Ku Vulavula Hi Timhaka Ta Moya Swa Aka
Ku Vulavula Hi Timhaka Ta Moya Swa Aka
“Rito ro bola ri nga humi enon’wini wa n’wina, kambe a ku hume rito rin’wana ni rin’wana lerinene leri akaka hi ku landza xilaveko xa kona, leswaku ri nghenisa leswi tsakisaka eka lava swi twaka.”—VAEFESA 4:29.
1, 2. (a) Ririmi ra munhu i ra nkoka ku fikela kwihi? (b) Malandza ya Yehovha ma rhandza ku tirhisa milomu ya wona hi ndlela yihi?
“RIRIMI ra munhu ra hlamarisa; i nyiko leyi humaka eka Xikwembu, i singita.” Sweswo swi tsariwe hi Ludwig Koehler loyi a nga muhleri wa swihlamusela-marito. Kumbexana nyiko leyi ya risima leyi humaka eka Xikwembu a yi vuli nchumu eka hina. (Yakobo 1:17) Kambe anakanya hi nchumu wa nkoka swinene lowu lahlekaka loko murhandziwa la hlaseriweke hi vuvabyi byo oma swirho a nga ha swi koti ku vulavula. Joan, loyi nuna wakwe a ha ku hlaseriwaka hi vuvabyi byo oma swirho u te: “Loko a ha kota ku vulavula a hi nga ti pfumali timhaka to bula ha tona. Sweswi ku lo sala ku hlambanya ntsena!”
2 Ku vulavurisana ku nga tiyisa vuxaka bya vanhu, ku nga herisa timholovo, ku nga khutaza lava heleke matimba, ku nga tiyisa ripfumelo ni ku kondletela rihanyo lerinene—kambe sweswo a swi nge tiendlekeli ntsena. Hosi Solomoni la tlhariheke u te: “U kona la vulavulaka handle ko anakanya ku fana ni ku tlhava ka banga, kambe ririmi ra lavo tlhariha ra horisa.” (Swivuriso 12:18) Tanihi malandza ya Yehovha, hi lava leswaku mabulo ya hina ma thova timbanga ni ku aka ematshan’weni ya ku pfatlanya ni ku hirimuxa. Nakambe hi rhandza leswaku milomu ya hina yi dzunisa Yehovha loko hi chumayela erivaleni ni loko hi vulavula ni vanhu etlhelweni. Mupisalema u yimbelerile a ku: “Hi ta dzunisa Xikwembu siku hinkwaro, naswona hi ta vonga vito ra wena hilaha ku nga riki na makumu.”—Pisalema 44:8.
3, 4. (a) Hi xihi xiphiqo lexi hinkwerhu hi langutaneke na xona loko swi ta eku vulavuleni? (b) Ha yini leswi hi swi vulaka swi ri na mhaka?
3 Mudyondzisiwa Yakobo u lemukisile a ku: “Ririmi, a nga kona ni un’we eka vanhu la nga ri lerhisaka.” Wa hi tsundzuxa: “Hinkwerhu ha khunguvanyeka minkarhi yo tala. Loko mani na mani a nga va khunguvanyisi van’wana hi rito, loyi i munhu la hetisekeke, la kotaka ku lawula ni miri wakwe hinkwawo.” (Yakobo 3:2, 8) A nga kona eka hina loyi a hetisekeke. Hikwalaho, hambi loko hi ringeta hi matimba, milomu ya hina yi pfa yi tsandzeka ku aka van’wana kumbe ku yisa ku dzuneka eka Muvumbi wa hina. Kutani hi fanele hi dyondza ku anakanyisisa hi leswi hi swi vulaka. Ku tlula kwalaho, Yesu u te: “Rito rin’wana ni rin’wana leri nga pfuniki nchumu leri vanhu va ri vulaka, va ta hlamusela malunghana na rona hi Siku ra Vuavanyisi; hikuva hi marito ya wena u ta vuriwa la lulameke, naswona hi marito ya wena u ta gweviwa.” (Matewu 12:36, 37) Ina, hi ta tihlamulela eka Xikwembu xa ntiyiso hikwalaho ka marito ya hina.
