Vukongomisi Bya Moya—Xana Byi Voyamele Kwihi?
Vukongomisi Bya Moya—Xana Byi Voyamele Kwihi?
“Mimpatswa ya 15 leyi kunguhataka ku tekana yi ya enhlanganweni wa nimadyambu [wa Makhatoliki] yi ya kuma switsundzuxo. Eka vanhu lava va 30, i vanharhu ntsena lava vuleke leswaku va ni ripfumelo.”—La Croix, phepha-hungu ra siku na siku ra Khatoliki ya le Furwa.
VUKONGOMISI bya vukhongeri bya tsekatseka. Xifunengeto xa magazini wa Newsweek wa July 12, 1999, a xi ri ni xivutiso lexi landzelaka: “Xana Xikwembu Xi File?” Nhlamulo ya magazini lowu yi vula leswaku vanhu va le Yuropa vupela-dyambu va anakanya tano. Phepha-hungu ra le Furwa leri nge Le Monde, loko ri vika hi ta nhlangano wa huvo ya vafundhisi va Kereke ya Khatoliki leyi khomeriweke eRhoma hi October wa lembe rero, ri te: “Kereke a swa ha yi oloveli ku hundzisela rungula ra yona eka vanhu lava ‘va yi nyenyaka.’ . . . Le Italy, Vukhatoliki byi avanile. . . . Le Jarimani, njhekanjhekisano malunghana ni tindhawu to kunguhatela ku susa khwiri wu ya wu kula exikarhi ka mupapa ni vanhu lava nga ha laviki ku lerisiwa nchumu. [Vanhu va le Netherlands] a va ha toviwi helo hi mahanyelo yo biha ni ku hetisiwa ka vanhu lava nga kusuhi ni ku fa, naswona van’wana va anakanya leswaku sweswo swi vangiwa hileswi Vukreste byi nga ha tekeriwiki enhlokweni etikweni rero.”
Xiyimo xi tano ni le tindhawini tin’wana. Hi 1999 Bixopo-nkulu wa le Canterbury, ku nga George Carey, u lemukise leswaku Kereke ya Nghilandhi yi nga “tikuma yi nyamalarile loko ku fika xitukulwana lexi landzelaka.” Eka xihloko lexi nge “Makumu Ya Vukreste eYuropa,” phepha-hungu ra le Furwa leri vuriwaka Le Figaro ri te: “Sweswo swi vonaka etindhawini hinkwato. . . . Vanhu lava engetelekeke va lwisana ni mikhuva ni tidyondzo ta vukhongeri.”
Vanhu Vo Tala A Va Ha Yi eTikerekeni
Vanhu vo tala va chuveke rihlampfu etikerekeni le Yuropa. Le Furwa Makhatoliki lama hlanganyelaka eka Masa hi Sonto a ma fiki ni le ka tiphesente ta 10, kasi le Paris ko va Makhatoliki lama endlaka tiphesente tinharhu ku ya eka ta mune ntsena lama yaka ekerekeni nkarhi na nkarhi.
Xiyimo xi tano kumbe xi bihe ku tlurisa eUnited Kingdom, Jarimani ni le matikweni ya le Scandinavia.Mhaka leyi karhataka ngopfu eka varhangeri va vukhongeri i ku kayivela ka vanhu lava tsakelaka ku va vafundhisi. Hi nkarhi lowu nga ehansi ka dzana ra malembe, nhlayo ya vafundhisi va le Furwa yi hungutekile swinene, hikuva exikarhi ka vanhu va 10 000 a ku ri ni vafundhisi va 14, kasi namuntlha exikarhi ka vanhu va 10 000 ku ni mufundhisi un’we. Ematikweni ya Yuropa, nhlayo ya vafundhisi lava dyuhaleke ya andza, kasi va kayivela swinene ematikweni yo tanihi Ireland na Belgium. Hi nkarhi lowu fanaka, nhlayo ya vana lava tsarisaka etitlilasini ta Kereke ya Khatoliki ya hunguteka, leswi kanakanisaka swinene loko kereke leyi yi ta tlhaveriwa hi dyambu.
