Matimu Ya Nowa Xana Ma Vula Swo Karhi Eka Hina?

LOKO Yesu a boxa vuprofeta bya xikombiso xa vukona byakwe ni xa ku hela ka mafambiselo ya swilo, u te: “Hilaha masiku ya Nowa a ma ri hakona, ni masiku ya vukona bya N’wana wa munhu ma ta va tano.” (Matewu 24:3, 37) Ina, Yesu a a vula leswaku leswi swi humelelaka enkarhini wa hina swi fambisana ni leswi humeleleke enkarhini wa Nowa. Rungula leri tshembekaka ra swiendlakalo swa le nkarhini wa Nowa ri nga hi pfuna swinene.

Xana matimu ya Nowa ma nga hi pfuna emhakeni leyi? Xana ku ni vumbhoni bya leswaku matimu ya yena i ntiyiso? Xana hi nga wu kuma nkarhi lowu Ndhambi yi humeleleke ha wona?

Xana Ndhambi Yi Humelele Rini?

Bibele yi ni rungula leri hi pfunaka ku hlayela minkarhi hi tlhelela endzhaku ku ya fikela eku sunguleni ka matimu ya munhu. Eka Genesa 5:1-29, hi kuma matimu yo sukela eku vumbiweni ka Adamu munhu wo sungula ku ya fikela eku tswariweni ka Nowa. Ndhambi yi sungule “elembeni ra vu-600 ra ku hanya ka Nowa.”—Genesa 7:11.

Leswaku hi kumisisa nkarhi lowu Ndhambi yi humeleleke ha wona, hi fanele hi hlayela ku sukela eka lembe ra nkoka. Leswi swi vula leswaku hi fanele hi sungula eka lembe leri matimu ma ri hlamuselaka tanihi leri ku endlekeke nchumu wo karhi lowu Bibele yi vulavulaka ha wona. Ku sukela kwalaho hi nga kumisisa lembe leri Ndhambi yi humeleleke ha rona, hi ku ya hi khalendara ya Gregory leyi vo tala va yi tirhisaka sweswi.

Lembe rin’wana ra nkoka i 539 B.C.E., leri Hosi Korexe wa le Peresiya a hluleke Babilona ha rona. Swilo leswi hlamuselaka nkarhi wa ku fuma ka yena swi katsa swiphepherhele swa le Babilona ni matsalwa ya Diodorus, Africanus, Eusebius na Ptolemy. Hi xileriso xa Korexe, masalela ya Vayuda ma suke eBabilona kutani ma fika etikweni ra rikwavo hi 537 B.C.E. Wolawo a ma ri makumu ya vuhlonga bya Vayuda bya malembe ya 70, lebyi hi ku ya hi matimu ya Bibele, byi sunguleke hi 607 B.C.E. Loko hi hlayela nkarhi wa vaavanyisi ni wa ku fuma ka tihosi ta Israyele, hi kuma leswaku Pfhumba ra Vaisrayele ro suka aEgipta ri sungule hi 1513 B.C.E. Matimu man’wana ya Bibele ma hi tlhelerisela endzhaku hi malembe ya 430 ma hi yisa eka ntwanano lowu endliweke na Abrahama hi 1943 B.C.E. Kutani hi fanele hi hlayela nkarhi wa ku velekiwa ni ku hanya ka Tera, Nakori, Seruki, Ragawu, Faleke, Ebere na Sala swin’we na Arifakisada, loyi a velekiweke “malembe mambirhi endzhaku ka ndhambi.” (Genesa 11:10-32) Kutani hi kuma leswaku Ndhambi yi sungule hi lembe ra 2370 B.C.E. *

Ku Sungula Ka Ndhambi

Loko hi nga si pfuxeta swiendlakalo swa nkarhi wa Nowa, kumbexana u nga tsakela ku hlaya Genesa ndzima 7 ku sukela eka ndzimana 11 u hundzela eka ndzima 8 u ya gimeta hi ndzimana 4. Hi byeriwa leswi landzelaka malunghana ni mpfula leyikulu: “Elembeni ra vu-600 ra ku hanya ka Nowa [2370 B.C.E.], en’hwetini ya vumbirhi, hi siku ra vu-17 ra n’hweti, esikwini rero swihlovo hinkwaswo swa xidziva lexikulu xa mati swi boxeka swi pfuleka, kutani tinyangwa ta ndhambi ya matilo ti pfuleka.”—Genesa 7:11.