4 Ndlela yin’wana leyinene ngopfu ya ku papalata marito yo tlhava i ku titoloveta ku vulavula hi timhaka ta moya. Xihloko lexi xi ta hlamusela ndlela leyi sweswo hi nga swi endlaka ha yona, timhaka leti hi nga bulaka ha tona ni ndlela leyi mabulo lama akaka ma nga hi vuyerisaka ha yona.
Kambisisa Leswi Nga eMbilwini Ya Wena
5. Ha yini mbilu yi katseka swinene eku kondleteleni ka mabulo lama akaka?
5 Eka matshalatshala ya hina ya ku lwela ku vulavula hi timhaka leti akaka hi fanele hi rhanga hi tsundzuka leswaku leswi hi swi vulaka swi paluxa leswi nga etimbilwini ta hina. Yesu u te: “Nomu wu vulavula leswi mbilu yi taleke swona.” (Matewu 12:34) Mhaka ya xiheri hileswaku hi rhandza ku vulavula hi swilo leswi nga swa nkoka eka hina. Kutani hi fanele hi tivutisa: ‘Xana leswi ndzi vulavulaka ha swona swi paluxa yini malunghana ni xiyimo xa mbilu ya mina? Loko ndzi ri ni ndyangu wa mina kumbe vapfumeri-kulorhi, xana ndzi vulavula ngopfu hi timhaka ta moya kumbe ndzi peta dyambu ndzi vulavula hi mintlangu, swiambalo, tifilimi, swakudya, swilo leswi ndza ha ku swi xavaka kumbe swilo swin’wana leswi nga vuliki nchumu?’ Kumbexana hi tikume hi dzikise vutomi ni mianakanyo ya hina eka swilo leswi nga riki swa nkoka. Ku rhangisa swilo leswi faneleke emahlweni swi ta antswisa mabulo ni vutomi bya hina.—Vafilipiya 1:10.
6. Ku gayela hi mhaka swi pfuna yini emabulwini ya hina?
6 Ku tinyika nkarhi wa ku gayela hi mhaka i ndlela yin’wana ya ku antswisa mabulo ya hina leswaku ma va lamanene. Loko hi ringeta hi matimba ku anakanya hi timhaka ta moya, swi ta hi olovela swinene ku vulavula hi timhaka ta moya. Hosi Davhida u vone ndlela leyi sweswo swi endlekaka ha yona. U yimbelerile a ku: “Marito ya nomu wa mina ni ku anakanyisisa ka mbilu ya mina a ku tsakise emahlweni ka wena, Wena Yehovha.” (Pisalema 19:14) Naswona mupisalema Asafa u te: “Kunene ndzi ta anakanyisisa hi mintirho ya wena [Xikwembu] hinkwayo, ndzi ta ehleketa hi ntirhisano wa wena.” (Pisalema 77:12) Mianakanyo ni mbilu leyi dzikeke etidyondzweni ta Rito ra Xikwembu yi ta voyamela eku phofuleni ka marito lama dzunekaka. Yeremiya a nga tshikanga ku vulavula hi swilo leswi Yehovha a n’wi dyondziseke swona. (Yeremiya 20:9) Na hina hi nga endla leswi fanaka loko hi tolovele ku gayela hi timhaka ta moya.—1 Timotiya 4:15.
7, 8. Hi tihi timhaka leti nga hi pfunaka leswaku hi va ni mabulo lama akaka?
7 Ku va ni xiyimiso lexinene xo tiwundla hi timhaka ta moya swi hi pfuna ku kuma timhaka to tala leti endlaka leswaku mabulo ya hina ma va lama akaka. (Vafilipiya 3:16) Tinhlengeletano, mintsombano, minhlangano ya vandlha, minkandziyiso leyi dyondziwaka evandlheni, ni ndzimana ya siku ni tinhlamuselo ta yona, hinkwaswo swi hi pfuna ku kuma timhaka ta nkoka ta moya leti hi nga ti byelaka van’wana. (Matewu 13:52) Naswona mintokoto ya le vutirhelini bya Vukreste yi nga khutaza swinene hi tlhelo ra moya!
8 Hosi Solomoni a a tsakisiwa hi mirhi, swiharhi, tinyenyana ni tinhlampfi to hambana-hambana leti a ti voneke eIsrayele. (1 Tihosi 4:33) A a tsakela ku vulavula hi swilo leswi Xikwembu xi swi tumbuluxeke. Na hina hi nga endla sweswo. Malandza ya Yehovha ma tsakela ku vulavula hi timhaka to hambana-hambana, kambe minkarhi hinkwayo timhaka ta swilo swa moya ti endla leswaku mabulo ya vanhu lava wupfeke hi tlhelo ra moya ma va lama tsakisaka.—1 Vakorinto 2:13.
