Ku Tiyisela Miringo Swi Yisa Ku Dzuneka Eka Yehovha
Ku Tiyisela Miringo Swi Yisa Ku Dzuneka Eka Yehovha
“Loko mi endla leswinene ivi mi xanisiwa, kutani mi tiyisela, sweswo hi leswi amukelekaka eka Xikwembu.”—1 PETRO 2:20.
1. Tanihi leswi Vakreste va ntiyiso va tikarhatelaka ku hanya hi ku pfumelelana ni ku tinyiketela ka vona, i xivutiso xihi lexi faneleke xi hlamuriwa?
VAKRESTE va tinyiketele eka Yehovha naswona va lava ku endla ku rhandza ka yena. Leswaku va hanya hi ku pfumelelana ni ku tinyiketela ka vona, va endla leswi va nga swi kotaka leswaku va landzela mikondzo ya Xikombiso xa vona, Yesu Kreste, ni ku nyikela vumbhoni malunghana ni ntiyiso. (Matewu 16:24; Yohane 18:37; 1 Petro 2:21) Hambiswiritano, Yesu ni vanhu van’wana lava tshembekaka va nyikele vutomi bya vona kutani va dlawela ku pfumela ka vona. Xana leswi swi vula leswaku Vakreste hinkwavo va nga langutela leswaku na vona va ta dlayiwa hikwalaho ka ripfumelo ra vona?
2. Vakreste va yi languta njhani miringo ni ku xanisiwa?
2 Tanihi Vakreste hi khutaziwa ku tshembeka ku kondza hi fa, ku nga ri ku fela ripfumelo ra hina ntsena. (2 Timotiya 4:7; Nhlavutelo 2:10) Leswi swi vula leswaku hambileswi hi tiyimiseleke ku xanisiwa—kumbexana hambi ku ri ku fa—hikwalaho ka ripfumelo ra hina, a hi swi tsakeli swilo sweswo. A hi swi tsakeli ku xanisiwa ni ku twisiwa ku vava kumbe ku tsongahatiwa. Hambiswiritano, tanihi leswi hi swi tivaka leswaku hi nga ha ringiwa ni ku xanisiwa, hi fanele hi anakanyisisa kahle leswaku hi ta endlisa ku yini loko mintlhontlho yoleyo yo tshuka yi hi werile.
Ku Tshembeka Loko Hi Ringiwa
3. I swikombiso swihi swa le Bibeleni swa vanhu lava langutaneke ni nxaniso leswi u nga swi hlamuselaka? (Vona bokisi leri nge “Ndlela Leyi Va Langutaneke Ni Nxaniso Ha Yona,” eka tluka leri landzelaka.)
3 EBibeleni, hi kuma timhaka to tala leti kombisaka ndlela leyi malandza ya Xikwembu ya le nkarhini lowu hundzeke ma anguleke ha yona loko ma langutane ni swiyimo leswi a swi xungeta vutomi. Tindlela to hambana-hambana leti va anguleke ha tona ti kongomisa Vakreste namuntlha loko vo tshuka va langutane ni mintlhontlho leyi fanaka. Kambisisa rungula leri nga ebokisini leri nge “Ndlela Leyi Va Langutaneke Ni Nxaniso Ha Yona,” kutani u vona leswaku u nga dyondza yini eka rona.
4. Ku nga vuriwa yini hi ndlela leyi Yesu ni malandza man’wana lama tshembekaka va anguleke ha yona loko va ringiwa?
4 Hambileswi Yesu ni malandza man’wana lama tshembekaka ya Xikwembu va anguleke hi tindlela to hambana-hambana loko va xanisiwa, swi le rivaleni leswaku a va hoxanga vutomi bya vona ekhombyeni swi nga fanelanga. Loko va tikuma va ri eswiyin’weni leswi nga ni khombo, va ve ni xivindzi kambe va ri ni vuxiyaxiya. (Matewu 10:16, 23) Xikongomelo xa vona a ku ri ku yisa ntirho wo chumayela emahlweni ni ku tshama va tshembekile eka Yehovha. Ndlela leyi va anguleke ha yona eka swiyimo swo hambana-hambana yi nyikela swikombiso leswi Vakreste va namuntlha va nga swi landzelaka loko va langutane ni miringo ni ku xanisiwa.
