Ku Hisa Mirhi Ya Risuna Xana Swi Fanerile eVugandzerini Bya Ntiyiso?

“SWIKWEMBU swi rhandza nun’hwelo.” Lexi i xiga lexi a xi tolovelekile eka Vaegipta va khale. Ku hisa mirhi ya risuna a ku ri nchumu lowu tolovelekeke swinene evugandzerini bya vona. Tanihi leswi a va tshemba leswaku swikwembu a swi ri ekusuhi na vona, siku ni siku Vaegipta a va hisa mirhi ya risuna etitempeleni, etialitarini ta le kaya ni le mabindzwini ya vona. Tinxaka tin’wana na tona a ti ri na wona mukhuva lowu.

Murhi wa risuna i yini? Xiga lexi, xi nga vula musi kumbe nchumu lowu hisiwaka. Wu endliwa hi nhlaka lowu nun’hwelaka kahle, wo tanihi balsama. Ya kandziwa yi va mapa naswona hakanyingi yi pfanganisiwa ni mahanti swin’we ni swiluva swo karhi leswaku ku endliwa mirhi ya risuna leyi nga ta tirhisiwa eka swiyimo swo karhi.

Mirhi ya risuna a ku ri nchumu lowu navelekaka ni wa nkoka swinene eminkarhini ya khale lerova swilo leswi a yi endliwa ha swona a swi ri bindzu lerikulu. Mintlawa ya vanhu a yi rhwala swilo leswi, yi ya swi xavisa ematikweni ya le kule. Kumbexana wa ha tsundzuka leswaku Yosefa, n’wana lontsongo wa Yakobe u xavisiwe eka vaxavisi va Vaiximayele lava a va ‘huma eGiliyadi, naswona tikamela ta vona a ti rhwale labidanumi ni balsama ni rihanti ra nhlaka, leswi a va swi yisa aEgipta.’ (Genesa 37:25) Xilaveko xa mirhi ya risuna xi engetelekile lerova ku sunguriwa tsima ro yi xavisa, leri swi nga kanakanisiki leswaku ri sunguriwe hi vaxavisi va mirhi ya risuna kutani sweswo swi endle leswaku ndlela leyi sukaka eAsia yi ya eYuropa yi vupfa.

Namuntlha mirhi ya risuna ya ha hisiwa eminkhubyeni ni le vugandzerini bya vukhongeri byo tala. Ku tlula kwalaho vanhu vo tala va rhandza ku hisa mirhi ya risuna emakaya ya vona ntsena hileswi va tsakelaka nun’hwelo wa yona lowunene. Xana Vakreste va fanele va ku languta njhani ku hisa mirhi ya risuna? Xana ka amukeleka evugandzerini bya Xikwembu? A hi kambisiseni leswi Bibele yi swi vulaka emhakeni leyi.

I “Nchumu Wo Kwetsima Wa Yehovha”

Eka Vaisrayele va khale, ku hisa mirhi ya risuna a ku ri nchumu wa nkoka emintirhweni ya vaprista ya le tabernakeleni. Cyclopedia ya McClintock na Strong yi ri: “Hakunene, swi vonaka onge Vaheveru a va teka ku hisa mirhi ya risuna ku ri xiendlo xa vugandzeri kumbe ku nyikela swilo leswi kwetsimaka lerova a ku vuriwi ndlela yin’wana leyi mirhi ya risuna a yi tirhisiwa ha yona handle ko yi tirhisa evugandzerini.”

Yehovha Xikwembu u hlamusele swilo swa mune leswi a swi fanele swi pfanganisiwa kutani swi hisiwa etabernakeleni, a ku: “Titekele swinun’hweriso: mathonsi ya xiaki xa mira ni onika ni xinun’hweriso xa galibanumi ni murhi wa risuna lowo tenga. Swiphemu swa kona swi fanele swi ringana. U fanele u tirhisa swona ku endla murhi wa risuna, swi va mpfangano wa mirhi yo nun’hwela, swi va ntirho wa muendli wa mafurha, swi lungiwa hi munyu, swi va swo tenga, swi va nchumu wo kwetsima. Swin’wana swa swona u fanele u swi kandza swi va mapa lamanene, kutani u veka swin’wana swa swona emahlweni ka Vumbhoni lebyi nga entsongeni wa nhlangano.” (Eksoda 30:34-36) Swidyondzi swi ringanyeta leswaku hi ku famba ka nkarhi varhabi va Vayuda va engetele swilo swin’wana swo endla mirhi leyi leswaku va ta yi tirhisa etempeleni.