Nowa u avanyise lembe ri va ni tin’hweti ta 12 leti ha yin’we a yi ri ni masiku ya 30. Eminkarhini  ya khale, n’hweti yo sungula ya lembe a yi sungula exikarhi ka September hi ku ya hi mahlayelelo ya namuntlha ya tin’hweti. Ndhambi yi sungule ku na “en’hwetini ya vumbirhi, hi siku ra vu-17 ra n’hweti,” naswona yi ne yi nga yimi hi masiku ya 40 ni vusiku bya 40 hi n’hweti ya November ni ya December 2370 B.C.E.

Malunghana ni Ndhambi, hi tlhela hi byeriwa leswi landzelaka: “Mati ma ya emahlweni ma funengeta misava masiku ya 150. . . . Mati ma sungula ku vohla emisaveni, ma vohla hakatsongo-tsongo; naswona loko ku hele masiku ya 150, mati a ma hungutekile. Hi n’hweti ya vunkombo, hi siku ra vu-17 ra n’hweti, ngalava yi yima ehenhla ka tintshava ta Ararati.” (Genesa 7:24–8:4) Kutani ku hele masiku ya 150 kumbe ntlhanu wa tin’hweti ku sukela loko mati ma funengete misava ku fikela loko ma phya. Kutani ngalava yi fike yi yima etintshaveni ta Ararati hi April wa lembe ra 2369 B.C.E.

Sweswi kumbexana u nga rhandza ku hlaya Genesa 8:5-17. Tinhlohlorhi ta tintshava ti humelele endzhaku ka kwalomu ka tinh’weti timbirhi ni hafu (masiku ya 73), “hi n’hweti ya vukhume [June], hi siku ro sungula ra n’hweti.” (Genesa 8:5) * Endzhaku ka tinh’weti tinharhu (masiku ya 90)—“hi lembe ra vu-601 [ra Nowa], hi n’hweti yo sungula, hi siku ro sungula ra n’hweti,” kumbe exikarhi ka n’hweti ya September hi 2369 B.C.E.—Nowa u suse lwangu ra ngalava. Kutani u kote ku swi vona leswaku “vuandlalo bya misava a byi omile.” (Genesa 8:13) Endzhaku ka n’hweti yin’we ni masiku ya 27 (masiku ya 57), “hi n’hweti ya vumbirhi, hi siku ra vu-27 ra n’hweti [exikarhi ka November, 2369 B.C.E.], misava a yi omile.” Kutani Nowa ni ndyangu wakwe va hume engalaveni va ya emisaveni leyi omeke. Hikwalaho, Nowa ni ndyangu wakwe va hete lembe rin’we ni masiku ya khume (masiku ya 370) engalaveni.—Genesa 8:14.

Xana marungula lawa ma pakanisaka malunghana ni swiendlakalo, vuxokoxoko ni nkarhi ma komba yini? Ma komba leswaku: Muxe muprofeta wa Muheveru loyi handle ko kanakana a  tsaleke matimu ya yena ya Genesa hi ku ya hi swiviko leswi a swi kumeke, a a hlamusela mhaka ya xiviri, ku nga ri ntsheketo. Kutani Ndhambi yi vula swo karhi eka hina namuntlha.

Xana Vatsari Van’wana Va Bibele A Va Pfumela Yini Hi Ndhambi?