5. I nxaniso wihi lowu veke kona eMalawi hi va-1960, naswona Timbhoni ta kwalaho ti endle yini?
5 Eminkarhini ya manguva lawa, vanhu va Yehovha hakanyingi va vone maxangu lamakulu va tlhela va va evuswetini hikwalaho ka tinyimpi, ku yirisiwa, kumbe nxaniso lowu kongomeke. Hi xikombiso, hi va-1960 Timbhoni ta Yehovha eMalawi ti xanisiwe hi tihanyi. Tiholo ta tona ta Mfumo, makaya ya tona, swakudya swa tona ni mabindzu ya tona—swilo swa tona hinkwaswo—swi onhiwile. Ti biwile ti tlhela ti humeleriwa hi swilo swin’wana leswi chavisaka. Xana vamakwerhu va endle yini? Magidi ya vona va boheke ku baleka emigangeni ya vona. Vo tala va tumbele enhoveni, kasi van’wana va balekele eMozambhiki swa xinkarhana. Hambileswi vo tala lava tshembekaka va feke, van’wana va hlawule ku baleka endhawini leyi nga ni khombo, ku nga nchumu lowu a wu ri vutlhari ku wu endla ehansi ka swiyimo swo tano. Loko va endla tano, vamakwerhu va landzele xikombiso lexi vekiweke hi Yesu na Pawulo.
6. I yini lexi Timbhoni ta le Malawi ti phikeleleke eka xona hambiloko ti xanisiwa hi tihanyi?
6 Hambileswi vamakwerhu va le Malawi va bohekeke ku baleka kumbe ku tumbela, va lave nkongomiso wa swa le tilweni va tlhela va wu landzela kutani va endla mintirho ya vona ya Vukreste exihundleni hilaha va nga kotaka hakona. Vuyelo byi ve byihi? Emahlweninyana ka ku yirisiwa hi 1967 ku fikeleriwe nhlohlorhi ya vahuweleri va Mfumo va 18 519. Hambileswi a va ha yirisiwile naswona vo tala va bohekeke ku balekela eMozambhiki, hi 1972 ku vikiwe nhlohlorhi leyintshwa ya vahuweleri va 23 398. N’hweti na n’hweti munhu ha un’we a a tirha tiawara to tlula 16 hi xiringaniso evutirhelini. A swi kanakanisi leswaku swiendlo swa vona swi yise ku dzuneka eka Yehovha, naswona Yehovha a a seketela vamakwerhu volavo lava tshembekaka enkarhini wolowo wo nonon’hwa swinene. *
7, 8. Ha yini van’wana va hlawula ku nga baleki etikweni, hambiloko nkaneto wu va vangela swiphiqo?
7 Hi hala tlhelo, ematikweni lawa nkaneto wu vangaka swiphiqo, vamakwerhu van’wana va nga ha anakanya ku nga baleki etikweni, hambiloko swi nga va olovela ku baleka. Ku baleka etikweni swi nga ha tlhantlha swiphiqo swo karhi, kambe swi nga ha endleka swi vanga swiphiqo swin’wana. Hi xikombiso, xana va ta swi kota ku tihlanganisa ni vamakwerhu va Vakreste kutani va nga tihambanisi ni van’wana hi tlhelo ra moya? Xana va ta swi kota ku hambeta va endla swilo swa moya loko va ri karhi va ringeta ku kuma ndhawu yo tshama eka yona, kumbexana etikweni leri fuweke swinene kumbe etikweni leri swi olovaka ku tikumela swilo leswi vonakaka?—1 Timotiya 6:9.
8 Van’wana va hlawula ku nga baleki etikweni hikwalaho ka leswi va khathalaka hi vuhlayiseki bya moya bya vamakwavo. Va hlawula ku tshama etikweni rero kutani va langutana ni xiyimo leswaku va ta hambeta va chumayela ensin’wini ya ka vona ni ku tlhela va va xihlovo xa xikhutazo eka vagandzeri-kulobye. (Vafilipiya 1:14) Hi ku endla swiboho swo tano, van’wana va kote ku hoxa xandla eku hluleni ka le hubyeni etikweni ra ka vona. *
9. Hi swihi swilo leswi munhu a faneleke a swi kambisisa loko a endla xiboho xa ku tshama etikweni ra rikwavo kumbe a baleka loko va n’wi xanisa?
