Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Genesa—II
Rito Ra Yehovha Ra Hanya
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Genesa—II
KU SUKELA eku tumbuluxiweni ka munhu wo sungula Adamu, ku ya fika eku feni ka Yosefa n’wana wa Yakobe, buku ya Genesa yi hlanganisa malembe ya 2 369 ya matimu ya vanhu. Tindzima to sungula ta khume swin’we ni tindzimana ta kaye ta ndzima 11, leti hlanganisaka mhaka yo sukela eku tumbuluxiweni ka swilo ku ya eka xihondzo xa Babele, ku vulavuriwe hi tona enkandziyisweni lowu hundzeke wa magazini lowu. * Xihloko lexi xi vulavula hi tinhla-nkulu ta xiphemu lexi saleke xa Genesa, malunghana ni ndlela leyi Xikwembu xi tirhisaneke ha yona na Abrahama, Isaka, Yakobe na Yosefa.
ABRAHAMA A VA MUNGHANA WA XIKWEMBU
Eka malembe ya kwalomu ka 350 endzhaku ka Ndhambi, erixakeni ra Xeme n’wana Nowa, ku velekiwe wanuna un’wana loyi a vonakeke a ri wa nkoka swinene eka Xikwembu. Vito ra yena a a ri Abrama, naswona hi ku famba ka nkarhi u vitaniwe Abrahama. Hi ku landza xileriso xa Xikwembu, Abrama u rhurhe emutini wa Vakalidiya lowu vuriwaka Ura kutani a ya tshama entsongeni etikweni leri Yehovha a tshembiseke ku ri nyika yena ni vatukulu vakwe. Abrahama u vitaniwe “munghana wa Yehovha” hikwalaho ka ripfumelo ra yena ni ku yingisa kakwe.—Yakobo 2:23.
Yehovha u xupule vaaki vo homboloka va le Sodoma swin’we ni miti ya le kusuhi na vona, kutani a ponisa Lota ni vana vakwe va vanhwanyana. Xitshembiso xa Xikwembu xi hetiseke loko ku tswariwa Isaka n’wana wa Abrahama. Endzhaku ka malembe, ripfumelo ra Abrahama ri ringiwile loko Yehovha a n’wi lerisa leswaku a nyikela hi n’wana wa yena a va xitlhavelo. Abrahama a a tiyimisele ku endla tano kambe u tshikisiwe hi ntsumi. A swi kanakanisi leswaku Abrahama a a ri wanuna wa ripfumelo, naswona u tiyisekisiwile leswaku tinxaka hinkwato ta vanhu ti ta tikatekisa hikwalaho ka mbewu yakwe. Abrahama u karhateke ngopfu loko a feriwa hi nsati wakwe Sara loyi a n’wi rhandzaka.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
12:1-3—Xana ntwanano lowu endliweke na Abrahama wu sungule ku tirha rini, naswona wu hete nkarhi wo tanihi kwihi? Ntwanano wa Yehovha na Abrama wa leswaku “mindyangu hinkwayo ya misava yi ta tikatekisa ha [Abrama]” swi tikomba wu sungule ku tirha loko Abrama a tsemakanye nambu wa Yufrata eriendzweni ra yena ro ya eKanana. Leswi swi nga ha va swi humelele hi Nisan 14, 1943 B.C.E.—malembe ya 430 emahlweni ka ku humesiwa ka Israyele aEgipta. (Eksoda 12:2, 6, 7, 40, 41) Ntwanano lowu endliweke na Abrahama i wa “hilaha ku nga riki na makumu.” Wu ta tshama wu ri karhi wu tirha ku kondza loko mindyangu yi katekisiwa emisaveni ku tlhela ku lovisiwa valala va Xikwembu hinkwavo.—Genesa 17:7; 1 Vakorinto 15:23-26.
