Ku Tekelela Xikwembu Xa Ntiyiso

“Leswi mi nga vana lava rhandzekaka, vanani vatekeleri va Xikwembu.”—VAEFESA 5:1.

1. Van’wana va ri yini malunghana ni ntiyiso, naswona ha yini mianakanyo ya vona yi hoxile?

“NTIYISO i yini?” (Yohane 18:38) Xivutiso xexo, lexi Pontiyo Pilato a xi vutiseke hi ndlela yo hlekula kwalomu ka malembe ya 2 000 lama hundzeke, xi kombisa leswaku ntiyiso a hi wa mani na mani. Vo tala va nga pfumelelana ni mhaka yoleyo namuntlha. Ntiyiso hi woxe wa karhi wa kanetiwa. Kumbexana u tshame u twa van’wana va vula leswaku munhu un’wana ni un’wana u ni ntiyiso wa yena, kumbe va vula leswaku ntiyiso wu na mindzilikana, kumbe va ku ntiyiso wu tshama wu ri eku cinceni. Mianakanyo yoleyo yi hoxile. Pakani ya ku endla ndzavisiso ni ku dyondza i ku kuma ntiyiso malunghana ni misava leyi hi hanyaka eka yona. Ntiyiso a hi mhaka leyi munhu a tianakanyelaka yona. Hi xikombiso, un’wana a nga ku moya-xiviri wa munhu a wu fi, un’wana a ku wa fa. Un’wana a nga vula leswaku Sathana a nga kona, un’wana a ku u kona. Un’wana a nga vula leswaku vutomi byi ni xikongomelo, un’wana a ku a byi na xikongomelo. Eka yin’wana ni yin’wana ya timhaka leti, ku ni nhlamuselo yin’we ntsena leyi nga yona. Yin’wana i ntiyiso kasi leyin’wana i mavunwa; a ti nge vi ntiyiso hi vumbirhi bya tona.

2. Yehovha i Xikwembu xa ntiyiso hi tindlela tihi, naswona i swivutiso swihi leswi swi nga ta hlamuriwa?

² Eka xihloko lexi hundzeke, hi dyondze leswaku Yehovha i Xikwembu lexi nga ni ntiyiso. U tiva ntiyiso hi nchumu wun’wana ni wun’wana. Yehovha u vulavula ntiyiso minkarhi hinkwayo, ku hambana ni nala wa yena la kanganyisaka, ku nga Sathana Diyavulosi. Ku tlula kwalaho, Yehovha u paluxela van’wana ntiyiso hi ku helela. Muapostola Pawulo u khutaze Vakreste-kulobye a ku: “Leswi mi nga vana lava rhandzekaka, vanani vatekeleri va Xikwembu.” (Vaefesa 5:1) Tanihi Timbhoni ta Yehovha, xana hi nga n’wi tekelela njhani emhakeni ya ku vulavula ntiyiso ni ku hanya ha wona? Ha yini sweswo swi ri swa nkoka? Naswona i yini lexi hi tiyisekisaka leswaku Yehovha u amukela lava hanyaka hi ntiyiso? A hi voneni.

3, 4. Muapostola Pawulo na Petro va swi hlamusele njhani leswi a swi ta endleka “emasikwini yo hetelela”?

³ Hi hanya enkarhini lowu mavunwa ya vukhongeri ma yaka ma andza. Hilaha muapostola Pawulo  a profeteke hakona hi ku kongomisiwa hi Xikwembu, vanhu vo tala ‘emasikwini lawa yo hetelela’ va ni xivumbeko xa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu kambe va tikomba va nga tshembeki eka matimba ya kona. Van’wana va ala ntiyiso, tanihi leswi va “onhakeke hi ku helela emianakanyweni.” Ku tlula kwalaho, “vanhu vo homboloka ni vaxisi va . . . ya emahlweni va nyanya evubihini bya vona, va hambukisa, na vona va hambukisiwa.” Hambileswi vanhu vo tano va tshamaka va ri eku dyondzeni, a va swi koti ku kuma “vutivi lebyi kongomeke bya ntiyiso.”—2 Timotiya 3:1, 5, 7, 8, 13.

