Un’wana Ni Un’wana U Ta Tshama eHansi Ka Nkuwa Wakwe

NDZHUTI wu laviwa swinene hi ximumu ematikweni ya le Vuxa Xikarhi. Murhi wun’wana ni wun’wana lowu nga ni ndzhuti wa rhandziwa, ngopfu-ngopfu loko wu mila ekusuhi ni kaya ra munhu. Nkuwa wu ni ndzhuti lowunene ku tlula murhi wihi na wihi wa ndhawu yoleyo, hileswi wu nga ni matluka lamakulu ni marhavi lama navaka swinene.

Hi ku ya hi buku leyi nge Plants of the Bible, “ku vuriwa leswaku ndzhuti [wa nkuwa] wa phyuphyisa ku tlula ni wa tende.” Vatirhi va le masin’wini va le Israyele wa khale a va wisa eminkuweni leyi mileke ekusuhi ni masimu ya vhinya.

Swirho swa ndyangu a swi tshama ehansi ka nkuwa swi dya mabulo endzhaku ko tirha swi vava hi siku leri dyambu ri dlayaka na vusokoti. Ku tlula kwalaho, nkuwa a wu humesela n’wini wa wona mihandzu yo tala leyi nandzihaka. Hikwalaho, ku sukela enkarhini wa Hosi Solomoni, ku tshama ehansi ka nkuwa wa wena a swi fanekisela ku rhula, rifuwo ni ndzalo.—1 Tihosi 4:24, 25.

Eka malembe-xidzana ya le mahlweninyana, muprofeta Muxe u hlamusele Tiko leri Tshembisiweke tanihi ‘tiko ra makuwa.’ (Deteronoma 8:8) Tinhlori ta 12 ti nyikele vumbhoni bya ku nona ka tiko leri hi ku vuya ni makuwa ni mihandzu yin’wana enxaxeni wa Vaisrayele. (Tinhlayo 13:21-23) Hi lembe-xidzana ra vu-19, munhu la yeke ematikweni ya le Bibeleni u vike leswaku minkuwa a yi tele ngopfu kwalaho. A swi hlamarisi leswi Matsalwa ma talaka ku vulavula hi makuwa ni minkuwa!

Nsinya Lowu Tswalaka Kambirhi Hi Lembe

Nkuwa wu mila emisaveni yo hambana-hambana, naswona timitsu ta wona leti navaka swinene ti endla leswaku wu kota ku tiyisela ximumu lexi tekaka nkarhi wo leha xa le Vuxa Xikarhi, ku nga ri na timpfula. Nkuwa wu hambanile ni mirhi yin’wana hikuva wu tswala makuwa yo rhanga hi June ivi ku sukela hi August wu tswala makuwa yo tala. (Esaya 28:4) Hi ntolovelo Vaisrayele a va dya makuwa yo rhanga ma ha tsakama. Makuwa laman’wana lawa a ma tswariwa endzhaku a va ma omisa kutani va ma dya lembe hinkwaro. Makuwa lama omisiweke a ma tirhiseriwa ku endla swinkwa  swa swirhendzevutana, minkarhi yin’wana swi katsiwa ni tialmondi. Swinkwa leswi swa makuwa a swi pfuna swinene, a swi xurhisa naswona a swi nandziha.

Abigayele wansati wo tlhariha u nyike Davhida swinkwa swa 200 swa makuwa lama omisiweke, handle ko kanakana a anakanya leswaku sweswo a swi ta va swakudya leswinene eka vabaleki. (1 Samuwele 25:18, 27) Nakambe makuwa lama omisiweke a ku endliwa murhi ha wona. Murhi lowu endliweke hi makuwa yo omisiwa wu tirhisiwile eka rhumba leri a ri lava ku dlaya Hosi Hezekiya, hambileswi a holeke hileswi a pfuniweke hi Xikwembu. *—2 Tihosi 20:4-7.

Eminkarhini ya khale, makuwa lama omisiweke a ma tekiwa ma ri ya nkoka swinene exifundzheni hinkwaxo xa Mediteraniya. Holobye Cato u kombe Huvo ya Rhoma makuwa leswaku a kandziyisa ntikelo wa leswaku yi sungula Nyimpi ya Vunharhu ya le Carthage. Makuwa lamanene yo omisiwa ya le Rhoma a ma huma eCaria le Asia Minor. Hikwalaho, rito leri nge carica ri hundzuke vito ra Xilatini ra makuwa yo omisiwa. Makuwa yo omisiwa ya le Turkey wa manguva lawa ma ha nandziha swinene.

Hakanyingi varimi va le Israyele a va byala minkuwa emasin’wini ya vona ya vhinya, kambe minkuwa leyi nga tswaliki a va yi tsema. A va nga tlangi hi misava leyinene va tshika mirhi leyi nga tswaliki. Exifanisweni xa Yesu xa nkuwa lowu nga tswaliki, murimi u byele mulanguteri wa nsimu ya vhinya a ku: “Se swi endla malembe manharhu ndzi ta lava mihandzu emurhini lowu wa nkuwa, kambe a ndzi kumi nchumu. Wu tseme! Kahle-kahle wu tshamela yini kasi a wu pfuni nchumu?” (Luka 13:6, 7) Leswi mirhi ya mihandzu a yi hakeleriwa xibalo enkarhini wa Yesu, ku hakelela murhi lowu nga tswaliki a ku ta va ku ri ku tlangisa mali.