Handle ka rungula ra Genesa, ku ni vanhu vo tala lava vulavuleke hi Nowa kumbe Ndhambi ya le Bibeleni. Hi xikombiso:

(1) Mulavisisi Ezra u katse Nowa ni vana vakwe (Seme, Hamu na Yafeta) eka nxaxamelo wa rixaka ra Israyele.—1 Tikronika 1:4-17.

(2) Luka loyi a a ri n’anga tlhelo mutsari wa Evhangeli u nghenise Nowa loko a xaxameta vakokwa wa Yesu Kreste.—Luka 3:36.

(3) Muapostola Petro u vulavule hi ku phindha-phindha hi Ndhambi loko a tsalela Vakreste-kulobye.—2 Petro 2:5; 3:5, 6.

(4) Muapostola Pawulo u vulavule hi ripfumelo lerikulu leri Nowa a ri kombiseke loko a aka ngalava leswaku ndyangu wa yena wu pona.—Vaheveru 11:7.

Xana ku ni xivangelo xa ku kanakana leswaku vatsari lava va Bibele lava huhuteriweke a va pfumela rungula ra Genesa leri vulavulaka hi Ndhambi? A swi kanakanisi leswaku a va ri teka ri ri ntiyiso.

Yesu Ni Ndhambi

Yesu Kreste u ve kona a nga si ta emisaveni. (Swivuriso 8:30, 31) Hi nkarhi wa Ndhambi a a ri xivumbiwa xa moya etilweni. Tanihi mbhoni leyi swi voneke hi mahlo, Yesu u hi nyika xitiyisekiso lexikulu xa Matsalwa emhakeni ya Nowa na Ndhambi. Yesu u te: “Hilaha masiku ya Nowa a ma ri hakona, ni masiku ya vukona bya N’wana wa munhu ma ta va tano. Hikuva kukota leswi  a va ri xiswona emasikwini wolawo ya le mahlweni ka ndhambi, va dya, va nwa, vavanuna va teka ni vavasati va hlomisiwa, ku fikela siku leri Nowa a ngheneke ha rona engalaveni; nileswi va nga lemukangiki nchumu ku fikela loko ndhambi yi fika yi va kukula hinkwavo, swi ta va tano ni hi vukona bya N’wana wa munhu.”—Matewu 24:37-39.

Xana Yesu a a ta tirhisa ntsheketo leswaku a hi lemukisa hi makumu lama taka ya mafambiselo lawa ya swilo? Nikatsongo! Ha tiyiseka leswaku u tirhise mhaka ya xiviri yo kombisa ku hetisisiwa ka vuavanyisi bya Xikwembu ehenhla ka vanhu lavo homboloka. Ina, ku fe vanhu vo tala, kambe swi nga hi chavelela ku tiva leswaku Nowa ni ndyangu wa yena va pone Ndhambi yoleyo.

“Masiku ya Nowa” i ya nkoka swinene eka hina namuntlha, tanihi leswi hi hanyaka enkarhini wa “vukona bya N’wana wa munhu,” ku nga Yesu Kreste. Loko hi ri karhi hi hlaya vuxokoxoko bya Ndhambi ya misava hinkwayo lebyi Nowa a byi tsaleke, hi nga tiyiseka leswaku i rungula ra ntiyiso. Naswona rungula leri huhuteriweke hi Xikwembu ra Genesa leri vulavulaka hi Ndhambi i ra nkoka ngopfu eka hina. Tanihi leswi Nowa, vana va yena ni vasati va vona va kombiseke ripfumelo eka lunghiselelo ra Xikwembu ra ku ponisa, na hina namuntlha hi nga sirheleriwa hi Yehovha loko hi kombisa ripfumelo egandzelweni ra nkutsulo ra Yesu. (Matewu 20:28) Ku tlula kwalaho, hi nga va ni ntshembo wa ku pona makumu ya mafambiselo lawa ya swilo lama hombolokeke, tanihi leswi matimu ya Nowa ma kombisaka leswaku yena ni ndyangu wakwe va pone Ndhambi leyi heriseke misava ya nkarhi wolowo leyi a yi nga xi xiximi Xikwembu.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 5]

Xana Va Hanye Nkarhi Wo Lehisa Sweswo?