9 Munhu u fanele a tiendlela xiboho loko a lava ku baleka etikweni kumbe a nga swi lavi. Ina, swiboho swo tano swi fanele swi endliwa endzhaku ka loko munhu a lave nkongomiso wa Yehovha hi xikhongelo. Hambiswiritano, ku nga khathariseki leswaku hi hlawula yini hi fanele hi tsundzuka marito ya muapostola Pawulo, lama nge: “Un’wana ni un’wana wa hina u ta tihlamulela eka Xikwembu.” (Varhoma 14:12) Hilaha hi swi xiyeke hakona eku sunguleni, lexi Yehovha a xi lavaka hileswaku nandza wa yena un’wana ni un’wana a tshama a tshembekile eswiyin’weni hinkwaswo. Malandza ya yena man’wana ma langutane ni miringo ni nxaniso namuntlha; kasi man’wana ma nga ha langutana ni swilo sweswo enkarhini lowu taka. Hinkwawo ma ta ringiwa hi ndlela yo karhi, naswona a nga kona la faneleke a langutela ku nga ringiwi. (Yohane 15:19, 20) Tanihi malandza lama tinyiketeleke ya Yehovha, a hi nge yi balekeli mphikamakaneta ya vuako hinkwabyo leyi katsaka ku kwetsimisiwa ka vito ra Yehovha ni ku lweriwa ka vuhosi bya yena.—Ezekiyele 38:23; Matewu 6:9, 10.
“Mi Nga Tlheriseli Swo Biha Hi Swo Biha Hambi Eka Mani”
10. Yesu ni vaapostola vakwe va hi vekele xikombiso xihi xa nkoka malunghana ni ku langutana ni ntshikilelo ni nkaneto?
10 Nsinya wa nawu wun’wana wa nkoka lowu hi nga wu dyondzaka eka ndlela leyi Yesu ni vaapostola va anguleke ha yona loko va tshikileriwa, i ku ka hi nga tirihiseli eka lava hi xanisaka. A ku kona laha Bibele yi hi byelaka leswaku Yesu kumbe valandzeri va yena va vumbe ntlawa wo karhi lowu tilwelaka kumbe va tirhise matimba leswaku va lwisana ni lava va va xanisaka. Ku hambana ni sweswo, muapostola Pawulo u tsundzuxe Vakreste a ku: “Mi nga tlheriseli swo biha hi swo biha hambi eka mani. . . . Mi nga tirihiseli, varhandziwa, kambe kendlukelani vukarhi; hikuva ku tsariwile: ‘Ku rihisela i ka mina; hi mina ndzi nga ta tlherisela, ku vula Yehovha.’” Ku tlula kwalaho, “u nga pfumeli ku hluriwa hi swo biha, kambe hambeta u hlula swo biha hi leswinene.”—Varhoma 12:17-21; Pisalema 37:1-4; Swivuriso 20:22.
11. N’wamatimu un’wana u ri yini malunghana ni langutelo leri Vakreste vo sungula a va ri na rona hi Mfumo?
11 Vakreste vo sungula va xi yingisile xitsundzuxo xexo. Ebukwini ya yena leyi nge The Early Church and the World, n’wamatimu Cecil J. Cadoux u hlamusela ndlela leyi Vakreste a va wu languta ha yona Mfumo hi 30-70 C.E. Wa tsala: “A hi na vumbhoni lebyi kongomeke bya leswaku Vakreste va nkarhi wolowo va tshame va endla matshalatshala yo lwisana ni nxaniso hi ku tirhisa madzolonga. Nchumu lowu a va tala ku wu endla a ku ri ku sola vafumi va vona swinene kumbe va va pfilunganya hi ku baleka. Hambiswiritano, lexi Vakreste a va tolovele ku xi endla loko va xanisiwa a ku ri ku ala hi ndlela leyinene ni leyi tiyeke ku yingisa swileriso swa hulumendhe leswi a va tshemba leswaku a swi lwisana ni ku yingisa Kreste.”