 Mirhi ya risuna leyi a yi hisiwa etabernakeleni a yi kwetsima naswona a yi tirhisiwa evugandzerini bya Xikwembu ntsena. Yehovha u lerisile a ku: “Murhi wa risuna lowu mi nga ta wu endla hi mpfangano lowu, mi nga tshuki mi wu endla wu va wa n’wina. Wu ta hambeta wu ri nchumu wo kwetsima wa Yehovha. Mani na mani la endlaka lowu fanaka na wona leswaku a tiphina hi nun’hwelo wa wona u fanele a dlayiwa eka varikwavo.” (Eksoda 30:37, 38) Vaprista a va hisa mirhi ya risuna kambirhi hi siku ealitarini leyi faneleke. (2 Tikronika 13:11) Hi Siku ro Kombela ku Rivaleriwa, muprista lonkulu a a hisa mirhi ya risuna eNdhawini yo Kwetsima Ngopfu.—Levhitika 16:12, 13.

Xikwembu a xi nga yi amukeli minyikelo yin’wana ya mirhi ya risuna. Xi xupule lava a va nga ri vaprista, lava hi ku tikukumuxa va yi nyikeleke. (Tinhlayo 16:16-18, 35-40; 2 Tikronika 26:16-20) Mirhi ya risuna leyi a yi nyikeriwa hi Vayuda a yi ri ndzhukano emahlweni ka Yehovha loko va yi nyikela va ri karhi va gandzela swikwembu swa mavunwa naswona va halata ngati. Vukanganyisi bya vona byi endle leswaku Yehovha a ku: “Murhi wa risuna—i nchumu lowu nyenyetsaka eka mina.” (Esaya 1:13, 15) Vaisrayele va honise ndlela leyi Yehovha a va leriseke leswaku va n’wi gandzela ha yona lerova va pfala tempele kutani va hisa mirhi ya risuna etialitarini tin’wana. (2 Tikronika 28:24, 25) Hi ku famba ka nkarhi, mirhi ya risuna leyo kwetsima yi tlhele yi tirhisiwa ni le vugandzerini lebyi thyakeke bya swikwembu swa mavunwa. Swiendlo swo tano a swi tlhontlha Yehovha.—Ezekiyele 16:2, 17, 18.

Mirhi Ya Risuna Ni Vakreste Vo Sungula

Ntwanano wa Nawu, ku katsa ni xileriso xa vaprista xo nyikela mirhi ya risuna leyo kwetsima, swi hele loko Kreste a simeka ntwanano lowuntshwa hi 33 C.E. (Vakolosa 2:14) A ku kona laha ku vuriwaka leswaku Vakreste vo sungula a va hisa mirhi ya risuna evugandzerini bya vona. Malunghana ni leswi, Cyclopedia ya McClintock na Strong yi ri: “Swi le rivaleni leswaku [Vakreste vo sungula] a va nga yi tirhisi mirhi ya risuna. Kahle-kahle ku tirhisa mirhi ya risuna a swi kombisa leswaku munhu i muhedeni . . . Loko mugandzeri a chela tindzoho ti nga ri tingani ehenhla ka alitari ya vuhedeni, sweswo a swi tekiwa ku ri ku gandzela.”

Vakreste vo sungula va tlhele va ala ku hisa mirhi ya risuna leyi a yi seketela leswaku mufumi wa Rhoma i “xikwembu,” hambileswi sweswo a ku ri ku hoxa vutomi bya vona ekhombyeni. (Luka 4:8; 1 Vakorinto 10:14, 20) Leswi eminkarhini yoleyo mirhi ya risuna a yi tirhiseriwa ku gandzela swikwembu swa hava, swa twisiseka leswi Vakreste vo sungula va aleke ni ku yi xavisa kunene.

Ku Hisiwa Ka Mirhi Ya Risuna Namuntlha

Xana mirhi ya risuna yi tirhisiwa njhani namuntlha? Etikerekeni to tala ta Vujagana, mirhi ya risuna ya hisiwa eminkhubyeni ni loko ku gandzeriwa. Vanhu vo tala va le Asia, va hisa mirhi ya risuna etitempeleni kumbe emahlweni ka tialitari ta makaya ya vona leswaku va xixima swikwembu swa vona ni ku sirhelela vafi. Mirhi ya risuna yi tirhisiwe hi tindlela to hambana-hambana etimhakeni ta vukhongeri, to fana ni ku nun’hwerisa, ku tshungula, ku tengisa ni ku sirhelela.

Masiku lawa, mirhi ya risuna yi tirhisiwa ni hi vanhu lava nga riki va vukhongeri. Van’wana va hisa mirhi ya risuna loko va ri eku anakanyisiseni. Buku yin’wana ya ndzetelo yi ringanyeta leswaku mirhi ya risuna yi tirhisiwa leswaku munhu a “va  exiyin’weni xo karhi” ni “ku va ni matimba yo karhi” lama nga tolovelekangiki. Buku leyi yi tlhela yi bumabumela leswaku u nga kuma ntlhantlho wa swiphiqo swa vutomi hi ku endla mihivahivana ya ku hisa mirhi ya risuna leyi katsaka ku tirhisana ni “swivumbiwa swa moya.” Xana swi fanerile leswaku Vakreste va endla sweswo?

