Xana Wa Tivutisa Leswaku “Yehovha U Kwihi?”
Xana Wa Tivutisa Leswaku “Yehovha U Kwihi?”
“Va [ye] ekule na mina . . . A va vulanga va ku, ‘Yehovha u kwihi?’”—YEREMIYA 2:5, 6.
1. Loko vanhu va tivutisa leswaku “Xikwembu xi kwihi?,” xana va nga ha va va anakanya yini?
“XI KWIHI Xikwembu?” Vanhu vo tala va tivutise xivutiso lexi. Van’wana va tivutise hi ku va va lava ku twisisa mhaka ya nkoka malunghana ni Muvumbi, ku nga leswaku u tshama kwihi? Van’wana va tivutise xivutiso lexi endzhaku ka loko ku humelele khombo lerikulu kumbe loko va langutane ni swiyimo swo tika swinene naswona va nga swi twisisi leswaku ha yini Xikwembu xi nga va pfunanga. Kambe van’wana a va kali va tivutisa hikuva a va pfumeli leswaku Xikwembu xi kona.—Pisalema 10:4.
2. I vamani lava humeleleke eku laveni ka vona Xikwembu?
2 Entiyisweni, ku ni vanhu vo tala lava byi vonaka vumbhoni byo tala bya leswaku Xikwembu xi kona. (Pisalema 19:1; 104:24) Van’wana va vona va enerisiwa ntsena hileswi va nghenaka kereke. Kambe vanhu van’wana vo tala, ematikweni hinkwawo, va susumeteleke ku lavisisa Xikwembu xa ntiyiso hikwalaho ko rhandza ntiyiso swinene. Matshalatshala ya vona a ma vanga ya hava hikuva ‘a xi le kule ngopfu ni un’wana ni un’wana wa hina.’—Mintirho 17:26-28.
3. (a) Xikwembu xi tshama kwihi? (b) Xana xi vula yini xivutiso xa le Matsalweni lexi nge “Yehovha u kwihi?”
3 Loko munhu a kala a kuma Yehovha, wa swi xiya leswaku “Xikwembu i Moya,” naswona vanhu va nyama a va swi koti ku xi vona. (Yohane 4:24) Yesu u vule leswaku Xikwembu xa ntiyiso i “Tata wa mina la nge tilweni.” Xana swi vula yini sweswo? Swi vula leswaku xivandla lexi Tata wa hina la nga matilweni a tshamaka eka xona, xi le xiyin’weni lexi tlakukeke hi tlhelo ra moya tanihi leswi xibakabaka xi nga ehenhla swinene ni misava. (Matewu 12:50; Esaya 63:15) Hambileswi hi nga swi kotiki ku vona Xikwembu hi mahlo ya nyama, xi endla leswaku hi swi kota ku xi tiva ni ku dyondza leswi engetelekeke malunghana ni switshembiso swa xona. (Eksoda 33:20; 34:6, 7) Xi hlamula swivutiso leswi vutisiwaka hi vanhu va timbilu letinene lava lavaka ku tiva xikongomelo xa vutomi. Etimhakeni leti khumbaka vutomi bya hina, xi hi nyika rungula leri eneleke, leri nga hi pfunaka hi vona ndlela leyi xi titwaka ha yona hi timhaka to tano, leri nga hi pfunaka ku vona loko leswi hi swi navelaka swi fambisana ni swikongomelo swa xona. Xi lava leswaku hi vutisisa hi timhaka teto hi tlhela hi tikarhatela ku kuma tinhlamulo ta kona. Yehovha u tirhise muprofeta Yeremiya leswaku a tshinya Vaisrayele va khale hikwalaho ka leswi va tsandzekeke ku endla leswi. A va ri tiva vito ra Xikwembu, kambe a va tivutisanga leswaku “Yehovha u kwihi?” (Yeremiya 2:6) A va nga ri na mhaka na xona xikongomelo xa Yehovha. A va nga wu lavi nkongomiso wa yena. Loko u fanele u endla swiboho leswikulu ni leswitsongo, xana wa tivutisa leswaku “Yehovha u kwihi?”