⁴ Muapostola Petro na yena u kongomisiwe hi moya leswaku a tsala hi masiku ya makumu. Hilaha a profeteke hakona, vanhu a va ali ntiyiso ntsena, kambe va tlhela va hlekula Rito ra Xikwembu ni lava va vulaka ntiyiso wa rona. “Hi ku ya hi ku navela ka vona,” vahlekuri volavo va honisa mhaka ya leswaku misava ya le nkarhini wa Nowa yi lovisiwe hi ndhambhi ya mati, leswi nga xikombiso xa leswi nga ta humelela esikwini leri taka ra ku avanyisa. Leswi va swi anakanyaka swi ta vula khombo eka vona loko ku fika nkarhi wa Xikwembu wa ku lovisa vanhu lava nga xi chaviki.—2 Petro 3:3-7.

Malandza Ya Yehovha Ma Tiva Ntiyiso

5. Hi ku ya hi muprofeta Daniyele, a ku ta humelela yini “enkarhini wa makumu,” naswona vuprofeta byebyo byi hetiseke njhani?

⁵ Loko a hlamusela ‘nkarhi wa makumu,’ muprofeta Daniyele u profete nchumu lowu hambaneke swinene lowu khumbaka vanhu va Xikwembu—ku nga ku kondleteriwa ka ntiyiso wa vukhongeri. U tsarile a ku: “Vo tala va ta famba-famba, kutani vutivi bya ntiyiso byi ta andza.” (Daniyele 12:4) Vanhu va Yehovha a va pfilunganyiwi kumbe ku humbiwa mano hi Muxisi lonkulu. Va kume vutivi bya ntiyiso hi ku kambisisa Bibele. Eka lembe-xidzana ro sungula, Yesu u voningele vadyondzisiwa va yena. U “[pfule] mianakanyo ya vona hi ku helela leswaku va twisisa nhlamuselo ya Matsalwa.” (Luka 24:45) Yehovha u endle leswi fanaka enkarhini wa hina. Hi ku tirhisa Rito rakwe, moya wakwe ni nhlengeletano yakwe, u pfune vanhu va timiliyoni emisaveni hinkwayo leswaku va twisisa leswi ana se yena a swi tivaka—ku nga ntiyiso.

6. Hi yihi mintiyiso ya Bibele leyi vanhu va Xikwembu va yi twisisaka namuntlha?

⁶ Tanihi vanhu va Xikwembu, hi tiva swilo swo tala leswi ku nga riki ni ndlela yin’wana leyi a hi ta swi tiva ha yona. Hi tiva tinhlamulo ta swivutiso leswi tintlharhi ta misava ti kamaneke na swona hi magidi ya malembe. Hi xikombiso, ha swi tiva leswaku ha yini ku ri ni maxangu, ha yini vanhu va fa, ni leswaku ha yini vanhu va nga ta ka va nga swi koti ku tisa ku rhula ni vun’we emisaveni hinkwayo. Nakambe hi tiva swilo swa nkarhi lowu taka—Mfumo wa Xikwembu, misava leyi nga ta va paradeyisi ni vutomi lebyi nga heriki ni lebyi hetisekeke. Hi tiva Yehovha, Munhu la Tlakukeke. Hi dyondze hi vumunhu bya yena lebyi rhandzekaka ni leswi hi faneleke hi endla swona leswaku a hi katekisa. Ku tiva ntiyiso swi hi pfuna ku lemuka mavunwa. Ku tirhisa ntiyiso swa hi sirhelela leswaku hi nga hlongorisi swilo swa hava, swi hi pfuna ku hanya vutomi byo antswa swi tlhela swi hi nyika ntshembo lowunene malunghana ni vumundzuku.