“Hambetani Mi Xiya Swilo Leswi”
9. I xitsundzuxo xihi lexi Pawulo a xi nyikeke Vafilipiya?
9 Ku nga khathariseki leswaku hi vulavula ha yini, leswi hi bulaka ha swona swi ta aka van’wana loko swi fambisana ni xitsundzuxo lexi muapostola Pawulo a xi nyikeke vandlha ra le Filipiya. U tsarile a ku: “Swilo swin’wana ni swin’wana swa ntiyiso, swilo swin’wana ni swin’wana swa ntikelo lowukulu, swilo swin’wana ni swin’wana swo lulama, swilo swin’wana ni swin’wana swo tenga, swilo swin’wana ni swin’wana leswi rhandzekaka, swilo swin’wana ni swin’wana leswi ku vulavuriwaka kahle ha swona, hinkwaswo leswi nga kona swa vunene ni hinkwaswo leswi nga kona leswi dzunekaka, hambetani mi xiya swilo leswi.” (Vafilipiya 4:8) Timhaka leti Pawulo a ti boxeke i ta nkoka swinene lerova a kala a ku “hambetani mi xiya swilo leswi.” Hi fanele hi tata mianakanyo ni timbilu ta hina hi swilo swo tano. Kutani a hi voneni leswaku ku anakanyisisa hi xin’wana ni xin’wana xa swilo leswi swa nhungu leswi boxiweke hi Pawulo swi nga hi pfuna njhani eka mabulo ya hina.
10. Hi nga endla yini leswaku mabulo ya hina ma katsa swilo leswi nga ntiyiso?
10 Nchumu lowu nga ntiyiso a ko va mhaka leyi tiyeke ni leyi nga riki mavunwa ntsena. Ku vuriwa nchumu lowu lulameke ni lowu tshembekaka, wo tanihi ntiyiso wa Rito ra Xikwembu. Kutani loko hi vulavula ni van’wana hi ntiyiso wa Bibele lowu wu hi khumbaka, tinkulumo leti hi khutazeke kumbe ndzayo ya le Matsalweni leyi hi pfuneke, hi ta va hi anakanya hi swilo leswi nga ntiyiso. Hi hala tlhelo, hi ta va hi lwisana ni “leswi vuriwaka ‘vutivi’ hi mavunwa,” leswi tikombaka swi ri ntiyiso kambe swi nga ri ntiyiso. (1 Timotiya 6:20) Naswona hi ta papalata ku pfurhetela ritshwa ra rihlevo kumbe ku nyikela mintokoto leyi kanakanisaka ya le nsin’wini, leyi ku nga riki na vumbhoni bya yona.
11. Hi swihi swilo swa ntikelo lowukulu leswi hi nga swi nghenisaka emabulwini ya hina?
11 Swilo swa ntikelo lowukulu i timhaka leti xiximekaka ni ta nkoka, ku nga ri ta vuhunguki kumbe leti nga vuliki nchumu. Swi katsa swilo swa nkoka leswi khumbaka vutirheli bya hina bya Vukreste, minkarhi yo nonon’hwa leyi hi hanyaka eka yona, ni xilaveko xa ku tshama hi tikhome kahle. Loko hi vulavula hi timhaka to tano ta ntikelo, hi tiyisa xiboho xa hina xa ku tshama hi xalamukile emoyeni, hi tshembekile ni ku hambeta hi chumayela mahungu lamanene. Kunene, mintokoto yo tsakisa ya le vutirhelini bya hina ni swiendlakalo swa le nkarhini wa hina leswi hi tsundzuxaka leswaku hi hanya emasikwini ya makumu swi hi nyika timhaka leti khutazaka to vulavula ha tona.—Mintirho 14:27; 2 Timotiya 3:1-5.
12. Hikwalaho ka xitsundzuxo xa Pawulo xa ku anakanyisisa hi swilo leswi lulameke ni leswi tengeke, hi tihi timhaka leti hi faneleke hi ti papalata?