Vanhu Lava Lavisiseke Xikwembu
4. Hi nga vuyeriwa njhani eka xikombiso xa Davhida xo vutisa Yehovha?
4 Loko Davhida n’wana wa Yese a ha ri jaha, u ve ni ripfumelo leri tiyeke eka Yehovha. A a swi tiva leswaku Yehovha i “Xikwembu lexi hanyaka.” Yehovha u n’wi sirhelele hi ku kongoma Davhida. Leswi Davhida a a ri ni ripfumelo a tlhela a rhandza “vito ra Yehovha,” u dlaye Goliyadi xihontlovila xa Mufilista lexi a xi hlome swinene. (1 Samuwele 17:26, 34-51) Hambiswiritano, Davhida a nga tibumanga hileswi a hluleke. A nga tibyelanga leswaku Yehovha u ta katekisa xin’wana ni xin’wana lexi a xi endlaka. Emalembeni lama landzeleke loko Davhida a fanele a endla swiboho a a tshamela ku vutisa Yehovha. (1 Samuwele 23:2; 30:8; 2 Samuwele 2:1; 5:19) U hambete a khongela a ku: “Oho Yehovha, ndzi tivise tindlela ta wena; ndzi dyondzise mintila ya wena. Ndzi fambise entiyisweni wa wena, u ndzi dyondzisa, hikuva u Xikwembu xanga xa ku ponisa. Ndzi tshembe wena siku hinkwaro.” (Pisalema 25:4, 5) Wa nga vona xikombiso lexinene lexi hi faneleke hi xi landzela!
5, 6. Xana Yehoxafati u n’wi lave njhani Yehovha eswiyin’weni swo hambana-hambana evuton’wini bya yena?
5 Emasikwini ya Hosi Yehoxafati, loyi a a ri hosi ya vuntlhanu ku suka eka Davhida, mavuthu lama hlanganeke ya matiko manharhu ma tile ma ta lwa na Yuda. Loko a langutane ni xiyimo lexi xa khombo, Yehoxafati ‘u hambete a lava Yehovha.’ (2 Tikronika 20:1-3) Yehoxafati a a nga sunguli ku lava Yehovha. Hosi leyi a yi fularhele vugandzeri bya Bali lebyi a byi tirhisiwa emfun’weni wa le n’walungwini wa Israyele lowu gwineheke naswona a yi hlawule ku famba etindleleni ta Yehovha. (2 Tikronika 17:3, 4) Kutani loko a langutane ni xiyimo lexi xa khombo, xana Yehoxafati u ‘lave Yehovha’ njhani?
6 Exikhongelweni lexi a xi endleke erivaleni le Yerusalema hi nkarhi lowu wo nonon’hwa, Yehoxafati u kombise leswaku a a tsundzuka matimba lamakulu ya Yehovha. A a anakanyisise hi xikongomelo xa Yehovha lexi kombisiweke hi ku va A hlongole matiko man’wana kutani a nyika Vaisrayele tiko rin’wana tanihi ndzhaka ya vona. Hosi leyi yi swi xiyile leswaku yi lava mpfuno wa Yehovha. (2 Tikronika 20:6-12) Xana Yehovha u va pfunile hi nkarhi wolowo? Ina, u va pfunile. Hi ku tirhisa Yahaziyele, loyi a a ri Mulevhi, Yehovha u va nyike nkongomiso wo karhi, naswona hi siku leri tlhandlamaka U endle leswaku vanhu va Yena va hlula. (2 Tikronika 20:14-28) U nga tiyiseka njhani leswaku Yehovha u ta ku pfuna loko u lava nkongomiso eka yena?
7. Xikwembu xi yingisa swikhongelo swa vamani?
7 Yehovha a nga yi hi nghohe. U khutaza vanhu va tinxaka hinkwato leswaku va n’wi lava hi xikhongelo. (Pisalema 65:2; Mintirho 10:34, 35) Wa swi tiva leswi nga etimbilwini ta lava va kombelaka mpfuno eka yena. Wa hi tiyisekisa leswaku wa swi twa swikhongelo swa lavo lulama. (Swivuriso 15:29) Wa va pfuna vanhu lava a va nga ri na mhaka na yena kambe sweswi va lavaka nkongomiso wa yena hi ku titsongahata. (Esaya 65:1) U yingisa ni swikhongelo swa lava va tsandzekeke ku yingisa nawu wa yena kambe sweswi va tisolaka hi ku titsongahata. (Pisalema 32:5, 6; Mintirho 3:19) Kambe loko munhu a nga titsongahati eka Xikwembu, swikhongelo swa yena i swa hava. (Marka 7:6, 7) Xiya swikombiso swin’wana.