7. I vamani lava kotaka ku twisisa mintiyiso ya Bibele, naswona i vamani lava nga kotiki ku yi twisisa?

⁷ Xana wa wu twisisa ntiyiso wa Bibele? Loko swi ri tano, u katekile swinene. Loko munhu a tsala buku, hakanyingi u yi tsala hi ndlela leyi nga ta pfuna ntlawa wa vanhu vo karhi ntsena. Tibuku tin’wana ti tsaleriwe swidyondzeki, tin’wana ti tsaleriwe vana, kasi tin’wana ti tsaleriwe vanhu lava dyondzelaka swilo swo karhi ntsena. Hambileswi Bibele yi kumekaka hi ku olova eka vanhu hinkwavo, xikongomelo xa yona hi leswaku yi twisisiwa ni ku tlangeriwa hi ntlawa wo karhi. Yehovha u yi endlele vanhu lava titsongahataka emisaveni. Vanhu vo tano va kota ku twisisa leswi Bibele yi swi vulaka, ku nga khathariseki mpimo wa dyondzo ya vona, ndhavuko wa vona, xiyimo xa vona evuton’wini kumbe rixaka ra vona. (1 Timotiya 2:3, 4) Hi hala tlhelo, lava nga riki na mboyamelo lowunene a va swi koti ku twisisa ntiyiso wa Bibele, ku nga khathariseki leswaku va tlharihe ku fikela kwihi kumbe va dyondze ku fikela kwihi. Vanhu lava tikukumuxaka a va swi koti ku twisisa mintiyiso ya risima leyi nga eRitweni ra Xikwembu. (Matewu 13:11-15; Luka 10:21; Mintirho 13:48) I Xikwembu ntsena lexi koteke ku lunghiselela buku yo tano.

 Malandza Ya Yehovha Ma Ni Ntiyiso

8. Yesu a a ri ntiyiso hi ndlela yihi?

⁸ Ku fana na Yehovha, Timbhoni takwe to tshembeka ti ni ntiyiso. Yesu Kreste, loyi a nga Mbhoni leyikulu ya Yehovha, u hetisise ntiyiso hi swilo leswi a swi dyondziseke ni hi ndlela leyi a hanyeke ha yona a tlhela a fa ha yona. U namarhele ntiyiso wa rito ra Yehovha ni switshembiso swa yena. Hikwalaho, Yesu a a ri ntiyiso, hilaha a vuleke hakona hi nomu wakwe.—Yohane 14:6; Nhlavutelo 3:14; 19:10.

9. Matsalwa ma ri yini malunghana ni ku vulavula ntiyiso?

⁹ Yesu a a “tale musa lowu nga faneriwiki ni ntiyiso” naswona “vuxisi [a byi nga ri] kona enon’wini wakwe.” (Yohane 1:14; Esaya 53:9) Vakreste va ntiyiso va tekelela xikombiso xa Yesu xa ku va ni ntiyiso eka vanhu van’wana. Pawulo u tsundzuxe vapfumeri-kulobye a ku: “Un’wana ni un’wana wa n’wina a a vulavule ntiyiso eka warikwavo, hikuva hina hi swirho swa van’wana.” (Vaefesa 4:25) Emahlweni ka sweswo, muprofeta Zakariya u tsale a ku: “Vulavulani ntiyiso un’wana eka un’wana.” (Zakariya 8:16) Vakreste va vulavula ntiyiso hileswi va lavaka ku tsakisa Xikwembu. Yehovha u ni ntiyiso naswona u tiva ndlela leyi mavunwa ma onhaka ha yona. Hikwalaho, swi fanerile leswi a languteleke leswaku malandza yakwe ma vulavula ntiyiso.

10. Ha yini vanhu va hemba, naswona hi byihi vuyelo byo biha lebyi vaka kona?

¹⁰ Swi tikomba onge vo tala va rhandza ku hemba leswaku va pfuneka eka swilo swo karhi. Vanhu va hemba leswaku va nga xupuriwi, leswaku va vuyeriwa hi swin’wana kumbe leswaku va ndhundhuzeriwa hi van’wana. Kambe ku hemba i mukhuva wo biha. Lexi vavisaka ngopfu hileswaku Xikwembu a xi nge n’wi amukeli munhu la hembaka. (Nhlavutelo 21:8, 27; 22:15) Loko hi tiviwa hi ri ni ntiyiso, van’wana va swi pfumela leswi hi swi vulaka; va hi tshemba. Kambe loko hi kumeka hi vulavule mavunwa hambi ku ri emhakeni yin’we ntsena, van’wana va nga kanakana ni leswin’wana leswi hi va byelaka swona. Xivuriso xin’wana xa laha Afrika xi ri: “Ku hemba kan’we swi borisa ntiyiso hinkwawo.” Xivuriso xin’wana xi ri: “Muhembi a nga ha tshembiwi hi munhu, hambiloko a vulavula ntiyiso.”

