Ku Kuma Ntlhantlho Lowu Nga Ta Byi Herisela Makumu Vusweti

KU NGA khathariseki swiviko leswi nga tsakisiki swa vusweti emisaveni hinkwayo, ku ni vanhu lava nga ni ntshembo wa leswaku ku na nchumu lowu tiyeke lowu nga endliwaka. Hi xikombiso, hi ku ya hi nhloko-mhaka leyi nga eka Manila Bulletin, Banki leyi Hluvukisaka Tiko ya le Asia, yi vike leswaku “swi nga teka tiko ra Asia malembe ya 25 leswaku ri herisa vusweti.” Banki leyi yi khutaze leswaku ku antswisiwa xiyimo xa ikhonomi leswaku ku ta tsavuriwa vanhu evuswetini.

Minhlangano ni tihulumendhe tin’wana swi te ni swiringanyeto swo tala ni makungu ya ku ringeta ku tlhantlha xiphiqo lexi. Swin’wana swa swona a ku ri leswi: ku va ni ndzindza-khombo, dyondzo leyi antswisiweke, ku sula swikweleti leswi matiko lama hluvukeke ma kolotiwaka swona hi matiko lama ha hluvukaka, ku susa swihinga swa ku xaviselana ka matiko leswaku vanhu vo tala lava sweleke va le matikweni man’wana va kota ku xavisa swilo swa vona hi ku olova ni ku aka tiyindlu ta swisiwana leswi holaka mali ya le hansi.

Hi lembe ra 2000, Nhlengeletano ya Mani na Mani ya Nhlangano wa Matiko yi veke tipakani leti faneleke ti fikeleriwile hi 2015. Tin’wana ta tipakani leti a ku ri ku herisa vusweti lebyikulu ni ndlala swin’we ni ku va vanhu va nga holi mali leyi ringanaka. Ku nga khathariseki leswaku tipakani toleto i ta nkoka ku fikela kwihi, vo tala va tivutisa loko ti ta fikeleriwa emisaveni leyi yi avaneke.

Magoza Ya Xiviri Yo Langutana Ni Vusweti

Leswi swi nga tshembisiki leswaku sweswo swi nga kala swi endleka emisaveni hinkwayo, xana munhu a nga wu kuma kwihi mpfuno? Hilaha  swi boxiweke hakona eku sunguleni, ku ni xihlovo xa vutlhari bya xiviri lexi nga pfunaka vanhu sweswi. I yini xihlovo xexo? I Rito ra Xikwembu, ku nga Bibele.

I yini lexi endlaka leswaku Bibele yi hambana ni tibuku letin’wana hinkwato? Yi huma eka mulawuri la tlakukeke swinene, ku nga Muvumbi wa hina. Endzeni ka yona ku kumeka marungula ya vutlhari—misinya ya milawu leyi tirhaka minkarhi hinkwayo eka vanhu hinkwavo ni le tindhawini hinkwato. Loko misinya leyi ya milawu yo tirhisiwa, yi nga pfuna swisiwana leswaku swi hanya vutomi lebyi enerisaka hambi ku ri sweswi. A hi kambisiseni swikombiso swi nga ri swingani.

Vana ni langutelo lerinene hi mali. Bibele yi ri: “Vutlhari i xisirhelelo ku fana nileswi mali yi nga xisirhelelo; kambe mpfuno wa vutivi hileswaku vutlhari hi byoxe byi londzovota vini va byona va hanya.” (Eklesiasta 7:12) Ndzimana leyi yi kandziyisa yini? Yi kandziyisa leswaku vutomi a hi mali. I ntiyiso leswaku ya sirhelela hi ndlela yo karhi. Yi endla leswaku hi kota ku xava swilo swo karhi leswi hi swi pfumalaka, kambe a yi xavi swilo hinkwaswo. Ku ni swilo swa nkoka swinene leswi mali yi nga ta ka yi nga swi xavi. Ku twisisa mhaka leyi swi ta hi pfuna leswaku hi va ni langutelo leri faneleke hi swilo leswi vonakaka, xisweswo hi papalata ku va ni gome leri nga ni lava vutomi bya vona byi sekeriweke eku tihlengeleteleni mali. Mali a yi nge byi xavi vutomi, kambe loko u ri ni vutlhari byi nga sirhelela vutomi bya wena sweswi naswona byi nga tlhela byi endla leswaku u va ni ntshembo wa ku kuma vutomi lebyi nga heriki.

