Huvo Leyi Tlakukeke Yi Yima Ni Vugandzeri Bya Ntiyiso “eTikweni Ra Ararati”

Tatana loyi a nga ni timpfu wa le Armenia, loyi a nga ni vana vanharhu u yime emahlweni ka huvo leyi tlakukeke ya tiko ra rikwavo. Ntshunxeko wa yena ni wa vapfumeri-kulobye vo tala wu le khombyeni. Huvo yi rhiye ndleve loko a ri karhi a hlamusela ripfumelo ra yena hi ku tshaha eBibeleni. Ku twisisa ndlela leyi vugandzeri bya ntiyiso byi hluleke ha yona ehubyeni ya tiko rero, a hi voneni ndlela leyi ku tengiweke ha yona.

TIKO ra Armenia ri le vuxeni bya Turkey edzongeni wa tintshava ta Caucasus. Ri ni vanhu vo tlula timiliyoni tinharhu. Yerevan i ntsindza wa tiko leri, lowu langutaneke ni tinhlohlorhi timbirhi ta Ntshava ya Ararati, laha hi ku ya hi leswi vanhu va swi vulaka, ngalava ya Nowa yi yimeke kona endzhaku ka Ndhambi ya misava hinkwayo.—Genesa 8:4. *

Timbhoni ta Yehovha ti endle ntirho wa tona wa Vukreste eArmenia ku sukela hi 1975. Endzhaku ka loko tiko ra Armenia ri ntshunxekile eka mfumo wa khale ka Soviet Union hi 1991, ku simekiwe Huvo ya Tiko ya Timhaka ta Vukhongeri  leswaku vukhongeri byi ta tsarisiwa ximfumo. Hambiswiritano, hi ku phindha-phindha huvo leyi yi ale ku tsarisa Timbhoni ta Yehovha, hikwalaho ka vukala-tlhelo bya tona bya Vukreste. Xisweswo, ku sukela hi 1991 vantshwa vo tlula 100 lava nga Timbhoni va le Armenia va voniwe nandzu, naswona hakanyingi a va khomiwa hileswi a va ala ku nghenela vusocha hikwalaho ka xiyimo xa vona lexi sekeriweke eBibeleni.

Huvo yi tlhele yi kombela vachuchisi va hulumendhe leswaku va kambisisa ntirho wa vukhongeri bya Lyova Margaryan, nkulu la nga Mukreste tlhelo gqweta leri tirhaka hi matimba leri a ri thoriwe exitichini xa gezi xa kwalaho. Eku heteleleni, Makwerhu Margaryan va n’wi hehlile va tirhisa Nawu wa vu-244, wa khale ka nawu wa le Soviet lowu simekiweke enkarhini wa Khrushchev, lowu a wu endleriwe ku sivela ni ku herisa Timbhoni ta Yehovha ni mintlawa yin’wana ya vukhongeri.

Nawu wolowo a wu vula leswaku i nandzu ku vumba kumbe ku rhangela ntlawa wa vukhongeri lowu xisetelaka hi ku chumayela tidyondzo ta vukhongeri kasi wu ‘yenga vantshwa leswaku va ya eminhlanganweni ya vukhongeri lebyi nga tsarisiwangiki ximfumo’ ni ‘ku kucetela swirho swa byona leswaku swi ala ku endla mintirho ya tiko.’ Leswaku muchuchisi loyi a seketela mavunwa yakwe, u vulavule hi vana lavatsongo lava yaka eminhlanganweni leyi fambisiwaka hi Makwerhu Margaryan edorobeni ra Metsamor. Muchuchisi u tlhele a vula leswaku Makwerhu Margaryan u sindzisa vantshwa emavandlheni leswaku va ala ku nghenela vusocha.

Ku Sungula Ka Ku Tenga

Ku tenga ku sungule hi Ravuntlhanu, July 20, 2001, ehubyeni ya xifundzha xa Armavir naswona mutshama-xitulu wa kona a ku ri Muavanyisi-nkulu Manvel Simonyan. Ku tengiwe ku fikela hi August. Loko timbhoni ta vachuchisi ti vutisisiwile ehubyeni ya vuavanyisi ti hetelele ti pfumerile leswaku swirho swa National Security Ministry (leyi khale a yi ri KGB) swi lo ti byeletela leswaku ti tsala leswi Makwerhu Margaryan a hehliwaka ha swona, swi tlhela swi ti sindzisa leswaku ti sayina maphepha ya kona. Eka xiendlakalo xin’wana, wansati un’wana u pfumerile leswaku mutirhela-mfumo wa Security Ministry u n’wi byele leswaku a vula leswaku “Timbhoni ta Yehovha ti lwisana ni hulumendhe ni vukhongeri bya hina.” Wansati loyi u vule leswaku a a nga tivi ni un’we wa Timbhoni ta Yehovha hi nyama kambe a a lo twa hi ta swihehlo leswi ti hehliwaka ha swona eka thelevhixini ya Tiko.

