lava lwisanaka ni ntshikilelo wa tintangha. Ku vulavula ni vadyuhari hi musa swi nga ha va endla va titwa va laviwa naswona va rhandziwa. Marito ya musa ma nga ha endla leswaku lava vabyaka va va ni siku lerinene. Hambi ku ri ndzayo swa olova ku yi amukela loko yi nyikeriwa “hi moya wo rhula.” (Vagalatiya 6:1) Wa nga vona ndlela leyi ririmi ri va pfunaka ha yona van’wana loko ri tirhiseriwa ku va byela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu!

‘Nomu Lowu Tshamaka Hilaha Ku Nga Heriki’

Solomoni u tirhise rito leri nge “nomu” ni mavizweni wa rona ku nga “ririmi” a ku: “Nomu wa ntiyiso wu ta simekiwa wu tiya hi masiku, kambe ririmi ra mavunwa a ri nge tlhaveriwi hi dyambu.” (Swivuriso 12:19) Xiga lexi nge “nomu wa ntiyiso” a xi le ka vunyingi hi Xiheveru naswona a xi vulavuli hi ntiyiso ntsena. Buku yin’wana yi vula leswaku xi vula ku tiya ni ku tshembeka. “Mhaka leyi nga ni mfanelo leyi, yi ta tshama . . . hi masiku hikuva yi ta kumeka yi tshembekile a yi nge fani ni ririmi leri hembaka . . . leri nga ha kanganyisaka swa xinkarhana kambe ri nga taka ri nga hluli loko ri ringiwa.”

Hosi yo tlhariha yi ri: “Vuxisi byi le timbilwini ta lava va kunguhataka mano yo biha, kambe lava va kunguhataka ku rhula va tsaka.” Ya engetela: “Ku hava nchumu wo biha lowu nga ta wela lowo lulama, kambe lavo homboloka kunene va ta va ni makhombo yo tala.”—Swivuriso 12:20, 21.

Vahlohloteri va makungu yo biha va vanga  maxangu ni ku xaniseka. Hi hala tlhelo, vatsundzuxi lava tisaka ku rhula va ta tsaka hi ku va va endla leswi nga swinene. Nakambe va tsaka loko va vona vuyelo lebyinene bya marito ya vona. Xa nkoka ngopfu, va tiphina hi ku amukeriwa hi Xikwembu, hikuva “milomu ya vunwa i nchumu lowu nyenyetsaka eka Yehovha, kambe lava va endlaka hi ku tshembeka va n’wi tsakisa.”—Swivuriso 12:22.

‘Marito Lama Funengetaka Vutivi’

Loko hosi ya Israyele yi hlamusela ku hambana exikarhi ka munhu loyi a nga ni vuxiyaxiya eka leswi a swi vulaka ni loyi a nga riki na byona, yi ri: “Munhu wo tlhariha u funengeta vutivi, kambe mbilu ya swihunguki yi huwelela vuphukuphuku.”—Swivuriso 12:23.

Munhu wo tlhariha wa swi tiva loko a fanele a vulavula ni loko swi nga fanelanga. U funengeta vutivi hi ku tikhoma leswaku a nga bombisi leswi a swi tivaka. Leswi a swi vuli swona leswaku minkarhi hinkwayo u tumbeta vutivi lebyi a nga na byona. Ematshan’wini ya sweswo, u byi kombisa hi vutlhari. Ku hambana na yena, xiphukuphuku xi hatlisela ku vulavula xi kombisa vuphukuphuku bya xona. Hikwalaho, hi nga vulavuli ngopfu naswona hi nga tinyungubyisi.

Loko a ya emahlweni a kombisa ku hambana, Solomoni u hlamusela yinhla leyi xiyekaka malunghana ni ku gingiriteka ni vulolo. U ri: “Voko ra lava va gingiritekaka hi rona leri nga ta fuma, kambe voko leri lolohaka ri ta endla ntirho wo sindzisiwa.” (Swivuriso 12:24) Ku tirha hi matimba swi tisa nhluvuko swi tlhela swi endla leswaku u va ni mali, kasi vulolo byi vanga vuhlonga. Xidyondzi xin’wana xi ri: “Hi ku famba ka nkarhi munhu wo loloha u ta va hlonga ra la gingiritekaka.”

‘Marito Lama Tisaka Ntsako’

Hosi Solomoni u tlhela a vulavula hi mhaka ya mavulavulelo loko a hlamusela ndlela leyi vanhu va nga xiswona. U ri: “Ku vilela embilwini ya munhu hi kona loku nga ta yi tshova, kambe rito lerinene ra yi tsakisa.”—Swivuriso 12:25.