Hanya hi mali leyi u nga na yona. Leswi hi swi lavaka a hi swa nkoka ku fana ni leswi hi swi pfumalaka. Hi fanele hi rhangisa leswi hi swi pfumalaka. Hi nga ha tikhorwisa hi ku olova leswaku hi pfumala nchumu wo karhi, kasi entiyisweni a hi wu pfumali ho wu lava kunene. Munhu wo tlhariha u ta rhanga a tirhisa muholo wa yena eka swilo leswi a swi pfumalaka—ku nga swakudya, swiambalo, ndhawu yo tshama eka yona ni swin’wana. Kutani loko a nga si xava swilo swin’wana, u ta rhanga a kambisisa loko mali leyi saleke yi ta ringana ku xava swilo leswi engetelekeke. Exifanisweni xa yena xin’wana, Yesu u ringanyete leswaku munhu “[u rhanga] a tshama ehansi a hlayela ntsengo, a vona loko wu ringene.”—Luka 14:28.

Le tikweni ra Philippine, Eufrosina, mutswari la nga yexe la nga ni vana vanharhu a swi n’wi tikela ku kuma swo tihanyisa ni ku tlhela a swi tirhisa hi vukheta swimalana leswi a ri na swona, tanihi leswi se a ku hundze malembe yo hlayanyana a tshikiwe hi nuna wakwe. Loko a ri karhi a hanya tano, u letele vana va yena ku xava swilo swa nkoka hi mali leyi a yi ri kona. Hi xikombiso, minkarhi yin’wana vana a va vona nchumu wo karhi lowu va wu lavaka. Ematshan’weni yo ala ku va xavela wona, a a kanela na vona a ku: “Mi nga ha wu xava loko mi swi lava, kambe mi fanele mi hlawula. Hi na mali leyi ringanaka ku xava nchumu wun’we ntsena. Hi nga ha xava nchumu wolowo mi wu lavaka, kumbe hi xava nyama yitsongo kumbe matsavu lawa hi nga ta ma dya ni rhayisi vhiki leri. Mi lava swihi? Hlawulani.” Hakanyingi, vana lava a va hatla va twisisa, kutani va pfumela leswaku ku xaviwa swakudya ematshan’weni ya nchumu lowu va wu lavaka.

Eneriseka. Nsinya wun’wana wa nawu wa le Bibeleni wu ri: “Loko hi ri ni swakudya ni swifunengeto, hi ta eneriseka hi swilo leswi.” (1 Timotiya 6:8) Mali yi ri yoxe a yi wu tisi ntsako. Vanhu vo tala lava fuweke a va tsakanga, kasi swisiwana swo tala swi tsakile swinene. Swisiwana leswi swi dyondze ku eneriseka hi swilo swo olova leswi lavekaka evuton’wini. Yesu u vulavule hi ku va ni ‘tihlo ro olova’ leri langutaka swilo swa nkoka ngopfu ntsena. (Matewu 6:22) Sweswo swi pfuna munhu  leswaku a eneriseka. Vanhu vo tala lava nga swisiwana va titwa va enerisekile hikuva va hlakulele vunghana lebyinene na Xikwembu naswona mindyangu ya vona yi tsakile—ku nga swilo leswi mali yi nga swi xaviki.