Va Khongerile Kambe A Va Hlamuriwanga
8. I yini lexi endleke leswaku Yehovha a nga swi yingisi swikhongelo swa Hosi Sawulo?
8 Endzhaku ka loko muprofeta Samuwele a byele Hosi Sawulo leswaku Xikwembu xi n’wi fularherile hikwalaho ka ku nga yingisi ka yena, Sawulo u tiwisele eka Yehovha. (1 Samuwele 15:30, 31) Kambe a swi nga humi embilwini. Sawulo a a nga naveli ku yingisa Xikwembu, kambe a a navela ku fundzhiwa emahlweni ka vanhu. Endzhakunyana, loko Vafilista va lwa ni Vaisrayele, Sawulo u vutise Yehovha a endlela ku hetisa nawu. Kutani loko a nga hlamuriwi, u ye eka mungoma hambileswi a a swi tiva leswaku Yehovha a nga swi lavi. (Deteronoma 18:10-12; 1 Samuwele 28:6, 7) Loko yi katsakanya mhaka leyi, 1 Tikronika 10:14 yi vula leswi hi Sawulo: “A nga n’wi vutisanga Yehovha.” Ha yini? Hikuva loko Sawulo a khongela a a nga susumetiwi hi ripfumelo. Hikwalaho a swi fana ni loko a nga khongelanga.
9. I yini lexi a xi hoxile hi ku va Sedekiyasi a kombela nkongomiso wa Yehovha?
9 Hilaha ku fanaka, loko mfumo wa Yuda wu ri kusuhi ni ku lovisiwa, ku endliwe swikhongelo swo tala ku tlhela ku vutisiwa vaprofeta va Yehovha. Hambiswiritano, vanhu a va gandzela swifaniso hi hala tlhelo va tibyela leswaku va xixima Yehovha. (Sofaniya 1:4-6) Hambileswi va vutiseke Xikwembu leswaku va hetisa nawu, a va nga ti lunghisanga timbilu ta vona leswaku ti titsongahatela ku endla ku rhandza ka xona. Hosi Sedekiyasi u kombele Yeremiya leswaku a n’wi vutisela eka Yehovha. Yehovha se a a yi byerile hosi leyi leswi a yi fanele yi swi endla. Kambe leswi a yi nga ri na ripfumelo ni leswi a yi chava vanhu, hosi leyi a yi ri yingisanga rito ra Yehovha, kutani Yehovha a nga ha yi nyikanga nhlamulo yin’wana leyi a yi ta yi tsakela.—Yeremiya 21:1-12; 38:14-19.
10. I yini lexi a xi hoxile eka ndlela leyi Yohanani a laveke nkongomiso wa Yehovha ha yona, naswona hi dyondza yini eka xihoxo xa yena?
10 Loko Yerusalema wu lovisiwile ni loko vuthu ra Babilona ri yise Vayuda evuhlongeni, Yohanani u lunghiselele ku teka ntlawa lowutsongo lowu saleke wa Vayuda a wu yisa aEgipta. Makungu ya vona ma endliwile, kambe loko va nga si famba va kombele Yeremiya leswaku a va khongelela a kombela nkongomiso eka Yehovha. Kambe, loko va nga kumi nhlamulo leyi a va yi lava, va ye emahlweni ni makungu ya vona. (Yeremiya 41:16–43:7) Xana u dyondza swo karhi eka xiendlakalo lexi lerova na wena loko u hambeta u lava Yehovha, u ta endla leswaku u n’wi kuma?
“Hambetani Mi Tiyiseka”
11. Ha yini hi fanele hi tirhisa Vaefesa 5:10?
11 Vugandzeri bya ntiyiso a byi katsi ku tinyiketela ka hina hi ku khuvuriwa ematini, ku ya eminhlanganweni ya vandlha ni ku hlanganyela evutirhelini bya nsimu. Ndlela leyi hi hanyaka ha yona ya katseka. Siku na siku hi langutana ni mintshikilelo—yin’wana yi tumberile, yin’wana yo va erivaleni—leyi nga hi hambukisaka endleleni leyi fambisanaka ni ku tinyiketela eka Xikwembu. Xana hi ta langutana njhani ni mintshikilelo leyi? Loko a tsalela Vakreste vo tshembeka va le Efesa, muapostola Pawulo u va khutazile a ku: “Hambetani mi tiyiseka hi leswi amukelekaka eHosini.” (Vaefesa 5:10) Vuyelo bya ku endla tano byi kombisiwe hi swiyimo swo tala leswi vikiweke eMatsalweni.