15:13—Xana ku hetiseke rini ku xaniseka loku profetiweke ka rixaka ra Abrama, loku a ku ta heta malembe ya 400? Nkarhi lowu wa nhlomulo wu sungule hi 1913 B.C.E. loko Isaka n’wana wa Abrahama a lumuriwile a ri na malembe ya kwalomu ka ntlhanu kutani makwavo wakwe Iximayele loyi a a ri na 19 wa malembe “a [n’wi] vungunya.” (Genesa 21:8-14; Vagalatiya 4:29) Ma hele loko Vaisrayele va kutsuriwa evuhlongeni aEgipta hi 1513 B.C.E.
16:2—Xana a swi lulamile leswaku Sarayi a nyikela hi nandza wa yena wa xisati Agara leswaku a va nsati wa Abrama? Xiendlo xexo xa Sarayi a xi fambisana ni mukhuva wa nkarhi wolowo—wansati la nga mhika a a boheka ku nyika nuna wakwe nhlantswa yakwe leswaku yi ta n’wi tswalela mudyandzhaka. Mukhuva wa ku teka tshengwe wu sungule eka vatukulu va Kayini. Eku heteleleni, wu ve ntolovelo naswona vagandzeri van’wana va Yehovha va sungule ku wu tekelela. (Genesa 4:17-19; 16:1-3; 29:21-28) Hambiswiritano, Yehovha a nga wu hundzulanga nawu wa yena wo sungula wa leswaku munhu a teka nsati un’we. (Genesa 2:21, 22) A swi kanakanisi leswaku Nowa ni vana vakwe lava xileriso xa ku ‘tswala va tata misava’ xi phindhiweke eka vona, hinkwavo a va teke nsati un’we-un’we. (Genesa 7:7; 9:1; 2 Petro 2:5) Naswona nawu lowu wa ku teka nsati un’we wu tlhele wu tiyisekisiwa hi Yesu Kreste.—Matewu 19:4-8; 1 Timotiya 3:2, 12.
19:8—Xana a swi nga hoxanga leswi Lota a anakanyeke hi ku pfumelela Vasodoma va etlela ni vana vakwe va vanhwanyana? Hi ku ya hi ndhavuko wa matiko ya le Vuxeni, munhu la endzeriweke a a ri ni vutihlamuleri bya ku sirhelela vaendzi vakwe ekaya rakwe, hambiloko swi lava leswaku a fa hikwalaho ka vona. Lota a a tiyimiserile ku endla tano. Hi xivindzi u humele ehandle, a pfala rivanti a ya langutana ni vapfukeri lava a ri swakwe. Loko Lota a ta anakanya hi ku nyikela hi vana vakwe va vanhwanyana, kumbexana se a a swi xiyile leswaku vaendzi vakwe a ku ri varhumiwa va Xikwembu, naswona a nga ha va a ehlekete leswaku Xikwembu xi ta sirhelela vana vakwe hilaha xi endleke hakona le Egipta loko xi sirhelela Sara, nsati wa papa-nkulu wakwe. (Genesa 12:17-20) Hakunene, eku heteleleni Lota ni vana vakwe va vanhwanyana va sirheleriwile.
19:30-38—Xana Yehovha swi n’wi tsakisile loko Lota a pyopyiwa kutani a kumisa vanhwanyana vakwe vambirhi vana? Yehovha a swi n’wi tsakisi loko maxaka ya le kusuhi ma va ni vuxaka bya rimbewu, naswona u venga vudakwa. (Levhitika 18:6, 7, 29; 1 Vakorinto 6:9, 10) Kahle-kahle, Lota a a venga “swiendlo . . . swo kala nawu” swa vaaki va le Sodoma. (2 Petro 2:6-8) Ku va vana va Lota va vanhwanyana va n’wi nwise a kala a dakwa swi kombisa leswaku a va swi tiva leswaku a a nga ta pfumela ku endla vuxaka bya rimbewu na vona loko a nga dakwanga. Kambe leswi a va ri valuveri etikweni rero, vana vakwe va vone ku ri yona ndlela leyi va nga hlayisaka xivongo xa Lota ha yona. Xikongomelo xa ku nghenisiwa ka mhaka leyi eBibeleni i ku kombisa ndlela leyi Vamowabu (hi Mowabu) swin’we ni Vaamoni (hi Beni-ami) va hlanganaka ha yona ni vatukulu va Abrahama, lava a va ri Vaisrayele.