Leswi ko va swikombiso swi nga ri swingani swa swiringanyeto leswi tirhaka swa le Bibeleni leswi nga pfunaka lava pfumalaka leswaku va langutana ni xiyimo xa vona. Ku ni swikombiso swin’wana swo tala. Hi xikombiso, u nga tlangisi mali ya wena eka swilo swo tanihi ku dzaha ni ku gembula, ku nga mikhuva yo biha; kumisisa swilo swa nkoka swinene evuton’wini, ngopfu-ngopfu tipakani ta moya; laha mintirho yi kalaka ringeta ku endlela vanhu swintirhwana leswi swi nga va pfunaka. (Swivuriso 22:29; 23:21; Vafilipiya 1:9-11) Bibele yi bumabumela ku tirhisa “vutlhari lebyi pfunaka ni vuswikoti byo ehleketa” hikuva “swi ta va vutomi eka moya-xiviri wa wena.”—Swivuriso 3:21, 22.

Hambileswi swiringanyeto swa le Bibeleni swi nga nyikelaka ntlhantlho wo karhi eka lava lwisanaka ni vusweti, ka ha ri ni swivutiso swa malunghana ni vumundzuku leswi faneleke swi hlamuriwa. Xana swisiwana swi ta tshama evuswetini hilaha ku nga heriki? Xana ku hambana exikarhi ka swigwili ni swisiwana ku ta kala ku herisiwa? A hi kambisiseni ntlhantlho lowu vanhu vo tala va nga wu tiviki.

Bibele Yi Nyikela Xivangelo Xo Va Ni Ntshembo

Vo tala va pfumela leswaku Bibele i buku leyinene. Kambe, hakanyingi a va swi xiyi leswaku yi vula leswaku ku ta va ni ku cinca lokukulu ku nga ri khale.

Xikwembu xi tiyimisele ku teka goza leswaku xi tlhantlha swiphiqo swa vanhu, ku katsa ni vusweti. Leswi tihulumendhe ta vanhu ti tikombiseke leswaku a ti swi koti ku teka goza, kumbe a ti swi lavi, Xikwembu xi lava ku ti susa. Njhani? Bibele yi swi kandziyisa kahle eka Daniyele 2:44: “Xikwembu xa le tilweni xi ta veka mfumo lowu wu nga ta ka wu nga lovisiwi. Mfumo lowu wu nga ka wu nga hundziseriwi eka vanhu van’wana. Wu ta pfotlosa kutani wu herisa mimfumo leyi hinkwayo, kambe wona wu ta tshama hilaha ku nga riki na makumu.”

Loko Xikwembu xi ta va xi suse “mimfumo” kumbe tihulumendhe leti, Mufumi la vekiweke hi xona u ta teka goza. Mufumi yoloye a hi munhu wa nyama kambe i xivumbiwa xa matimba swinene xa le tilweni lexi fanaka ni Xikwembu, lexi nga ni vuswikoti byo herisa ku nga ringani ka vanhu hi swiyimo loku nga kona. Xikwembu xi hlawule N’wana wa xona leswaku a endla swilo leswi. (Mintirho 17:31) Pisalema 72:12-14 yi hlamusela leswi Hosi leyi yi nga ta swi endla, yi ku: “Yi ta kutsula xisiwana lexi kombelaka ku pfuniwa, ni la xanisekaka ni hinkwavo lava nga riki na mupfuni. Yi ta va ni nsovo eka loyi a pfumalaka ni loyi a nga xisiwana, yi ta ponisa moya-xiviri wa swisiwana. Yi ta kutsula moya-xiviri wa vona eku tshikileriweni ni le madzolongeni, ni ngati ya vona yi ta va ya risima ematihlweni ya yona.” Wolowo i ntshembo lowu tsakisaka hakunene! Ku ta va ni ntshunxeko eku heteleleni! Hosi leyi vekiweke hi Xikwembu yi ta teka goza yi pfuna swisiwana ni lava pfumalaka.