Makuwa a ma ri ya nkoka swinene eswakudyeni swa Vaisrayele. Hikwalaho, loko ku nga tshoveriwanga makuwa yo tala—kumbexana hikwalaho ka ku avanyisiwa hi Yehovha—a ku ri khombo. (Hosiya 2:12; Amosi 4:9) Muprofeta Habakuku u te: “Hambiloko nkuwa wu nga rhumbuki, ni mirhi ya vhinya yi nga humesi mihandzu; entiyisweni ntirho wa mutlhwari wu nga va vuhava, ni masimu ma nga humesi swakudya . . . Kambe loko ku ri mina, ndzi ta khana eka Yehovha; ndzi ta tsakela Xikwembu xa ku ponisiwa ka mina.”—Habakuku 3:17, 18.

A Ma Fanekisela Tiko Leri Pfumalaka Ripfumelo

Minkarhi yin’wana Matsalwa ma tirhisa makuwa kumbe minkuwa hi ndlela yo fanekisela. Hi xikombiso, Yeremiya u fanise mahlonga lama tshembekaka ya le Yuda ni xirhundzu xa makuwa lamanene, makuwa yo rhanga lawa hakanyingi a ma dyiwa ma ha tsakama. Kambe mahlonga lama nga tshembekiki ma fanisiwe ni makuwa yo biha, lama nga dyiwiki lawa a ma fanele ma lahliwa.—Yeremiya 24:2, 5, 8, 10.

Exifanisweni xa yena xa nkuwa lowu nga tswaliki, Yesu u kombise ndlela leyi Xikwembu xi ri lehiseleke mbilu ha yona tiko ra Yuda. Hilaha swi xiyiweke hakona hala henhla, u vulavule hi wanuna un’wana loyi a a ri ni nkuwa ensin’wini ya yena ya vhinya. Murhi lowu se a wu ri ni malembe manharhu wu nga tswali,  naswona n’wini wa wona se a a lava ku wu tsema. Kambe mulanguteri wa nsimu ya vhinya u te: “N’wini wanga, tlhela u wu tshika lembe leri ndzi kondza ndzi cela ematlhelweni ka wona ndzi chela manyoro; kutani loko wu humesa mihandzu enkarhini lowu taka, swi kahle; kambe loko wu nga yi humesi, u ta wu tsema.”—Luka 13:8, 9.

Loko Yesu a ta vulavula hi xifaniso lexi, se a a ri ni malembe manharhu a ri karhi a chumayela, a ringeta ku hlakulela ripfumelo eka Vayuda. Yesu u tirhe hi matimba, a “nonisa” nkuwa wo fanekisela—tiko ra Yuda—a wu nyika nkarhi wo tswala mihandzu. Hambiswiritano, loko ka ha sele vhiki leswaku Yesu a dlayiwa, swi ve erivaleni leswaku tiko leri ri n’wi fularherile Mesiya.—Matewu 23:37, 38.

Yesu u tlhele a tirhisa xifaniso xa nkuwa a kombisa xiyimo xo biha xa tiko rero. Loko a ri karhi a famba a suka eBetaniya a ya eYerusalema loko ka ha sele masiku ya mune leswaku a dlayiwa, u vone nkuwa lowu a wu ri ni matluka yo tala kambe wu nga ri na mihandzu. Leswi makuwa yo rhanga ma humaka xikan’we ni matluka—naswona minkarhi yin’wana ma huma matluka ma nga si va kona—ku pfumala ka nkuwa lowu mihandzu ku kombise leswaku a wu pfuni nchumu.—Marka 11:13, 14. *

Tiko ra Yuda a ri ri ni xivumbeko xo kanganyisa ku fana ni nkuwa lowu nga tswaliki lowu langutekaka wu hanye kahle. Kambe a ri nga yi tswalanga mihandzu leyi tsakisaka Xikwembu, naswona ri hetelele ri fularhele N’wana wa Yehovha. Yesu u rhukane nkuwa lowu wu nga tswaliki, naswona siku leri landzelaka, vadyondzisiwa va wu vone se wu vunile. Murhi wolowo lowu omeke a wu ku fanekisela kahle ku fularheriwa ka Vayuda hi Xikwembu tanihi vanhu va xona lava hlawuriweke.—Marka 11:20, 21.

‘Dyondzani Hi Xifaniso Xa Nkuwa’

Yesu u tlhele a tirhisa nkuwa leswaku a dyondzisa dyondzo ya nkoka malunghana ni vukona bya yena. U te: “Dyondzani mhaka leyi hi xifaniso xa nkuwa: Hi ku hatlisa loko rhavi ra wona leritsongo ri sungula ku olova naswona ri humesa matluka, ma swi tiva leswaku ximumu xi le kusuhi. Hi ku fanana na n’wina, loko mi vona swilo leswi hinkwaswo, tivani leswaku u le kusuhi, etinyangweni.” (Matewu 24:32, 33) Matluka ya rihlaza ya nkuwa i xikombiso xa leswaku ximumu xi nghenile. Hilaha ku fanaka, vuprofeta lebyikulu bya Yesu lebyi tsariweke eka Matewu ndzima 24, Marka ndzima 13 na Luka ndzima 21 byi nyikela vumbhoni lebyi nga erivaleni bya vukona bya yena sweswi eMfun’weni wa le tilweni.—Luka 21:29-31.

Leswi hi hanyaka enkarhini wa nkoka ematin’wini, entiyisweni hi lava ku dyondza swo karhi eka nkuwa. Loko ho dyondza swo karhi hi tlhela hi tshama hi xalamukile hi tlhelo ra moya, hi ta va ni ntshembo wa ku vona ku hetiseka ka xitshembiso lexi lexikulu: “Va ta tshama, un’wana ni un’wana ehansi ka murhi wakwe wa vhinya ni le hansi ka nkuwa wakwe, a ku nge vi na munhu loyi a va chavisaka; hikuva nomu wa Yehovha wa mavuthu wu swi vurile.”—Mikiya 4:4.

[Tinhlamuselo ta le hansi]