12. Ha yini Yehovha swi nga n’wi tsakisanga loko Davhida a rhurhisela areka ya ntwanano eYerusalema?
12 Endzhaku ka loko areka ya ntwanano yi tshame malembe yo tala le Kiriyati-yeyarimi loko yi ta va yi tlheriseriwe eIsrayele, Hosi Davhida a a lava ku yi yisa eYerusalema. U kanele ni tindhuna ta vanhu kutani a vula leswaku Areka yi ta susiwa ‘loko swi vonaka swi ri swinene eka vona naswona swi amukeleka eka Yehovha.’ Kambe a nga lavisisanga hi ku hetiseka leswaku a tiyiseka hi ku rhandza ka Yehovha emhakeni leyi. Loko a a lavisise hi ku hetiseka, Areka a yi ta va yi nga rhwariwanga hi golonyi. A yi ta va yi rhwariwe hi Valevhi lava nga Vakohata, hilaha Xikwembu a xi lerise hakona. Hambileswi Davhida a a tshamela ku vutisa eka Yehovha, enkarhini lowu u tsandzekile ku n’wi vutisa hi ndlela leyi faneleke. Ku ve ni vuyelo byo biha. Endzhakunyana Davhida u pfumerile a ku: “Yehovha Xikwembu xa hina u hi hlaserile, hikuva a hi n’wi lavanga hi ku landza ntolovelo wa kona.”—1 Tikronika 13:1-3; 15:11-13; Tinhlayo 4:4-6, 15; 7:1-9.
13. Hi xihi xitsundzuxo lexi a xi ri eka risimu leri yimbeleriweke loko Areka yi rhurhisiwa hi ndlela ya kona?
13 Loko Areka yi ta va yi hetelele yi rhwariwe hi Valevhi va yindlu ya Obede-edomu va yi yisa eYerusalema, ku yimbeleriwe risimu leri qambhiweke hi Davhida. A ri ri ni xitsundzuxo lexi humaka embilwini lexi nge: “Lavisisani Yehovha ni ntamu wakwe, lavani xikandza xakwe nkarhi hinkwawo. Tsundzukani swiendlo swakwe swo hlamarisa leswi a swi endleke, masingita yakwe ni swiboho swa vuavanyisi swa nomu wakwe.”—1 Tikronika 16:11, 12.
14. Hi nga vuyeriwa njhani eka xikombiso lexinene xa Solomoni ni le ka swihoxo leswi a swi endleke loko se a dyuharile?
14 Loko Davhida a nga si fa u tsundzuxe n’wana wa yena Solomoni a ku: “Loko u . . . lavisisa [Yehovha], u ta endla leswaku u n’wi kuma.” (1 Tikronika 28:9) Loko Solomoni a ha ku vekiwa exiluvelweni u ye eGibiyoni, laha ntsonga wa nhlangano a wu ri kona, kutani a endlela Yehovha gandzelo. Loko Solomoni a ri kwalaho Yehovha u te: “Kombela! Xana ndzi ku nyika yini?” Hi ku pfumelelana ni xikombelo xa Solomoni, Yehovha u n’wi nyike vutlhari ni vutivi byo avanyisa Vaisrayele, A tlhela a n’wi nyika rifuwo ni ku dzuneka. (2 Tikronika 1:3-12) Solomoni u ake tempele leyikulu a tirhisa mpfampfarhuto wa ku aka lowu Yehovha a wu nyikeke Davhida. Kambe Solomoni u tsandzekile ku lavisisa Yehovha hikwalaho ka vavasati lava a va tekile. Solomoni a a teke vavasati lava a va nga gandzeli Yehovha. Loko se a dyuharile, va hambukise mbilu ya yena eka Yehovha. (1 Tihosi 11:1-10) Ku nga khathariseki leswaku hi ni ndhuma, hi tlharihile kumbe hi ni vutivi byo fikela kwihi, i swa nkoka ku ‘hambeta hi tiyiseka hi leswi amukelekaka eHosini’!