Loko Makwerhu Margaryan a nyikiwe nkarhi wo tiphofula, u vule leswaku vana lavatsongo lava taka eminhlanganweni ya Timbhoni ta Yehovha va pfumeleriwa hi vatswari va vona. U tlhele a hlamusela leswaku ku joyina vusocha i mhaka ya munhu hi xiyexe. Muchuchisi u n’wi konanise masiku yo hlayanyana. Makwerhu Margaryan, u hlamule swivutiso swa mayelana ni ripfumelo ra yena hi moya wo rhula, a ri karhi a tirhisa Bibele, naswona muchuchisi a a languta Matsalwa ya kona eBibeleni ya yena.

Hi September 18, 2001, muavanyisi a “nga n’wi vonanga nandzu” Margaryan, u vule leswaku “a ku na vumbhoni ni byin’we lebyi kombaka leswaku ntirho wa yena a wu lwisana ni nawu.” Xiviko lexi nga ni vuxokoxoko bya nandzu lowu xi tsariwe eka phepha-hungu ra Associated Press. Xi ri: “Namuntlha murhangeri wa Timbhoni ta Yehovha eArmenia a nga voniwanga nandzu eka xihehlo xa leswaku u hundzula vanhu hi nsindziso nileswaku u kucetela vantshwa leswaku va ala ku joyina vusocha. Endzhaku ka ku tenga  tin’hweti timbirhi, Huvo yi vule leswaku a ku nga ri na vumbhoni lebyi eneleke lebyi lwisanaka ni murhangeri Levon Markarian [Lyova Margaryan]. Phela, a a ta va a pfaleriwe malembe yo fikela eka ntlhanu. . . . Hambileswi Vumbiwa bya le Armenia byi nyikaka vukhongeri ntshunxeko, swa tika leswaku vukhongeri lebyintshwa byi tsarisiwa ximfumo naswona milawu yi seketela Kereke ya Apostola ya le Armenia.” Eka phepha-hungu ra yona ra September 18, 2001, Organization for Security and Cooperation in Europe (OSCE) yi te: “Hambileswi huvo yi amukeleke ndlela leyi ku avanyisiweke ha yona, Nhlangano wa OSCE wu swi vone swi nga fanelanga ku va nandzu lowu wu tisiwa ehubyeni.”

Ku Tenga Ku Ya eMahlweni

Nilokoswiritano, vachuchisi va endle xikombelo xa leswaku nandzu wu tlhela wu tengiwa, kutani nandzu lowu wu tlhele wu tengiwa tin’hweti tin’wana ta mune. Loko ka ha ku sungula ku tengiwa, Makwerhu Margaryan u nyikiwe nkarhi wo tiphofula, hiloko a vutisiwa xivutiso xo sungula hi un’wana wa vaavanyisi lava a va ri kwalaho. Loko Makwerhu Margaryan a sungula ku pfula nomu, mutshama-xitulu wa xisati u n’wi kavanyetile a n’wi kaneta. Endzhaku ka sweswo, a nga ha n’wi pfumelelanga Makwerhu Margaryan leswaku a hetisa nhlamulo ya xivutiso ni xin’we. Handle ko vula swivangelo swo karhi, swivutiso swo tala leswi makwerhu a vutisiweke swona hi gqweta ra yena a nga swi tekanga swi ri vumbhoni. Loko ku ri karhi ku tengiwa, vanhu lava vengaka Timbhoni lava a va lo mphaa, ehubyeni va tlatlarhukile va phyandlasela Makwerhu Margaryan hi nhlambha. Loko va hetile ku tenga, swiviko swo tala swa mavunwa leswi soholotiweke swa nandzu wolowo swi haxiwile eka thelevhixini, naswona swin’wana swa swona a swi vula leswaku entiyisweni Makwerhu Margaryan u pfumerile leswaku u ni nandzu.

Loko va ha ri eku tengeni, mutshama-xitulu wa vaavanyisi lavanharhu u hlamarise vahlaleri loko a humesa papila leri humaka eka Huvo ya Tiko ya Timhaka ta Vukhongeri, leri a ri vula leswaku vachuchisi va fanele va n’wi vona nandzu Makwerhu Margaryan. Leswi swi hlamarise vahlaleri va le matikweni hinkwawo, tanihi leswi loko tiko ra Armenia ri endla xikombelo eka Huvo ya Yuropa ri pfumeleke leswaku ri  ta “tiyiseka leswaku Tikereke kumbe vukhongeri hinkwabyo, ngopfu-ngopfu lebyi nga ‘riki bya ndhavuko,’ byi nga endla mintirho ya byona hi ku ntshunxeka.”

Loko nandzu wu ya emahlweni wu tengiwa eka mavhiki lama landzeleke, xiyimo xi nyanye ku biha. Vakaneti va ye emahlweni va kayakayisa Timbhoni va tlhela va ti hlasela endzeni ni le handle ka huvo. Vavasati lava nga Timbhoni va rahiwe milenge leyi. Loko Mbhoni yin’wana yi bukuteriwile kambe yi ala ku tirihisela, yi rahiwe nhlana lowu, kutani yi ya etlela exibedlhele.