Swiphiqo swo tala swinene leswi fambisanaka ni vusweti swi ta va swi tlhantlhiwile hi nkarhi wolowo. Ndzimana 16 ya Pisalema 72 yi ri:  “Ku ta va ni mavele yo tala emisaveni; ma ta khapakhapa etinhlohlorhini ta tintshava.” A ku nge he vi na ku kayivela ka swakudya loku vangiwaka hi dyandza, ku pfumaleka ka mali, kumbe vulawuri lebyi nga riki byinene.

Ni swiphiqo swin’wana swi ta va swi tlhantlhiwile. Hi xikombiso, namuntlha vaaki vo tala va laha misaveni a va na kaya leri nga ra vona. Hambiswiritano, Xikwembu xa tshembisa: “Kunene va ta aka tindlu va tshama eka tona; kunene va ta rima masimu ya vhinya va dya mihandzu ya wona. A va nge aki kutani ku tshama un’wana; a va nge rimi kutani ku dya un’wana. Hikuva masiku ya vanhu va mina ma ta fana ni masiku ya murhi; ni ntirho wa mavoko ya vona, vahlawuriwa va mina va ta wu tirhisa hi xitalo.” (Esaya 65:21, 22) Un’wana ni un’wana u ta va ni kaya ra yena a tlhela a tsakela ntirho wa yena. Kutani Xikwembu xi tshembisa ku herisa vusweti byi nga ha vi kona. A ku nge he vi na swigwili ni swisiwana.

Loko munhu a sungula ku twa switshembiso leswi swa le Bibeleni, a nga ha anakanya leswaku swo va norho. Kambe, loko u yi kambisisa hi vukheta Bibele u ta kuma leswaku switshembiso hinkwaswo swa Xikwembu swa le nkarhini lowu hundzeke swi hetisekile. (Esaya 55:11) Kutani leyi a hi mhaka ya ku kumbetela. Ku ri na sweswo, xivutiso lexi u faneleke u tivutisa xona hi lexi nge, I yini lexi ndzi faneleke ndzi xi endla leswaku ndzi vuyeriwa loko swi hetiseka?

Xana U Ta Va U Ri Kona?

Leswi hulumendhe leyi yi nga ta va yi ri ya Xikwembu, hi fanele hi va vanhu lava amukelekaka eka Xikwembu ehansi ka mfumo wolowo. Xi hi byerile leswaku hi fanele hi endla yini leswaku hi faneleka. Minkongomiso ya kona yi kumeka eBibeleni.

Mufumi la vekiweke, ku nga N’wana wa Xikwembu, u lulamile. (Esaya 11:3-5) Hikwalaho, lava nga ta kuma vutomi ehansi ka hulumendhe leyi, ku languteriwe leswaku na vona va va va lulamile. Swivuriso 2:21, 22 yi ri: “Lavo lulama hi vona lava nga ta tshama emisaveni, naswona lava va pfumalaka xisandzu hi vona lava nga ta sala eka yona. Loko ku ri lavo homboloka, va ta dlayiwa emisaveni; kasi loko ku ri vaxengi, va ta tsuvuriwa eka yona.”

Xana yi kona ndlela leyi u nga dyondzaka ha yona leswaku u nga swi fikelela njhani swilaveko leswi? Ina yi kona. Loko u dyondza Bibele u tlhela u tirhisa minkongomiso ya yona, u nga swi kota ku va ni vumundzuku lebyi lebyinene. (Yohane 17:3) Timbhoni ta Yehovha ti nga tsakela ku dyondza na wena. Ha ku rhamba leswaku u tirhisa nkarhi lowu leswaku u va un’wana wa vaaki lava va nga ta ka va nga ha vi evuswetini kumbe va khomiwa hi ndlela yo homboloka.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

Eufrosina: “Ku tirhisa swimalana leswi nga kona hi vukheta swi pfuna ndyangu wa mina ku kuma leswi wu swi pfumalaka”

[Swifaniso leswi nga eka tluka 6]

Vuxaka lebyinene na Xikwembu swin’we ni vutomi bya ndyangu lebyi tsakisaka a swi nge xaviwi hi mali