12 Ku lulama swi vula ku va la fanelekaka emahlweni ka Xikwembu—ku fambisana ni milawu ya xona. Ku tenga swi fambisana ni ku va ni miehleketo ni mahanyelo lama baseke. Ku onha van’wana vito, ku hlekisa vanhu hi timhaka to bola kumbe ta rimbewu a swi fanelanga swi katsiwa emabulwini ya hina. (Vaefesa 5:3; Vakolosa 3:8) Entirhweni wo tihanyisa kumbe exikolweni, Vakreste va suka hi vutlhari loko mabulo ma sungula ku nghenisa swilo swo tano.
13. Nyika swikombiso swa mabulo lama vulavulaka hi swilo leswi rhandzekaka ni leswi ku vulavuriwaka kahle ha swona.
13 Loko Pawulo a bumabumela ku anakanyisisa hi swilo leswi rhandzekaka, a a vulavula hi timhaka leti tsakisaka ni leti amukelekaka, kumbe leti kondletelaka rirhandzu, ematshan’weni ya timhaka leti hlanganyetaka rivengo, nsele kumbe ku vangisana. Swilo leswi ku vulavuriwaka kahle ha swona i xiviko lexinene. Swiviko swo tano leswinene swi katsa timhaka ta vutomi bya vamakwerhu lava tshembekaka, leti humaka nkarhi na nkarhi eka timagazini ta Xihondzo xo Rindza na Xalamuka! Ha yini u nga hlamuseli van’wana leswaku swihloko sweswo swo tiyisa ripfumelo swi ku khumbise ku yini endzhaku ka loko u swi hlayile? Naswona swa khutaza swinene ku twa hi mintirho ya timhaka ta moya leyi endliweke hi van’wana! Mabulo yo tano ma ta kondletela rirhandzu ni vun’we evandlheni.
14. (a) Hi nga byi kombisa njhani vunene? (b) Mabulo ya hina ma nga katsa swilo swihi leswi dzunekaka?
14 Pawulo u vulavula hi swilo “hinkwaswo leswi nga kona swa vunene.” Vunene swi vula ku va ni vumunhu. Hi fanele hi lwela leswaku leswi hi swi vulaka swi fambisana ni misinya ya milawu ya Matsalwa naswona minkarhi hinkwayo swi fanele swi va leswinene, leswi tengeke ni leswi amukelekaka. Ku dzuneka swi vula “ku xiximeka.” Loko u twa nkulumo leyinene kumbe u xiya munhu loyi a nga xikombiso lexinene evandlheni, vulavula ha swona—u byela munhu wa kona hi ku kongoma u tlhela u vulavula ha swona ni van’wana. Muapostola Pawulo a a tolovele ku bumabumela timfanelo letinene ta vagandzeri-kulobye. (Varhoma 16:12; Vafilipiya 2:19-22; Filemoni 4-7) Ina, ni swilo leswi Muvumbi wa hina a swi tumbuluxeke swa dzuneka hakunene. Swi hi nyika timhaka to tala leti akaka ta ku vulavula ha tona.—Swivuriso 6:6-8; 20:12; 26:2.
Hlanganyela eMabulwini Lama Akaka
15. Hi xihi xileriso xa Matsalwa lexi nyikaka vatswari vutihlamuleri bya ku vulavula ni vana va vona hi timhaka leti akaka?
15 Deteronoma 6:6, 7 yi ri: “Marito lawa ndzi ku lerisaka wona namuntlha ma fanele ma va embilwini ya wena; u fanele u ma dyondzisa n’wana wa wena hi ku phindha-phindha naswona u vulavula ha wona loko u tshama endlwini ya wena, loko u famba egondzweni, loko u etlela niloko u pfuka.” Swi le rivaleni leswaku nawu lowu wu lava leswaku vatswari va vulavula ni vana va vona hi timhaka ta moya leti akaka.
16, 17. Vatswari lava nga Vakreste va nga dyondza yini eka swikombiso swa Yehovha na Abrahama?