BIBELE yi ri: “Masiku hinkwawo ya Nowa a ma ri malembe ya 950, kutani a fa.” (Genesa 9:29) Metusela kokwa wa Nowa u hanye malembe ya 969—ku nga munhu la hanyeke nkarhi wo leha ku tlula vanhu hinkwavo ematin’wini. Hi ntolovelo switukulwana swa khume swo sukela eka Adamu ku fikela eka Nowa a swi hanya malembe yo tlula 850. (Genesa 5:5-31) Ha yini vanhu volavo va khale a va hanya nkarhi wo leha?

Xikongomelo xo sungula xa Xikwembu a ku ri leswaku munhu a hanya hilaha ku nga heriki. Munhu wo sungula Adamu, a a vumberiwe leswaku a hanya hilaha ku nga heriki loko a yingisa Xikwembu. (Genesa 2:15-17) Kambe Adamu u xandzukile kutani a lahlekeriwa hi lunghelo rero. Adamu u hanye malembe ya 930, hakatsongo-ntsongo a ri karhi a hohloka, a hetelela a tlhelele entshurini laha a humaka kona. (Genesa 3:19; 5:5) Kutani munhu wo sungula u hundzisele ndzhaka ya xidyoho ni rifu eka vana va yena hinkwavo.—Varhoma 5:12.

Hambiswiritano, vanhu volavo a va hanya nkarhi wo leha kumbexana hikwalaho ka leswi a va ri ekusuhi ni ku hetiseka, ku fana na Adamu, ku hambana ni lava va hanyaka enkarhini lowu nga ekule swinene ni nkarhi wolowo. Hikwalaho, malembe lawa vanhu a va hanya wona a ma lava ku fika eka gidi emahlweni ka Ndhambi, ivi ma hunguteka swinene endzhaku ka Ndhambi. Hi xikombiso, Abrahama u hanye malembe ya 175 ntsena. (Genesa 25:7) Naswona eka malembe ya kwalomu ka 400 endzhaku ka loko mupatriyaka loyi wo tshembeka a file, muprofeta Muxe u tsarile: “Masiku ya malembe ya hina i malembe ya 70; loko ku ri hikwalaho ka matimba yo hlawuleka i malembe ya 80, kambe eka wona ku tshama ku ri ni ku karhateka ni swilo swo biha.” (Pisalema 90:10) Ni namuntlha xiyimo xi tano.

[Chati/Swifaniso leswi nga eka tluka 6, 7]

Loko U Hlayela Ku Sukela Eka Xileriso Xa Korexe Xo Humesa Vayuda eVuhlongeni, U Tlhelela eNdzhaku Eka Ndhambi Ya Nkarhi Wa Nowa

537 Xileriso xa Korexe *

539 Ku hluriwa ka Babilona hi Korexe wa le Peresiya

Malembe ya 68

607 Muti wa Yuda wu siyiwa wu ri rhumbi ku ringana malembe ya 70

Malembe ya 906 ya ku fuma ka varhangeri, vaavanyisi ni tihosi ta Israyele

1513 Ku Huma ka Vaisrayele etikweni ra Egipta

Malembe ya 430 Malembe ya 430 lawa vana va Israyele va ma heteke va tshama etikweni ra Egipta ni le Kanana (Eksoda 12:40, 41)

1943 Ku endliwa ka ntwanano wa Abrahama

Malembe ya 205

2148 Ku velekiwa ka Tera

Malembe ya 222

2370 Ku Sungula Ka Ndhambi

[Nhlamuselo ya le hansi]