Dyondzo Eka Hina:
13:8, 9. Hakunene Abrahama a a ri xikombiso lexinene eku tlhantlheni ka swiphiqo swa ku nga twanani! A hi fanelanga hi dlaya vuxaka lebyinene hikwalaho ko lava ku kuma mali, kumbe hi ku va hi lava leswaku ku endliwa leswi rhandziwaka hi hina kumbe hikwalaho ko tikukumuxa.
15:5, 6. Loko Abrahama a ya a dyuhala kambe a nga si va ni n’wana wa mufana, u vulavule ni Xikwembu hi mhaka leyi. Yehovha u n’wi tiyisekisile. Xana vuyelo byi ve byihi? Abrahama u “kombise ripfumelo eka Yehovha.” Loko hi phofula timbilu ta hina eka Yehovha hi xikhongelo, hi amukela switiyisekiso swa yena leswi nga eBibeleni, naswona hi n’wi yingisa, ripfumelo ra hina ri ta tiya.
15:16. Yehovha u tshike switukulwana swa mune swa Vaamori (kumbe Vakanana) a nga hetisisi vuavanyisi bya yena ehenhla ka swona. Ha yini? Hikuva i Xikwembu lexi lehisaka mbilu. U rindzile kukondza ku nga ha vi na ntshembo wa leswaku va ta hundzuka. Ku fana na Yehovha, hi fanele hi lehisa mbilu.
18:23-33. Yehovha a nga lovisi mani na mani. U sirhelela lava lulameke.
19:16. Lota u ‘nonokile’ naswona tintsumi ti n’wi kokile ti n’wi humesa emutini wa Sodoma swin’we ni ndyangu wakwe. Hi ta va hi endla kahle loko hi tshama hi hitekile loko hi ri karhi hi rindzele makumu ya misava leyi yo homboloka.
19:26. Hakunene i vuphukuphuku ku hambukisiwa kumbe ku navela swilo leswi hi swi siyeke emisaveni leyi!
YAKOBE A KUMA VANA VA 12 VA MAJAHA
Abrahama u endle malunghiselelo ya leswaku Isaka a tekana na Raveka, wansati loyi a a ri ni ripfumelo eka Yehovha. U veleke vana va mahahlwa, ku nga Esawu na Yakobe. Esawu u honise mfanelo yakwe ya ku va mativula kutani a yi xavisela Yakobe, loyi endzhaku a kumeke mikateko eka tata wakwe. Yakobe u balekele ePadani-aramu, laha a nga tekana na Leya na Rahele naswona u khathalele ntlhambi wa tata wa vona ku ringana malembe ya kwalomu ka 20 ivi endzhaku a rhurha ni ndyangu wakwe. Leya, Rahele ni malandza ya vona mambirhi ya xisati va tswalele Yakobe vana va xinuna va 12 ni un’we wa xisati. Yakobe u tshwimbirisane ni ntsumi naswona u katekisiwile, kutani vito rakwe ri cinciwa ri va Israyele.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
28:12, 13—Hi yihi nhlamuselo ya norho wa Yakobe malunghana ni “xitepisi”? “Xitepisi” lexi kumbexana a xi vonaka onge i ndlela ya switepisi swa maribye a xi kombisa leswaku ku ni ku vulavurisana exikarhi ka vanhu va le misaveni ni va le tilweni. Ku tlhandluka ni ku xika ka tintsumi ta Xikwembu ha xona a swi kombisa leswaku tintsumi ti tshama ti khomekile hi ku tirhela Yehovha ni ku pfuna vanhu lava amukelekaka eka yena.—Yohane 1:51.