11. Ku va ni ntiyiso swi tlula ku vulavula ntiyiso hi ndlela yihi?

¹¹ Ku va ni ntiyiso a swi vuli ku vulavula ntiyiso ntsena. Kambe swi kombisiwa ni hi ndlela leyi hi hanyaka ha yona. Swi kombisa leswi hi nga swona hakunene. A hi byeli vanhu ntiyiso hi nomu ntsena kambe ni hi leswi hi swi endlaka. Muapostola Pawulo u vutisile a ku: “Xana wena, loyi u dyondzisaka un’wanyana, a wu tidyondzisi ke? Wena, loyi u chumayelaka u ku ‘U nga tshuki u yiva,’ wa yiva ke? Wena, loyi u nge ‘U nga tshuki u endla vuoswi,’ xana wa byi endla vuoswi ke?” (Varhoma 2:21, 22) Leswaku hi byela van’wana ntiyiso, hi fanele hi hanya hi ntiyiso. Loko hi tiviwa hi ri vanhu lava nga ni ntiyiso ni lava tshembekaka, hi ta pfuna van’wana leswaku va va ni xivangelo lexi tiyeke xa ku pfumela leswi hi swi dyondzisaka.

12, 13. Muntshwa un’wana u tsale yini malunghana ni ku va ni ntiyiso, naswona i yini leswi n’wi pfuneke ku va ni mahanyelo lamanene swonghasi?

¹² Vantshwa lava nga malandza ya Yehovha na vona va twisisa nkoka wa ku va ni ntiyiso. Jenny u tsale leswi landzelaka eka xitsalwana xa le xikolweni loko a ha ri ni malembe ya 13: “Ku tshembeka i nchumu wa nkoka swinene eka mina. Khombo ra kona, a hi vangani vanhu lava tshembekaka hi ku helela namuntlha. Ndzi tibyele leswaku ndzi ta tshama ndzi tshembekile evuton’wini bya mina. Ndzi ta tshama ndzi tshembekile hambiloko vuyelo bya ku vula ka mina ntiyiso byi nga hatli byi vonaka eka mina kumbe eka vanghana va mina. Vanghana va mina i vanhu lava vulavulaka ntiyiso ni lava tshembekaka.”

¹³ Loko a vulavula hi xitsalwana lexi, mudyondzisi wa Jenny u te: “U kote ku hlakulela mukhuva lowu lowunene wa ha ri ntsongo swinene. Ndza swi tiva leswaku u ta wu namarhela hikuva u hanya hi leswi u pfumelaka eka swona.” I yini lexi pfuneke xinhwanyetana lexi leswaku xi va ni mahanyelo yo tano lamanene? Eka xingheniso xa xitsalwana xakwe, Jenny u vule leswaku vukhongeri bya yena “byi [n’wi] vekela milawu leyinene ya mahanyelo.” Se ku hundze malembe ya nkombo Jenny a tsale xitsalwana xexo. Hilaha mudyondzisi wakwe a vuleke hakona, ni sweswi Jenny wa ha namarhela milawu leyi tlakukeke ya mahanyelo tanihi leswi a nga Mbhoni ya Yehovha.

 Malandza Ya Yehovha Ma Paluxa Ntiyiso

14. Ha yini malandza ya Xikwembu ma ri ni vutihlamuleri lebyikulu bya ku yisa ntiyiso emahlweni?

¹⁴ I ntiyiso leswaku a hi Timbhoni ta Yehovha ntsena leti vulavulaka ntiyiso ni ku ringeta ku tshembeka. Kambe tanihi malandza ya Xikwembu, hi ni vutihlamuleri lebyikulu bya ku yisa ntiyiso emahlweni. Hi byarhisiwe mintiyiso ya Bibele—mintiyiso leyi nga yisaka munhu evuton’wini lebyi nga heriki. Kutani hi ni vutihlamuleri bya ku hundzisela vutivi byebyo eka van’wana. Yesu u te: “Un’wana ni un’wana loyi a nyikiweke swo tala, ku ta laviwa swo tala eka yena.” (Luka 12:48) Ina, ku “laviwa swo tala” eka lava va kumeke vutivi bya risima bya Xikwembu.