16 Yesu u fanele a hete nkarhi wo leha swinene a vulavurisana ni Tata wakwe wa le tilweni loko va bula hi xiavelo xa yena xa laha misaveni. Yesu u byele vadyondzisiwa va yena a ku: “Tatana loyi a ndzi rhumeke u ndzi nyike xileriso xa leswi ndzi nga ta swi hlamusela ni ku swi vulavula.” (Yohane 12:49; Deteronoma 18:18) Kokwa wa hina Abrahama u fanele a hete tiawara to tala a vulavurisana ni n’wana wakwe Isaka malunghana ni ndlela leyi nkateko wa Yehovha wu vonakeke ha yona eka vona ni le ka vakokwa wa vona. Mabulo yo tano ma fanele ma pfune Yesu na Isaka leswaku va endla ku rhandza ka Xikwembu hi ku titsongahata.—Genesa 22:7-9; Matewu 26:39.
17 Ni vana va hina va ma lava mabulo lama akaka. Hambileswi vatswari va tshamaka va khomekile, va fanele va tinyika nkarhi wa ku vulavula ni vana va vona. Loko swi koteka, ha yini mi nga hleli leswaku mi dya swin’we tanihi ndyangu, hambi ko va kan’we hi siku? Loko mi ri karhi mi dya swin’we kumbe loko mi heta, mi ta kuma nkarhi wa ku vulavula hi timhaka leti akaka leti nga pfunaka ndyangu leswaku wu tshama wu hanye kahle emoyeni.
18. Hlamusela ntokoto lowu kombisaka mpfuno lowu tisiwaka hi ku vulavurisana lokunene exikarhi ka vatswari ni vana.
18 Alejandro, phayona leri nga emalembeni ya va-20, u tsundzuka ku kanakana loku a a ri na kona loko a ha ri ni malembe ya 14. U ri: “Hikwalaho ka nhlohlotelo wa swichudeni-kulorhi ni vadyondzisi, ndzi sungule ku tivutisa loko Xikwembu xi ri kona ni loko Bibele yi ri buku ya ntiyiso. Vatswari va mina va hete nkarhi wo leha va kombisana na mina hi mhaka leyi. Mabulo lawa ma ndzi pfune leswaku ndzi tsuvula ku kanakana loku a ndzi ri na kona enkarhini lowu wo nonon’hwa, naswona ndzi tlhele ndzi kota ku endla swiboho leswinene evuton’wini bya mina.” Kutani xana xiyimo xi njhani sweswi? Alejandro u ya emahlweni a ku: “Ndza ha tshama ekaya. Kambe ndlela leyi hi tshamaka hi khomeke ha yona yi endla leswaku swi nga olovi leswaku mina na Tatana hi kuma nkarhi wa ku vulavula swin’we. Kutani mina na yena hi dya swin’we kan’we hi vhiki endhawini leyi a tirhaka eka yona. Ndza ma tlangela swinene mabulo lawa hi vaka na wona.”
19. Ha yini hinkwerhu ka hina hi ri ni xilaveko xa ku vulavula hi timhaka ta moya?
19 Xana a swi hi tsakisi na hina ku kuma nkarhi wa ku va ni mabulo lamanene ya timhaka ta moya ni vapfumeri-kulorhi? Sweswo swi nga koteka eminhlanganweni, ensin’wini, loko hi hlanganile hi tihungasa ni loko hi ya kun’wana. Pawulo a a tshama a swi langutele hi mahlo-ngati ku vulavula ni Vakreste va le Rhoma. U tsale a ku: “Ndzi navela ku mi vona . . . leswaku mi ta khutazana, un’wana hi ripfumelo ra un’wana, ra n’wina ni ra mina.” (Varhoma 1:11, 12) Nkulu un’wana wa Mukreste la vuriwaka Johannes u ri: “Ku vulavula hi timhaka ta moya ni Vakreste-kulorhi i swa nkoka swinene. Swa khutaza swi tlhela swi hi vevukisela mpingu lowu hi faneleke hi wu byarha siku ni siku. Hakanyingi ndzi kombela vadyuhari va ndzi ambela ta vutomi bya vona ni leswaku i yini lexi va pfuneke leswaku va tshama va tshembekile. Hi malembe yo tala ndzi vulavule ni vunyingi bya vona, naswona eka un’wana ni un’wana wa vona ndzi kume vutlhari kumbe xilemukiso lexi ndzi pfuneke swinene evuton’wini.”