30:14, 15—Ha yini Rahele a tshike lunghelo ra ku etlela ni nuna wakwe leswaku a ta kuma timandrake tin’wana? Eminkarhini ya khale, mbhandzu wa ximilana lexi vuriwaka mandrake a wu tirhisiwa evutshungurini tanihi xidzidzirisi ni murhi wo sivela kumbe ku herisa vusindza. Nakambe a ku anakanyiwa leswaku mbhandzu lowu wu ni matimba ya ku pfuxa ku navela ka vuxaka bya rimbewu ni ku pfuna wansati leswaku a hatla a tika. (Risimu Ra Solomoni 7:13) Hambileswi Bibele yi nga vuliki nchumu hi nsusumeto wa Rahele malunghana ni ku teka timandrake, kumbexana a a anakanya leswaku timandrake ti ta n’wi pfuna leswaku a tika kutani a nga ha vi mhika. Hambiswiritano, ku hele malembe yo hlayanyana Yehovha a nga si “pfula mbeleko wa yena.”—Genesa 30:22-24.
Dyondzo Eka Hina:
25:23. Yehovha u kota ku vona xivumbeko xa xitekela xa vana lava nga si tswariwaka, naswona u tirhisa matimba yakwe ya ku tiva swilo ka ha ri emahlweni leswaku a hlawula loyi a rhandzaka ku n’wi tirhisa eku hetisiseni ka swikongomelo swa yena. Kambe, a nga kambisisi leswaku makumu ya munhu ma ta va wahi.—Hosiya 12:3; Varhoma 9:10-12.
25:32, 33; 32:24-29. Ku hisekela ka Yakobe ku kuma mfanelo ya ku va mativula ni ku tshwimbirisana ka yena vusiku hinkwabyo ni ntsumi leswaku a katekisiwa swi kombisa leswaku a a swi tlangela swinene swilo swo kwetsima. Yehovha u hi nyike swilo swo tala swo kwetsima, swo tanihi vuxaka bya hina na yena ni nhlengeletano yakwe, nkutsulo, Bibele, swin’we ni ntshembo lowu hi nga na wona hi Mfumo. Onge hi nga fana na Yakobe eku tlangeleni ka swilo swo tano swo kwetsima.
34:1, 30. Ku karhateka loku ‘tiseke khombo’ eka Yakobe ku sungule loko Dina a endla vunghana ni vanhu lava a va nga n’wi rhandzi Yehovha. Hi fanele hi hlawula vanghana va hina hi vutlhari.
YEHOVHA U KATEKISE YOSEFA AEGIPTA
Mavondzo ma susumetele vana va Yakobe leswaku va xavisa Yosefa makwavo wa vona a va hlonga. Loko a ri aEgipta, Yosefa u khotsiwile hikwalaho ka leswi a namarheleke milawu ya Xikwembu ya mahanyelo hi ku tshembeka ni hi xivindzi. Hi ku famba ka nkarhi, u humesiwe ekhotsweni leswaku a hlamusela norho wa Faro, wa malembe ya nkombo ya ndzalo lawa a ma ta landzeriwa hi malembe ya nkombo ya dyandza. Endzhaku ka sweswo Yosefa u endliwe mulanguteri wa swakudya aEgipta. Vamakwavo vakwe va te aEgipta va ta lava swakudya hikwalaho ka dyandza leri ngheneke. Ndyangu lowu wu tlhele wu hlangana kutani wu aka etikweni leri noneke ra Goxeni. Loko Yakobe a ri kusuhi ni ku fa, u katekise majaha yakwe kutani a vula vuprofeta lebyi nyikaka ntshembo lowu tiyeke wa mikateko leyikulu leyi a yi ta hetiseka eka malembe-xidzana lama ha taka. Marhambu ya Yakobe ma tekiwile ma ya lahliwa eKanana. Loko Yosefa a fa a ri ni malembe ya 110 hi vukhale, ntsumbu wakwe wu totiwe hi mafurha yo sivela ku bola, eku heteleleni wu yisiwa eTikweni leri Tshembisiweke.—Eksoda 13:19.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
43:32—Ha yini Vaegipta a va nyenya ku dya ni Vaheveru? Leswi swi nga ha va swi vangiwe hi rivengo ra vukhongeri kumbe ku tivona va ri rixaka ro antswa. Nakambe Vaegipta a va nyenya varisi. (Genesa 46:34) Ha yini? Swi nga ha endleka leswaku varisi a va tekeriwa ehansi swinene hi Vaegipta. Kumbe, leswi ndhawu ya ntshovelo a yi ri yitsongo, swi nga ha endleka Vaegipta a va venga vanhu lava lavaka madyelo ya swifuwo.