Ku ni swilo swo tala leswi vilerisaka munhu leswi nga n’wi vangelaka mabibi ya mbilu ni gome. Lexi nga susaka ku vilela loku ni ku tsakisa mbilu ya yena, i marito lamanene lama khutazaka lama vuriwaka hi munhu la nga ni ntwela-vusiwana. Kambe, xana van’wana va nga swi tivisa ku yini leswi hi dyaka loko hi nga va byelanga? Ina, loko hi langutana ni nhlomulo ni ntshikilelo, hi lava munhu loyi a nga ni ntwela-vusiwana loyi hi nga tiphofulaka eka yena leswaku a hi pfuna. Ku tlula kwalaho, ku phofula leswi hi dyaka swi hunguta mabibi ya mbilu. Hikwalaho i swinene ku tiphofula eka loyi u tekaneke na yena, mutswari kumbe munghana wa moya la fanelekaka la nga ni ntwela-vusiwana.

Xana ma kona marito man’wana lama khutazaka handle ka lama kumekaka eBibeleni? Hikwalaho, hi fanele hi tshinela eka Xikwembu hi ku anakanyisisa hi Rito ra xona leri huhuteriweke. Hakunene, swi ta tsakisa mbilu leyi tshovekeke swi tlhela swi hatimisa mahlo lama nga ni gome. Mupisalema u kandziyisa sweswo hi ku vula leswi: “Nawu wa Yehovha wu hetisekile, wu vuyisa moya-xiviri. Xitsundzuxo xa Yehovha xa tshembeka, xi tlharihisa la nga riki na ntokoto. Swileriso leswi humaka eka Yehovha  swi lulamile, swi tsakisa mbilu; xileriso xa Yehovha xi basile, xi hatimisa mahlo.”—Pisalema 19:7, 8.

Ndlela Leyi Vuyerisaka

Loko yi kombisa ku hambana exikarhi ka ndlela ya lowo lulama ni lowo homboloka, hosi ya Israyele yi ri: “Lowo lulama u kambela madyelo yakwe, kambe ndlela ya lavo homboloka ya va tsendzelekisa.” (Swivuriso 12:26) Munhu wo lulama u ma hlawula hi vukheta madyelo yakwe ku nga vanghana lava a va hlawulaka. U va hlawula hi vukheta, a tikarhatela ku papalata vanghana lava nga ni khombo. Lavo homboloka a va va hlawuli hi vukheta vanghana, tanihi leswi va honisaka ndzayo naswona va endlaka swilo hi ndlela ya vona. Leswi va xisiweke va tsendzeleka.

Hosi Solomoni u tlhela a kombisa ku hambana exikarhi ka lolo ni la gingiritekaka. U ri: “Vulolo a byi nge swi hlongorisi swiharhi, kambe la gingiritekaka i rifuwo ra risima ra munhu.” (Swivuriso 12:27) Munhu wo loloha—‘lolo’—a ri “hlongorisi” kumbe a ri ‘oxi’ xiharhi xa rona. (Bibele—Mahungu Lamanene) Kahle-kahle a ri swi heti leswi ri swi sunguleke. Hi hala tlhelo, ku gingiriteka ku fana ni rifuwo.

Muapostola Pawulo u vone ku loloha ku ri nchumu lowu nga ni khombo lerova a vona swi fanerile leswaku a tsalela Vakreste-kulobye va le Tesalonika ni ku tsundzuxa vanhu va kwale lava a va “[famba] hi ndlela leyi nga hlelekangiki”—a va nga tirhi nikatsongo kambe a va nghenelela eka leswi nga va khumbiki. Vanhu vo tano a va ri ndzhwalo lowukulu eka lavan’wana. Hikwalaho Pawulo u va tsundzuxe erivaleni, a va khutaza ku “tirha hi ku rhula [leswaku] va ta dya swakudya leswi va tikumelaka swona hi voxe.” Kutani loko va nga yi amukeli ndzayo leyi tiyeke, Pawulo u tsundzuxe lavan’wana evandlheni leswaku va “hambana” na vona—va va papalata va nga va nghenisi etimhakeni ta vona ta xinghana.—2 Vatesalonika 3:6-12.

Hi fanele hi tsundzuka ndzayo ya Solomoni leyi vulavulaka hi ku gingiriteka hi tlhela hi yingisa ndzayo ya yena yo tirhisa ririmi ra hina hi ndlela leyi faneleke. A hi tikarhateleni ku tirhisa ririmi rolero leswaku hi hanyisa, hi tsakisa van’wana hi hala tlhelo hi ri karhi hi papalata ku tlula nawu ka milomu naswona hi hambeta hi famba hi ndlela leyinene. Solomoni wa hi tiyisekisa: “Ku ni vutomi endleleni ya ku lulama, naswona riendzo a ri vuli rifu endleleni ya rona.”—Swivuriso 12:28.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 27]

“Loyi a yingisaka xitsundzuxo u tlharihile”

[Swifaniso leswi nga eka tluka 28]

“Ririmi ra lavo tlhariha ra horisa”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Ku tiphofula eka munghana la tshembekaka swa chavelela

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Ku anakanyisisa hi Rito ra Xikwembu swi tsakisa mbilu