12. Ha yini swi antswa ku tiyisela loko hi xanisiwa ku ri ni ku tirihisela?
12 Xana i vutlhari ku kombisa moya wolowo wo titsongahata? Xana munhu wihi na wihi la angulaka hi ndlela yoleyo a a nga ta hlaseriwa hi ku olova hi lava va rhandzaka ku tshikilela van’wana? Xana a ku nga ta va vutlhari ku tilwela? Hi ku ya hi langutelo ra munhu sweswo swi nga ha tikomba ku ri vutlhari. Hambiswiritano, tanihi malandza ya Yehovha ha tiyiseka leswaku ndlela leyinene ngopfu i ku landzela nkongomiso wa Yehovha etimhakeni hinkwato. Hi tsundzuka marito ya Petro lama nge: “Loko mi endla leswinene ivi mi xanisiwa, kutani mi tiyisela, sweswo hi leswi amukelekaka eka Xikwembu.” (1 Petro 2:20) Ha tiyiseka leswaku Yehovha u xi vona kahle xiyimo xexo naswona a nge xi pfumeleli leswaku xi hambeta xi ya emahlweni. Hi nga tiyiseka njhani hi mhaka yoleyo? Yehovha u byele vanhu va yena lava a va ri evuhlongeni eBabilona a ku: “Loyi a mi khumbaka u khumba ndzololo ya tihlo ranga.” (Zakariya 2:8) Xana u kona loyi a nga pfumelaka leswaku ndzololo ya tihlo ra yena yi khumbiwa nkarhi wo leha? Yehovha u ta hi ntshunxa hi nkarhi lowu faneleke. Sweswo a swi kanakanisi nikatsongo.—2 Vatesalonika 1:5-8.
13. Ha yini Yesu a pfumelele valala va yena hi ku titsongahata leswaku va n’wi khoma?
13 Emhakeni leyi hi nga languta eka xikombiso xa hina Yesu. Loko a ta va a pfumelele valala va yena leswaku va n’wi khoma entangeni wa Getsemani, a swi vuli leswaku a a ta tsandzeka ku tilwela. Kahle-kahle u byele vadyondzisiwa va yena a ku: “Xana u ehleketa leswaku enkarhini lowu a ndzi nge kombeli eka Tatana a ndzi rhumela mavandla ya tintsumi lama tlulaka 12? Mayelana ni leswi, xana Matsalwa ma ta hetiseka njhani lama vulaka leswaku swi fanele swi endleka hi ndlela leyi?” (Matewu 26:53, 54) Nchumu wa nkoka swinene eka Yesu a ku ri ku endla ku rhandza ka Yehovha, hambiloko swi boha leswaku a xaniseka. A a ma tshemba swinene marito ya vuprofeta ya pisalema ya Davhida lama nge: “A wu nge wu tshiki moya-xiviri wa mina eSheol. A wu nge n’wi pfumeleli la tshembekeke wa wena a vona mugodi.” (Pisalema 16:10) Emalembeni ya le ndzhakunyana, muapostola Pawulo u vule leswi malunghana na Yesu: “Hikwalaho ka ntsako lowu a wu vekiwe emahlweni ka yena u tiyisele mhandzi ya nxaniso, a tsan’wa tingana, kutani a tshama evokweni ra xinene ra xiluvelo xa Xikwembu.”—Vaheveru 12:2.
Ntsako Wa Ku Kwetsimisa Vito Ra Yehovha
14. Hi wihi ntsako lowu tiyiseke Yesu emiringweni ya yena hinkwayo?
14 Hi wihi ntsako lowu tiyiseke Yesu endzingweni lowukulu swinene? Eka malandza hinkwawo ya Yehovha, Yesu, N’wana la rhandzekaka wa Xikwembu a a laviwa swinene hi Sathana leswaku a ta n’wi hlasela. Kutani loko Yesu a hambeta a tshembeka loko a ringiwa yoleyo a yi ta va nhlamulo leyi hetisekeke eka ntlhontlho lowu Sathana a tlhontlheke Yehovha ha wona. (Swivuriso 27:11) Xana wa swi xiya leswaku Yesu u fanele a tsakile a tlhela a eneriseka njhani loko a pfuxiwa? U fanele a tsakile swinene loko a xiya leswaku u hetisise xiphemu lexi a a fanele a xi hetisisa, tanihi munhu la hetisekeke eku lweriweni ka vuhosi bya Yehovha ni le ku kwetsimisiweni ka vito ra Yena! Ku engetela kwalaho, a swi kanakanisi leswaku ku tshama “evokweni ra xinene ra xiluvelo xa Xikwembu” i lunghelo lerikulu ni nchumu lowu n’wi tsakisaka swinene Yesu.—Pisalema 110:1, 2; 1 Timotiya 6:15, 16.
15, 16. I nxaniso wihi wa tihanyi lowu Timbhoni ti wu tiyiseleke le Sachsenhausen, naswona i yini lexi ti pfuneke leswaku ti tiyisela?