20. Hi nga endla yini loko hi hlangana ni munhu loyi a nga ni tingana?
20 Ku vuriwa yini loko munhu a vonaka a phirheka loko u vulavula na yena hi timhaka ta moya? U nga heli matimba. Kumbexana u nga pfulekeriwa hi nkarhi lowunene endzhaku. Solomoni u te: “Rito leri vuriweke hi nkarhi wa kona ri fana ni maapula ya nsuku exibyeni xa silivhere.” (Swivuriso 25:11) Anakanyela vanhu lava nga ni tingana. “Xitsundzuxo lexi nga embilwini ya munhu xi fana ni mati yo enta, kambe munhu wa ku twisisa hi loyi a nga ta xi humesa.” * (Swivuriso 20:5) Ku tlula sweswo hinkwaswo, u nga pfumeleli malangutelo ya van’wana ma ku sivela ku vulavula hi swilo leswi khumbaka mbilu ya wena.
Ku Vulavula Hi Timhaka Ta Moya Swa Vuyerisa
21, 22. Hi vuyeriwa hi yini loko hi hlanganyela emabulwini ya timhaka ta moya?
21 Pawulo u tsundzuxile a ku: “Rito ro bola ri nga humi enon’wini wa n’wina, kambe a ku hume rito rin’wana ni rin’wana lerinene leri akaka hi ku landza xilaveko xa kona, leswaku ri nghenisa leswi tsakisaka eka lava swi twaka.” (Vaefesa 4:29; Varhoma 10:10) Ku endla leswaku mabulo ma tshama ma ri lama akaka a swi olovi, kambe swa vuyerisa swinene. Ku vulavula hi timhaka ta moya swi hi pfuna leswaku hi vulavula ni van’wana hi vupfumeri bya hina hi tlhela hi aka vamakwerhu.
22 Kutani nyiko ya hina ya ku vulavula a hi yi tirhiseleni ku khutaza van’wana ni ku dzunisa Xikwembu. Mabulo yo tano ma ta endla leswaku hi sala ni ripfalo lerinene hi tlhela hi khutaza van’wana. Ku tlula sweswo hinkwaswo, ma ta tsakisa mbilu ya Yehovha hikuva u yingisela mabulo ya hina naswona wa tsaka loko hi tirhisa ririmi ra hina hi ndlela leyinene. (Pisalema 139:4; Swivuriso 27:11) Loko hi vulavula hi timhaka ta moya, hi fanele hi tiyiseka leswaku Yehovha a nge hi rivali. Loko Bibele yi vulavula hi lava va tirhelaka Yehovha enkarhini wa hina, yi ri: “Enkarhini wolowo lava va chavaka Yehovha va vulavurisanile, un’wana ni un’wana ni nakulobye, Yehovha a hambeta a rhiya ndleve, a yingisa. Kutani buku ya xitsundzuxo yi sungula ku tsariwa emahlweni ka yena yi tsaleriwa lava va chavaka Yehovha ni lava va anakanyaka hi vito ra yena.” (Malakiya 3:16; 4:5) I swa nkoka hakunene leswaku mabulo ya hina ma va lama akaka emoyeni!
[Nhlamuselo ya le hansi]
^ par. 20 Swihlovo swin’wana swa le Israyele a swi ente ngopfu. Le Gibiyoni, vayimburi va kume xihlovo lexikulu lexi enteke timitara ta kwalomu ka 25. A xi ri ni switepisi, leswi vanhu a va rhelela ha swona loko va ya ka mati.
A Wu Ta Hlamurisa Ku Yini?
• Mabulo ya hina ma paluxa yini malunghana na hina?
• Hi swihi swilo leswi akaka leswi hi nga vulavulaka ha swona?
• Mabulo ma pfuna njhani endyangwini ni le vandlheni ra Vukreste?
• Hi byihi vuyelo lebyinene lebyi tisiwaka hi mabulo lama akaka?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Swifaniso leswi nga eka tluka 12]
Mabulo lama akaka ma fambisana ni . . .
“swilo swin’wana ni swin’wana swa ntiyiso”
“swilo swin’wana ni swin’wana swa ntikelo lowukulu”
“hinkwaswo leswi nga kona leswi dzunekaka”
“swilo swin’wana ni swin’wana leswi ku vulavuriwaka kahle ha swona”
[Swihlovo Swa Kona]
Video cover, Stalin: U.S. Army photo; Creator book cover, Eagle Nebula: J. Hester and P. Scowen (AZ State Univ.), NASA
[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]
Ku dya swin’we swi hi nyika nkarhi lowunene wa ku vulavula hi timhaka ta moya