15. Loko Zara wa Muetiyopiya a ta lwa na Yuda, ha yini Asa a khongele eka Yehovha a ri karhi a tiyiseka leswaku u ta ponisa Yuda?
15 Xilaveko xa leswi xi tiyisiwa hi rhekhodo ya vuhosi bya Asa, ntukulu-xinguwe wa Solomoni. Endzhaku ka loko Asa a ri ni malembe ya 11 a ri hosi, Zara wa Muetiyopiya u rhangele vuthu leri a ri ni vavanuna va miliyoni leswaku va ta lwa na Yuda. Xana Yehovha a a ta ri ponisa tiko ra Yuda? Loko ka ha sele malembe yo tlula 500, Yehovha a a swi hlamusele kahle leswi vanhu va yena va nga swi langutelaka loko va n’wi yingisa va tlhela va hlayisa swileriso swa yena ni leswi a swi ta va humelela loko va nga yingisi. (Deteronoma 28:1, 7, 15, 25) Loko Asa a sungula ku fuma, u suse tialitari ni timhandzi leti a ti tirhisiwa evugandzerini bya mavunwa etikweni rero. U khutaze vanhu leswaku va “lavisisa Yehovha.” Asa u endle sweswo loko a nga si weriwa hi khombo. Hikwalaho ka leswi a ri ni ripfumelo eka Yehovha, Asa u khongerile eka yena leswaku a va ponisa. Vuyelo byi ve byihi? Tiko ra Yuda ri pfuniwile leswaku ri hlula.—2 Tikronika 14:2-12.
16, 17. (a) Yehovha u nyike Asa xitsundzuxo xihi hambileswi a a hlurile? (b) Asa u pfuniwe njhani loko a endle xiboho xa vuphukuphuku, kambe u angurise ku yini? (c) Hi nga vuyeriwa njhani loko hi kambisisa ndlela leyi Asa a tikhomeke ha yona?
16 Nilokoswiritano, loko Asa a vuya a hlurile, Yehovha u rhumele Azariya leswaku a ya hlangaveta hosi leyi a ku: “Ndzi yingise, Wena Asa ni tiko ra Yuda hinkwaro na Benjamini! Yehovha u na n’wina ntsena loko n’wina mi ri na yena; naswona loko mi n’wi lavisisa, u ta endla leswaku n’wina mi n’wi kuma, kambe loko mi n’wi tshika, na yena u ta mi tshika.” (2 Tikronika 15:2) Asa u kondletele vugandzeri bya ntiyiso endzhaku ka loko a tlhele a tiyisiwa. Kambe, endzhaku ka malembe ya 24, loko a jamelane ni mavuthu man’wana, Asa a nga ha n’wi lavisisanga Yehovha. A nga ri hlayanga Rito ra Xikwembu naswona a nga swi tsundzukanga leswi Yehovha a swi endleke loko vuthu ra Etiyopiya ri hlasele Yuda. Hi vuphukuphuku u endle ntwanano na Siriya.—2 Tikronika 16:1-6.
17 Hikwalaho ka sweswo, Yehovha u rhumele Hanane la vonaka ka ha ri emahlweni leswaku a ya tshinya Asa. Loko Asa a a yingise xitsundzuxo xexo xa Yehovha a a ta va a ponisiwile. Ku ri na sweswo, u hlundzukile kutani a teka Hanane a n’wi nghenisa endlwini ya tingole. (2 Tikronika 16:7-10) Swa vavisa hakunene! Ku vuriwa yini hi hina? Xana hi lava Xikwembu kambe hi ala ku yingisa ndzayo ya xona? Loko nkulu la khathalaka a hi tshinya hi ku tirhisa Bibele hikwalaho ka leswi hi ngheneke hi nhloko emisaveni, xana ha wu tlangela mpfuno wa rirhandzu lowu hi nyikiwaka wona wa ku tiva “leswi amukelekaka eHosini”?