15 Ni Vakreste va tsakela ku hlanganyela eku kwetsimiseni ka vito ra Yehovha hi ku tiyisela miringo ni ku xanisiwa, va landzela xikombiso xa Yesu. Xikombiso xin’wana lexi fanelaka a ku ri leswi humeleleke Timbhoni leti xanisiweke le kampeni ya nxaniso leyi nga ni ndhuma yo biha ya Sachsenhausen kutani ti ponile hi nkarhi wa riendzo ro ya eku feni leri tekiweke eku heleni ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Eka riendzo rero, magidi ya vabohiwa ma dlayiwe hi maxelo lawa a ma nga ri manene, mavabyi, kumbe ndlala kumbe ma dlayiwe hi tihanyi etlhelo ka patu hi maphorisa ya Manazi. Timbhoni hinkwato, leti a ti ri 230 ti ponile hileswi ti khomisaneke ti tlhela ti pfunana hambileswi sweswo a swi hoxa vutomi bya tona ekhombyeni.
16 I yini lexi nyikeke Timbhoni leti matimba ya ku tiyisela nxaniso wolowo wa tihanyi? Ti te loko ti fika endhawini leyi hlayisekeke, hiloko ti phofula ntsako wa tona ti tlhela ti nkhensa Yehovha hi tsalwa leri nge “Xiboho xa timbhoni ta Yehovha ta 230 leti humaka ematikweni ya tsevu, leti hlengeletaneke ekhwatini ekusuhi ni le Schwerin eMecklenburg.” Eka xona ti tsale marito lama landzelaka: “Nkarhi wa ku xanisiwa lokukulu se wu hundzile naswona lava hlayisiweke, onge hiloko va tsavuriwe ekheleni ra ndzilo, ni risema ra ndzilo a va na rona. (Vona Daniyele 3:27.) Ku ri na sweswo, va ni ntamu ni matimba lamakulu lama humaka eka Yehovha naswona va yimele swileriso leswintshwa leswi humaka eka Hosi swa leswaku va yisa timhaka ta Mfumo emahlweni.” *
17. I miringo yihi leyi vanhu va Xikwembu va langutanaka na yona sweswi?
17 Ku fana ni vanhu lavaya va 230 lava tshembekeke, na hina hi nga ha ringiwa ripfumelo, hambileswi hi nga si “[lwaka] ngati yi kala yi huma.” (Vaheveru 12:4) Kambe miringo yi nga ha ta hi tindlela to hambana-hambana. U nga ha hlekuriwa hi vadyondzi-kuloni kumbe u nga ha tshikileriwa hi tintangha leswaku u tikhoma hi ndlela yo biha ni ku endla swidyoho swin’wana. Ku tlula kwalaho, ku tiyimisela ku papalata ngati, ku teka eHosini ntsena, kumbe ku kurisa vana eripfumelweni emutini lowu avaneke hi vukhongeri minkarhi yin’wana swi nga vanga mintshikilelo leyikulu ni miringo.—Mintirho 15:29; 1 Vakorinto 7:39; Vaefesa 6:4; 1 Petro 3:1, 2.
18. I xitiyisekiso xihi lexi hi nga na xona xa leswaku hi nga tiyisela ni miringo yo nonon’hwa swinene?
18 Hambiswiritano, ku nga khathariseki leswaku hi weriwa hi ndzingo wa njhani, ha swi tiva leswaku hi xaniseka hileswi hi rhangisaka Yehovha ni Mfumo wakwe, naswona hi swi teka swi ri lunghelo ra xiviri hi tlhela hi swi tsakela ku swi endla. Hi nyikiwa xivindzi hi marito lama tiyisaka ya Petro lama nge: “Ma tsaka, loko mi rhukaniwa hikwalaho ka vito ra Kreste, hikuva moya wa ku vangama, ku nga moya wa Xikwembu, wu le henhla ka n’wina.” (1 Petro 4:14) Hi ni matimba ya ku tiyisela ni miringo yo nonon’hwa swinene hileswi hi tiyisiwaka hi moya wa Yehovha, ku nga nchumu lowu n’wi dzunisaka.—2 Vakorinto 4:7; Vaefesa 3:16; Vafilipiya 4:13.
[Tinhlamuselo ta le hansi]
^ par. 6 Swiendlakalo swa va-1960 a swo va masungulo ya nxaniso wa tihanyi letikulu lowu Timbhoni ta le Malawi a ti fanele ti wu tiyisela malembe ya kwalomu ka 30. Leswaku u kuma xiviko lexi heleleke, vona Buku Ya Lembe Ya Timbhoni Ta Yehovha Ya 1999 (ya Xinghezi), matluka 171-212.