Yehovha u swi sola hilaha ku heleleke ku hlanganisa vugandzeri bya mavunwa ni lebyi tengeke. Muapostola Pawulo u tshahe vuprofeta bya Esaya kutani a byi tirhisa eka Vakreste, a va khutaza leswaku va balekela minkucetelo yo biha ya vugandzeri bya mavunwa. U tsarile a ku: “‘Humani exikarhi ka vona, mi tihambanisa,’ ku vula Yehovha, ‘naswona tshikani ku khumba xilo lexi nga basangiki’; ‘kutani ndzi ta mi amukela.’” (2 Vakorinto 6:17; Esaya 52:11) Vakreste va ntiyiso va tiyiseka leswaku va papalata xin’wana ni xin’wana lexi fambisanaka ni vugandzeri bya mavunwa kumbe vungoma.—Yohane 4:24.

Leswi mirhi ya risuna yi tirhisiwaka eka minkhuvo ya vukhongeri ni le ka vungoma, xana sweswo swi vula leswaku minkarhi hinkwawo swi hoxile ku hisa mirhi ya risuna? A swi tano. Kumbexana, munhu u navela ku hisa mirhi ya risuna leswaku yi va xinun’hweriso ekaya ra yena hileswi a tsakelaka nun’hwelo lowunene wa yona. (Swivuriso 27:9) Hambiswiritano, loko Mukreste a nga si endla xiboho xa loko swi fanerile kumbe swi nga fanelanga ku hisa mirhi ya risuna, u fanele a anakanyisisa hi tinhla to karhi. Xana van’wana endhawini leyi u tshamaka eka yona va ta teka ku tirhisa mirhi ya risuna ku ri xiendlo xa vukhongeri bya mavunwa? Endhawini leyi u tshamaka eka yona, xana hakanyingi ku tirhisa mirhi ya risuna ku tekiwa ku ri mikhuva ya vungoma? Kumbe hi ntolovelo ka tirhisiwa ni le ka swilo leswi nga khumbiki vukhongeri?

Loko munhu a hlawula ku hisa mirhi ya risuna, u fanele a anakanyela ripfalo ra van’wana ni ndlela leyi va titwaka ha yona. (1 Vakorinto 10:29) Marito ya muapostola Pawulo lama yaka eka Varhoma ma tirha. U tsarile: “A hi lavisiseni swilo leswi endlaka ku rhula ni swilo leswi akaka eka van’wana. Tshikani ku hirimuxa ntirho wa Xikwembu hikwalaho ka swakudya ntsena. I ntiyiso, swilo hinkwaswo swi basile, kambe swi bihile loko munhu a dya hi nkarhi lowu swi nga khunguvanyisaka van’wana. I swinene leswaku u nga yi dyi nyama ni leswaku u nga yi nwi vhinyo kumbe ku endla xihi ni xihi lexi makwenu a khunguvanyekaka ha xona.”—Varhoma 14:19-21.

Swikhongelo Leswi ‘Lunghiseleriweke Swi Va Mirhi Ya Risuna’

Ndlela leyi Vaisrayele a va nyikela mirhi ya risuna ha yona yi swi fanekisela kahle swikhongelo leswi yingisiwaka hi Xikwembu. Hikwalaho, mupisalema Davhida u yimbelele eka Yehovha a ku: “Onge xikhongelo xa mina xi nga lunghiseleriwa xi va murhi wa risuna emahlweni ka wena.”—Pisalema 141:2.

Vaisrayele vo tshembeka a va nga teki ku nyikela mirhi ya risuna ku ri xiendlo lexi nga vuliki nchumu. A va yi lunghiselela va tlhela va yi hisa hilaha Yehovha a va leriseke hakona. Ematshan’weni yo tirhisa mirhi ya xiviri ya risuna, namuntlha Vakreste va endla swikhongelo leswi kombisaka leswaku va n’wi tlangela swinene Tata wa hina wa le tilweni naswona va n’wi xixima. Ku fana ni nun’hwelo wo nandziha wa mirhi ya risuna leyi a yi nyikeriwa hi vaprista etempeleni, Rito ra Xikwembu ra hi tiyisekisa ri ku: “Xikhongelo xa lavo lulama xa n’wi tsakisa.”—Swivuriso 15:8.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 29]

Mirhi ya risuna leyi a yi hisiwa etabernakeleni ni le tempeleni a yi kwetsima

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Xana swi fanerile leswaku Vakreste va hisa mirhi ya risuna leyi pfunaka munhu loko a ri eku anakanyisiseni?