U Nga Rivali Ku Vutisa
18. Hi nga vuyeriwa njhani eka marito lawa Elihu a ma byeleke Yobo?
18 Hambiloko munhu a tiendlele vito lerinene eka Yehovha, loko a tshikilelekile a nga wa. Loko Yobo a hlaseriwe hi vuvabyi lebyi nyenyetsaka, a feriwe hi vana ni ku lahlekeriwa hi nhundzu yakwe, a tlhela a hehliwa hi vanghana va yena, u sungule ku anakanya hi yena ntsena. Elihu u n’wi tsundzuxile a ku: “A nga kona la vuleke a ku, ‘Xi kwihi Xikwembu, Muendli wa mina Lonkulu?’” (Yobo 35:10) Yobo a a fanele a anakanyisisa hi Yehovha a tlhela a anakanya hi ndlela leyi A a xi languta ha yona xiyimo xexo. Hi ku titsongahata Yobo u xi yingisile xitsundzuxo xexo, naswona xikombiso xa yena xi nga hi pfuna leswaku na hina hi yingisa.
19. Hi wihi nchumu lowu vanhu va le Israyele a va tsandzeka ku wu endla minkarhi yo tala?
19 Vanhu va le Israyele a va yi tiva ndlela leyi Xikwembu xi ri khomeke ha yona rixaka ra ka vona. Kambe hakanyingi loko va hetisisa timhaka to karhi a va nga yi tsundzuki ndlela leyi xi va khomeke ha yona. (Yeremiya 2:5, 6, 8) Loko va fanele va endla swiboho evuton’wini, a va tihlongorisela ntsako ntsena ematshan’weni ya ku tivutisa va ku, “Yehovha u kwihi?”—Esaya 5:11, 12.
Hambeta U Tivutisa U Ku, “Yehovha U Kwihi?”
20, 21. (a) I vamani lava namuntlha va kombiseke moya wa Elixa hi ku lava nkongomiso wa Yehovha? (b) Xana hi nga xi tekelela njhani xikombiso xa vona xa ripfumelo naswona xi nga hi pfunisa ku yini?
20 Loko Eliya a heta vutirheli bya yena, nandza wakwe Elixa u teke nguvu ya ximfumo leyi weleke Eliya, a ya eYordani, a ba mati kutani a vutisa a ku: “Xana u kwihi Yehovha Xikwembu xa Eliya, ndzi vula Yena?” (2 Tihosi 2:14) Yehovha u hlamule hi ku kombisa leswaku moya wa yena se a wu ri eka Elixa. Hi nga dyondza yini emhakeni leyi?
21 Ku humelele nchumu lowu fanaka eminkarhini ya hina. Vakreste van’wana lava totiweke lava rhangeleke entirhweni wo chumayela se va ri hetile pfhumba ra vona ra laha misaveni. Lava byarhisiweke vutihlamuleri bya ku rhangela va kambisise Matsalwa va tlhela va khongela eka Yehovha leswaku a va kongomisa. Va hambete va tivutisa va ku, “Yehovha u kwihi?” Hikwalaho ka sweswo, Yehovha u hambete a rhangela vanhu va yena a tlhela a katekisa mintirho ya vona. Xana ha ri tekelela ripfumelo ra vona? (Vaheveru 13:7) Loko swi ri tano, hi ta tshama hi namarhele nhlengeletano ya Yehovha, hi landzela nkongomiso wa yona, hi tlhela hi hlanganyela hi xitalo entirhweni lowu kongomisiwaka hi Yesu Kreste.—Zakariya 8:23.
A Wu Ta Hlamurisa Ku Yini?
• Hi fanele hi tivutisa hi xikongomelo xihi leswaku “Yehovha u kwihi?”
• Xana namuntlha hi nga yi kumisa ku yini nhlamulo ya xivutiso lexi nge “Yehovha u kwihi?”
• Ha yini swikhongelo swin’wana swa ku kombela nkongomiso wa Xikwembu swi nga hlamuriwanga?
• Hi swihi swikombiso swa le Bibeleni leswi kombisaka xilaveko xa leswaku hi ‘hambeta hi tiyiseka hi leswi amukelekaka eHosini’?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]
Xana Hosi Yehoxafati u n’wi lavisise njhani Yehovha?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]
Ha yini Sawulo a ye eka mungoma?
[Swifaniso leswi nga eka tluka 12]
Dyondza, u khongela u tlhela u anakanyisisa leswaku u kumisisa laha ‘Yehovha a nga kona’