^ par. 8 Vona xihloko lexi nge “Huvo Leyi Tlakukeke Yi Yima Ni Vugandzeri Bya Ntiyiso ‘eTikweni Ra Ararati,’” enkandziyisweni wa April 1, 2003, wa Xihondzo xo Rindza, matluka 11-14.
^ par. 16 Loko u lava ku vona xiboho lexi hinkwaxo, vona Buku Ya Lembe Ya Timbhoni Ta Yehovha Ya 1974 (ya Xinghezi), matluka 208-9. Loko u lava ku titwela hi wexe eka munhu la poneke hi nkarhi wa riendzo rero vona nkandziyiso wa Xihondzo xo Rindza xa January 1, 1998, matluka 25-9.
Xana U Nga Hlamusela?
• Vakreste va ku languta njhani ku xaniseka ni ku xanisiwa?
• Hi nga dyondza yini eka ndlela leyi Yesu ni van’wana vo tshembeka va anguleke ha yona loko va ringiwa?
• Ha yini ku ri vutlhari ku ka hi nga rihiseli loko hi xanisiwa?
• Hi wihi ntsako lowu tiyiseke Yesu emiringweni, naswona hi nga dyondza yini eka leswi?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 15]
Ndlela Leyi Va Langutaneke Ni Nxaniso Ha Yona
• Ntsumi yi byele Yosefa na Mariya leswaku va teka Yesu loyi a ha ri ricece va balekela aEgipta na yena, loko masocha ya Heroda ma nga si fika eBetlehema ma ta dlaya tincece hinkwato ta xinuna leti nga ni malembe mambirhi ni ku ya ehansi.—Matewu 2:13-16.
• Valala va Yesu va ringete ko tala ku n’wi dlaya hi nkarhi wa vutirheli bya yena hikwalaho ka leswi a a nyikela vumbhoni bya matimba. Nkarhi hinkwawo Yesu a a va balekela.—Matewu 21:45, 46; Luka 4:28-30; Yohane 8:57-59.
• Loko masocha ni vatirhela-mfumo va te entangeni wa Getsemani leswaku va ta khoma Yesu, a nga tifihlanga kambe u va byele kambirhi erivaleni a ku: “Hi mina loyi.” U kale a tshikisa valandzeri va yena ku lwisana na vona kutani a pfumelela ntshungu leswaku wu famba na yena.—Yohane 18:3-12.
• Petro ni van’wana va khotsiwile, va bukuteriwa va tlhela va lerisiwa leswaku va tshika ku vulavula ha Yesu le Yerusalema. Kambe, va te loko va ntshunxiwa va “suka . . . naswona siku ni siku etempeleni ni hi yindlu ni yindlu a va hambeta va nga rhuteli ku dyondzisa ni ku vula mahungu lamanene hi ta Kreste, Yesu.”—Mintirho 5:40-42.
• Loko Sawulo, loyi endzhakunyana a veke muapostola Pawulo a twe hi ta rhengu ra Vayuda va le Damaska ro n’wi dlaya, vamakwerhu va n’wi nghenise exirhundzwini kutani va n’wi lengeleta embhoveni lowu nga erirhangwini ra muti ni vusiku ivi a baleka.—Mintirho 9:22-25.
• Endzhaku ka malembe, Pawulo u hlawule ku endla xikombelo eka Khezari, hambileswi Ndhuna-nkulu Festo na Hosi Agripa va nga kumangiki “nchumu lexi lulameriwaka hi rifu kumbe timpecana.”—Mintirho 25:10-12, 24-27; 26:30-32.
[Swifaniso leswi nga eka tluka 16, 17]
Hambileswi ti bohekeke ku baleka hikwalaho ka nxaniso lowukulu, Timbhoni ta magidi leti tshembekaka ta le Malawi ti ye emahlweni ni ntirho wa Mfumo hi ntsako
[Swifaniso leswi nga eka tluka 17]
Ntsako wa ku kwetsimisa vito ra Yehovha wu tiyise vanhu lava vo tshembeka hi nkarhi wa riendzo ro ya eku dlayiweni hi Manazi ni le tikampeni ta nxaniso
[Xihlovo Xa Kona]
Death march: KZ-Gedenkstätte Dachau, courtesy of the USHMM Photo Archives
[Swifaniso leswi nga eka tluka 18]
Miringo ni mintshikilelo swi nga ta hi tindlela to hambana-hambana