15. Hi wihi ntsako lowu u vaka na wona loko u vulavula ni van’wana hi ntiyiso wa Bibele?

¹⁵ Ku byela van’wana ntiyiso wa Bibele swi tisa ntsako. Ku fana ni vadyondzisiwa va Yesu va lembe-xidzana ro sungula, hi twarisa mahungu lamanene—rungula lerinene leri nyikaka ntshembo—eka lava “[vavisiweke] ni ku tsalangana ku fana ni tinyimpfu leti nga riki na murisi” ni lava humbiweke mano ni ku pfilunganyiwa hi “[tidyondzo] ta madimona.” (Matewu 9:36; 1 Timotiya 4:1) Muapostola Yohane u tsarile a ku: “Ndzi hava xivangelo lexikulu xa ku nkhensa ku tlula swilo leswi, ku twa leswaku vana va mina va tama va famba entiyisweni.” (3 Yohane 4) Ku tshembeka ka “vana” va Yohane—lava kumbexana a ku ri vanhu lava a va dyondziseke ntiyiso—swi n’wi tsakise swinene. Na hina ha tsaka loko hi vona vanhu va tlangela Rito ra Xikwembu.

16, 17. (a) Ha yini van’wana va nga wu amukeli ntiyiso? (b) U nga va ni ntsako wihi loko u twarisa ntiyiso wa Bibele?

¹⁶ Ina, van’wana a va nge wu amukeli ntiyiso. Yesu u vulavule ntiyiso hi Xikwembu, hambi ku ri ehansi ka swiyimo leswi nga tolovelekangiki. U byele vakaneti vakwe lava a va ri Vayuda a ku: “Ha yini mi nga ndzi kholwi? Loyi a humaka eka Xikwembu u yingisa marito ya Xikwembu. Hi yona mhaka leyi mi nga yingisiki, hikuva a mi humi eka Xikwembu.”—Yohane 8:46, 47.

¹⁷ Ku fana na Yesu, na hina a hi tshiki ku vulavula hi ntiyiso wa risima malunghana na Yehovha. Ha swi tiva leswaku van’wana a va nge swi amukeli leswi hi va byelaka swona, hikuva a hi hinkwavo lava amukeleke leswi Yesu a swi vuleke. Kambe swa hi tsakisa ku tiva leswaku hi endla  leswi faneleke. Yehovha, loyi a nga ni tintswalo letikulu, u lava leswaku vanhu va byeriwa ntiyiso. Tanihi leswi va nga ni ntiyiso, Vakreste i vabyarhi va ku vonakala emisaveni leyi mphimpheriweke hi munyama. Loko hi endla leswaku ku vonakala ka ntiyiso ku voninga hikwalaho ka marito ni swiendlo swa hina, hi nga pfuna van’wana leswaku va dzunisa Tata wa hina wa le tilweni. (Matewu 5:14, 16) Hi swi veka erivaleni leswaku hi kanetana ni ndlela leyi Sathana a hlamuselaka ntiyiso ha yona naswona hi lwela Rito ra Xikwembu leri tengeke. Ntiyiso lowu hi wu tivaka ni lowu hi wu byelaka van’wana wu nga va ntshunxa hakunene lava va wu amukelaka.—Yohane 8:32.

Hambeta U Hanya Hi Ntiyiso

18. Ha yini Yesu a a tsakela Nataniyele, naswona u swi kombise njhani?

¹⁸ Yesu a a rhandza ntiyiso naswona a a wu byela van’wana. Hi nkarhi wa vutirheli byakwe bya laha misaveni, a a tsakela vanhu lava a va ri ni ntiyiso. Malunghana na Nataniyele, Yesu u te: “Vonani, i Muisrayele hakunene, loyi a nga riki na vuxisi.” (Yohane 1:47) Endzhaku, Nataniyele, loyi swi tikombaka onge a a tlhela a vitaniwa hi vito ra Bartolomi, u hlawuriwe ku va un’wana wa vaapostola va 12. (Matewu 10:2-4) Hakunene u fundzhiwile!

19-21. Wanuna loyi a hanyisiweke mahlo u katekisiwe njhani hileswi a vuleke ntiyiso hi xivindzi?