Hi nkarhi wolowo, ku hlawuriwe muavanyisi un’wana la nga ta ungamela. Hambileswi vayingiseri va nga ri vangani va ringeteke ku kavanyeta gqweta ra makwerhu, muavanyisi lontshwa u va tshikisile, a tlhela a lerisa phorisa leswaku ri humesa wansati un’wana loyi a a tlatlarhuka a xungeta gqweta ra makwerhu.

Nandzu Wu Yisiwa Eka Huvo Leyi Tlakukeke Ya Le Armenia

Eku heteleleni, hi March 7, 2002, huvo leyi pfuxetaka nandzu yi yime ni ndlela leyi ku avanyisiweke ha yona ro sungula. Lexi hlamarisaka, Huvo ya Tiko ya Timhaka ta Vukhongeri yi xaxisiwile. Nakambe, vachuchisi va endle xivilelo mayelana ni xiboho lexi, enkarhini lowu va xi endle eka huvo leyi tlakukeke ya le Armenia—Huvo ya Cassation. Enkarhini lowu vachuchisi va kombele leswaku Huvo yi tlherisela nandzu lowu eka huvo yo sungula leswaku “yi n’wi vona nandzu.”

Ntlawa wa vaavanyisi va tsevu, lowu mutshama-xitulu wa kona a ku ri Muavanyisi-nkulu Mher Khachatryan, wu hlengeletane hi awara ya 11 nimixo hi April 19, 2002. Loko mutshama-xitulu a sungula ku vulavula, un’wana wa vachuchisi u vule hi ku hlundzuka leswaku tihuvo timbirhi leto sungula ti tsandzekile ku n’wi vona nandzu Makwerhu Margaryan. Hambiswiritano, enkarhini lowu ku kavanyetiwe muchuchisi kutani vaavanyisi va mune va n’wi vutisisa leswaku va kuma ntiyiso wa mhaka. Muavanyisi un’wana u tshinye muchuchisi hikwalaho ko ringeta ku kucetela Huvo leswaku yi lwisana na Makwerhu Margaryan hi ku va a nghenisa mhaka ya ntirho wo chumayela ni ya leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti tsarisiwanga ximfumo—sweswo hinkwaswo a swi nga tekiwi swi ri leswi lwisanaka ni Nawu wa vu-244. Kutani muavanyisi u hlamusele leswaku leswi a swi endliwa hi muchuchisi loyi “a ku ri ku xanisa munhu hi ku tirhisa nawu.” Muavanyisi un’wana u boxe timhaka to hambana ta le Hubyeni ya Yuropa laha Timbhoni ta Yehovha ti tekiweke ti ri “vukhongeri lebyi tiviwaka” naswona ti faneleke ti sirheleriwa hi Nhlengeletano ya Timfanelo ta Vanhu ya le Yuropa. Enkarhini wolowo, mufundhisi u tlatlarhukile a vula leswaku Timbhoni ta Yehovha ti hambanisa tiko. Huvo yi n’wi byele leswaku a pfala nomu.

Kutani vaavanyisi va vitane Lyova Margaryan emahlweni ka vayingiseri, ku nga mhaka leyi nga tolovelekangiki eka huvo leyi leyikulu. Makwerhu Margaryan u nyikele vumbhoni lebyinene malunghana ni xiyimo xa Vukreste xa Timbhoni ta Yehovha etimhakeni to hambana-hambana. (Marka 13:9) Endzhaku ko burisananyana, Huvo yi yime hi rito rin’we yi vula leswaku “a yi n’wi voni nandzu.” Makwerhu Margaryan u te hefu! Xiboho xa Huvo lexi tsariweke a xi ku: “Nawu lowu nga kona sweswi a wu teki ntirho [wa Lyova Margaryan] wu ri xidyoho, naswona xihehlo xa muxaka lowu xi lwisana ni Nawu wa vu-23 wa Vumbiwa bya le Armenia ni Nawu wa vu-9 wa Nhlengeletano ya le Yuropa.”

Vuyelo Bya Xiboho

Loko vachuchisi a va lo humelela, a va ta va va pfule ndlela ya ximfumo yo lwisana ni vakulu van’wana lava nga Timbhoni emavandlheni hinkwawo ya le Armenia. Nkateko wa kona, xiboho lexi nga erivaleni lexi endliweke hi Huvo xi ta sivela ku kayakayisiwa ko tano. Loko a ku lo endliwa xiboho lexi hambaneke ni lexi, a ku ta hambeta ku ri ni vukanganyisi byo alela Timbhoni ta Yehovha leswaku ti tsarisiwa ximfumo. Lexi tsakisaka sweswi, Huvo yi byi xaxisile vukanganyisi lebyi.

Hi ku famba ka nkarhi hi ta vona loko Timbhoni ta Yehovha to tlula 7 000 ti ta tsarisiwa ximfumo etikweni leri. Sweswi vugandzeri bya ntiyiso bya ha ri kona “etikweni ra Ararati” naswona bya kula.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Loko Lyova Margaryan a ri eku tengisiweni

[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]

Makwerhu Margaryan ni ndyangu wakwe