44:5—Xana Yosefa u tirhise xinwelo hakunene leswaku a hlahluva? Xinwelo xa silivhere ni leswi vuriweke malunghana na xona swi tikomba onge a ku ri rin’wana ra marhengu lama lukiweke. Yosefa a a ri mugandzeri wo tshembeka wa Yehovha. Entiyisweni, a nga tirhisanga xinwelo leswaku a hlahluva, tanihi leswi Benjamini na yena a nga xi yivangiki xinwelo xo tano.
49:10—Xana marito lama nge “nhonga ya vuhosi” ni “nhonga ya ndhuna” ma vula yini? Nhonga ya vuhosi a yi khomiwa hi mufumi tanihi mfungho wa vuhosi. Nhonga ya ndhuna a yi lehile naswona a yi kombisa matimba ya ndhuna ya ku lerisa. Ku vulavula ka Yakobe hi mhaka leyi swi kombisa leswaku nyimba ya Yuda a yi ta va ni vulawuri ni matimba lamakulu kukondza ku fika Xilo. Ntukulu loyi wa Yuda i Yesu Kreste, loyi Yehovha a vekeke vulawuri bya le tilweni emakatleni ya yena. Kreste u ni mfanelo ya vuhosi ni matimba ya ku lerisa.—Pisalema 2:8, 9; Esaya 55:4; Daniyele 7:13, 14.
Dyondzo Eka Hina:
38:26. Yuda a a hoxile eka ndlela leyi a n’wi khomeke ha yona Tamari nsati wa n’wana wakwe loyi a a file. Hambiswiritano, loko a nyikiwa vumbhoni bya leswaku hi yena a tikiseke n’wingi wakwe, Yuda u amukele xihoxo xa yena hi ku titsongahata. Na hina hi fanele hi amukela swihoxo swa hina hi ku hatlisa.
39:9. Ndlela leyi Yosefa a anguleke nsati wa Potifaro ha yona yi kombisa leswaku a a anakanya hi ndlela leyi Xikwembu xi anakanyaka ha yona eka timhaka ta mahanyelo naswona ripfalo rakwe a ri kongomisiwa hi misinya ya milawu ya Xikwembu. Xana na hina a hi fanelanga hi lwela ku endla tano loko hi ri karhi hi endla nhluvuko evutivini lebyi kongomeke bya ntiyiso?
41:14-16, 39, 40. Yehovha a nga hundzula swiyimo leswi nga tsakisiki swa vanhu lava n’wi chavaka. Loko hi weriwa hi maxangu, hi ta va hi endla kahle loko hi veka ntshembo wa hina eka Yehovha kutani hi tshama hi tshembekile eka yena.
Va Tshame Va Ri Ni Ripfumelo
Hakunene Abrahama, Isaka, Yakobe na Yosefa a va ri vavanuna va ripfumelo lava chavaka Xikwembu. Mhaka leyi vulavulaka hi vutomi bya vona leyi kumekaka ebukwini ya Genesa, yi tiyisa ripfumelo hakunene naswona hi kuma tidyondzo to tala ta nkoka eka yona.
U nga vuyeriwa emhakeni leyi loko u namarhela xiyimiso xa Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni xa ku hlaya Bibele vhiki ni vhiki. Loko u kambisisa rungula leri nga laha henhla u ta yi tsakela swinene dyondzo ya wena.
[Nhlamuselo ya le hansi]
^ par. 1 Vona xihloko lexi nge “Rito Ra Yehovha Ra Hanya—Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Genesa—I” enkandziyisweni wa January 1, 2004, wa Xihondzo xo Rindza.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]
Abrahama a a ri wanuna wa ripfumelo
[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]
Yehovha u katekise Yosefa
[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]
Lota wo lulama swin’we ni vana vakwe va vanhwanyana va ponisiwile
[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]
Yakobe a a tlangela swilo leswi kwetsimaka. Xana wena wa swi tlangela?