Vanhu va vonaka va nga ha byi tshembi vukhongeri. I vanhu lava endlaka tiphesente ta tsevu ntsena le Furwa lava kholwaka leswaku “ntiyiso wu kumeka evukhongerini byin’we ntsena,” kasi hi 1981 a va endla tiphesente ta 15, hi 1952 a va endla tiphesente ta 50. Vanhu lava nga byi tsakeriki vukhongeri va andza. Nhlayo ya vanhu lava vulaka leswaku a va ngheni kereke yi suke eka tiphesente ta 26 hi 1980 yi ya eka tiphesente ta 42 hi lembe ra 2000.—Les valeurs des Français—Évolutions de 1980 à 2000 (Swiendlakalo Swa Le Furwa—Ku Sukela Hi 1980 Ku Ya Eka 2000).
Ku Hundzuka Ka Milawu Ya Mahanyelo
Ku ni ku hohloka lokukulu ni le mhakeni ya mahanyelo. Hilaha swi boxiweke hakona eku sunguleni, vanhu vo tala lava yaka etikerekeni va lwisana ni milawu ya mahanyelo ya tikereke ta vona. A va pfumeli leswaku varhangeri va vukhongeri va na yona mfanelo yo va vekela milawu ya mahanyelo. Hambiloko va bumabumela langutelo leri mupapa a nga na rona hi timfanelo ta vanhu, a va ha n’wi yingisi loko a vula leswi khumbaka vutomi bya vona. Hi xikombiso, vo tala, ku katsa ni mimpatswa ya Makhatoliki, a va twanani na rona vonelo rakwe malunghana ni swisivela-mbeleko.
Langutelo leri ri khumba vanhu va swiyimo swo hambana-hambana lava yaka ekerekeni ni lava nga yiki. Mikhuva leyi Matsalwa yo Kwetsima ma yi yirisaka yi biwa hi makatla. Eka malembe ya 20 lama hundzeke, vaaki va le Furwa lava endlaka tiphesente ta 45 a va nyenya vusodoma. Namuntlha vanhu lava endlaka 80 wa tiphesente va vula leswaku bya amukeleka. Hambileswi vunyingi byi seketelaka mhaka ya ku tshembeka evukatini, i vanhu lava endlaka tiphesente ta 36 ntsena lava vulaka leswaku ku va vanhu lava tekaneke va va ni swigangu swi hoxile hi ku helela.—Varhoma 1:26, 27; 1 Vakorinto 6:9, 10; Vaheveru 13:4.
Tidyondzo Ta Vukhongeri Leti Pfanganisiweke Ni Swilo Swin’wana
Vanhu va le Vupela-dyambu vo tihlawulela tidyondzo leti va lavaka ku pfumela eka tona. Tidyondzo tin’wana ta amukeriwa kasi tin’wana ti biwa hi makatla. Vanhu van’wana va tivula Vakreste kasi va pfumela eka ntswariwo-nyingi naswona van’wana a va swi teki ku ri nchumu ku pfumela tidyondzo ta tikereke to tala hi nkarhi wun’we. (Eklesiasta 9:5, 10; Ezekiyele 18:4, 20; Matewu 7:21; Vaefesa 4:5, 6) Buku leyi nge Les valeurs des Français yi swi veke erivaleni leswaku vapfumeri vo tala namuntlha va ti fularhela hi ku helela tidyondzo ta tikereke ta vona.
Hambiswiritano, mboyamelo lowu wa ku tihlawulela tidyondzo leti u lavaka ku pfumela eka tona wu ni khombo. Jean Delumeau, loyi a nga n’wamatimu wa vukhongeri tlhelo xirho xa Institut de France u vula leswaku a swi koteki leswaku munhu a va ni vukhongeri lebyi ngo tiyimela byoxe, byi nga ri na timitsu. “Vupfumeri bya munhu a byi nge tlhaveriwi hi dyambu loko byi nga simekiwanga evukhongerini byo karhi lebyi tiyeke.” Vukongomisi lebyinene bya moya ni mikhuva ya vukhongeri swi fanele swi huma exihlobyeni xin’we. Xana xihlovo xo tano xi nga kumiwa kwihi exikarhi ka vanhu lava avaneke hi ndlela leyi?
Bibele yi hi tsundzuxa leswaku Xikwembu xi simeke mikhuva leyinene ya mahanyelo, hambiloko xi tshika vanhu va tihlawulela ku hanya ha yona. Vanhu va timiliyoni emisaveni hinkwayo va pfumela leswaku buku leyi yi xiximiweke ku sukela khale ya pfuna namuntlha naswona i ‘rivoningo emilengeni ya vona, ni ku vonakala endleleni ya vona.’ (Pisalema 119:105) Hikwalaho ka yini va pfumela sweswo? Sweswo swi ta tlhuvutsiwa eka xihloko lexi landzelaka.