¹⁹ Ndzima hinkwayo ya buku ya Bibele ya Yohane yi vulavula hi wanuna un’wana la tshembekaka loyi Yesu a n’wi katekiseke. Vito ra yena a hi ri tivi. Lexi hi xi tivaka hi leswaku wanuna loyi a a ri mukomberi loyi a a tswariwe a fe mahlo. Vanhu va hlamarile loko Yesu a n’wi hanyisa mahlo. Singita leri ra ku hanyisiwa ka yena ri fike etindleveni ta Vafarisi van’wana lava a va nga twanani ni ntiyiso, lava a va twanane hi xivona leswaku mani na mani loyi a kombisaka ripfumelo eka Yesu a a fanele a hlongoriwa esinagogeni. Hi ku tiva makungu ya vona, vatswari va wanuna loyi a hanyisiweke mahlo va hembele Vafarisi hi ku chava, va vula leswaku a va swi tivi leswaku swi tise ku yini leswaku n’wana wa vona a kota ku vona ni leswaku i mani loyi a n’wi hanyiseke mahlo.—Yohane 9:1-23.

²⁰ Wanuna loyi a hanyisiweke mahlo u tlhele a vitaniwa hi Vafarisi. U vulavule ntiyiso hi xivindzi, a nga ri na mhaka ni vuyelo lebyi a byi ta va kona. U hlamusele ndlela leyi a hanyisiweke ha yona ni leswaku u hanyisiwe hi Yesu. Hi ku hlamarisiwa hileswi vavanuna lava va xiyimo xa le henhla ni lava dyondzekeke a va nga pfumeli leswaku Yesu u huma eka Xikwembu, wanuna loyi a hanyisiweke mahlo u va khutaze a nga chavi nchumu leswaku va amukela mhaka leyi nga erivaleni, a ku: “Loko munhu loyi a a nga humi eka Xikwembu, a a nga ta endla nchumu nikatsongo.” Tanihi leswi a va pfumala marito yo kaneta mhaka leyi, Vafarisi va vule leswaku wanuna loyi wa delela, kutani va n’wi hlongola.—Yohane 9:24-34.

²¹ Loko Yesu a twa mhaka leyi u tinyike nkarhi wa ku ya eka wanuna loyi a hanyisiweke mahlo. Loko a n’wi kumile u tiyise ripfumelo leri a ri kombiseke. Yesu u n’wi byele leswaku hi yena Mesiya. Wanuna loyi u katekisiwile swinene hikwalaho ko vula ntiyiso! Xikwembu xa va tsakela hakunene lava vulavulaka ntiyiso.—Yohane 9:35-37.

22. Ha yini hi fanele hi hambeta hi hanya hi ntiyiso?

²² Hi fanele hi lwa hi matimba leswaku hi hanya hi ntiyiso. Sweswo swa laveka leswaku hi va ni vuxaka lebyinene ni vanhu-kulorhi kun’we ni Xikwembu. Ku va ni ntiyiso swi vula ku vula mhaka u nga fihli nchumu, ku tshembeka ni ku tshineleleka, naswona swi endla leswaku hi va lava amukelekaka eka Yehovha. (Pisalema 15:1, 2) Ku va ni mavunwa swi vula ku kanganyisa, ku nga tshembeki ni ku hemba, naswona swi endla leswaku hi nga amukeleki eka Yehovha. (Swivuriso 6:16-19) Hikwalaho, tiyimisele ku hambeta u hanya hi ntiyiso. Ina, loko hi ta tekelela Xikwembu xa ntiyiso, hi fanele hi tiva ntiyiso, hi vulavula ntiyiso ni ku hanya ha wona.

A Wu Ta Hlamurisa Ku Yini?

• Ha yini hi tlangela ku va hi tiva ntiyiso?

• Hi nga n’wi tekelela njhani Yehovha hi ku va ni ntiyiso?

• Hi byihi vuyelo lebyi hi nga byi kumaka hi ku byela van’wana ntiyiso wa Bibele?

• Ha yini swi ri swa nkoka ku hambeta hi hanya hi ntiyiso?

[Swivutiso Swa Dyondzo]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 17]

Tanihi leswi Vakreste va byarhisiweke ntiyiso wa Bibele, va wu byela van’wana hi ku hiseka

 [Swifaniso leswi nga eka tluka 18]

Wanuna la hanyisiweke mahlo hi Yesu u katekisiwile swinene hileswi a vulavuleke ntiyiso